Guam Örgütü: Özbekistan ve Gizli Perde ABD

Yeni bir Demokrasi ve Ekonomi Kalkınma Örgütü GUAM Doğuyor

ABD eski Sovyet coğrafyasında Rusya ve Çin’in etkisini dengelemek adına NATO’nun BİO programının yanı sıra demokrasi politikaları çerçevesinde GU(U)AM örgütünü desteklemiştir. Bütünleyici Plüralizm düşüncesinin uygulama örneğini oluşturan 1997 yılında kurulmuş Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütü Guam, üye ülkelerinin baş harflerinden dolayı GUAM adını almıştır. Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova’dan oluşan örgüt üyeleri coğrafi konum açısından Rusya’nın güneyindeki kuşak görünümündedir. 1999 yılında bu kuşağa Orta Asya’dan bir halka eklenmiştir. Azerbaycan ve Gürcistan gibi Rusya’nın başını çektiği KGAÖ’den 1999 yılının Nisan ayında ayrılan Özbekistan, GUAM’a üye olmuş ve örgütün ismi GUUAM olarak değiştirilmiştir.

Eski sovyet cumhuriyetlerinin bağımsızlığının ve egemenliğinin güçlendirilmesine yönelik siyasi, ekonomik ve stratejik ittifak olarak kurulan bu örgütün temelleri, 1996 yılında Viyana toplantısında devlet heyetlerinin ve 1997 yılında Strasburg’da devlet başkanlarının bir araya gelmesiyle atılmıştır.

Hedefler Belirleniyor

18 Mayıs 2000 tarihinde Radio Free Europe’un sponsorluğu ve Senato’nun Dışişleri Komitesi’nin desteği ile Washington’da düzenlenen bir seminerde GUUAM üyesi ülkelerin büyükelçileri örgütün hedefinin eski Sovyet cumhuriyetlerinin bağımsızlığının ve egemenliğinin olduğu tekrarlanmıştır. Bu toplantıda örgütün önündeki dört hedef Doğu-Batı ticaretinin ve ulaşım koridorunun genişletilmesi, Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi ve NATO BİO programı çerçevesinde işbirliğinin arttırılması, bölgede kitle imha silahlarının önlenmesi ve üye ülkelerde uyuşturucuya karşı mücadele edilmesi olarak belinlenmiştir. Bu hedeflerin ilk ikisi ABD’nin bölgedeki çıkarlarına paralellik gösterirken, diğer ikisi ise dünyada hiçbir ülkenin karşı çıkamayacağı küresel niteliktedir. Burada bu oluşumdan rahatsız olan Rusya kastedilmektedir. Zira bu hedefler doğrultusunda örgüt çatısı altındaki üye ülkeler, ekonomik işbirliğinin arttırılmasını, Sovyetler döneminden kalan ve Rusya’nın müdahalesine imkan sağlayan ‘’dondurulmuş çatışmaların’’ çözülmesini, böylece Rusya’nın etkinliğinin bölgede asgariye indirilmesini istemişlerdir.

ABD Orta Asya Politikasında Söz Sahibi!

İnsan hakları ve özgürlük konusunda en çok eleştirilen Özbekistan, GUAM’a üye olduktan sonra bu konuda ABD’nin baskısı ile birkaç girişimde bulunmuştur. ABD’li yetkili Jones’un, 11 Şubat 2002 tarihinde Orta Asya turnesinden sonra verdiği demeçteki verilere göre, 2002 yılında Kerimov’un ABD ziyareti ve ABD devlet yetkililerinin karşılıklı ziyaretlerinden sonra Taşkent yönetimi birkaç hafta arayla önce 2000, sonra da 800 kişiyi serbest bırakan siyasi af getirmiştir. Aynı yıl ilk defa 1996 yılından beri ülkede faaliyet gösteren insan hakları dernekleri kayıt altına alınmıştır.

Ancak ABD’nin bu baskıları, Özbekistan’ı 2002 yılında örgütteki üyeliğini dondurmaya itmiştir. Özbek lider, 2005 yılının Nisan ayında Kişinev Zirvesi’ne katılması konusunda kendisini ikna etmek için gelen Gürcistan Başbakan Zurab Nogaideli’yi oldukça soğuk karşılamıştır. Kerimov bu tutumuyla ABD destekli ‘’Gül Devrimi’’ hükümeti Başkanına Özbekistan’da yapılacak 2006 yılındaki Cumhurbaşkanlık seçimleri öncesinde, devrim hazırlığı yapılan sıradaki ülke lideri olmadığını göstermek istemiş ve zirveye katılmamıştır.

Moldova Cumhurbaşkanı Voronin, ‘’Kişinev Zirvesi’nin Baltık Denizi’nden Karadeniz’e kadar demokrasinin inşası için büyük önem taşıyacağını’’ belirtmiştir. ‘’Devrimci’’ Gürcistan lideri Saakashvili ise bu zirvenin, Avrupa’nın kalan diğer kısımlarını da kapsayacak olan ‘’üçüncü dalga’’ devrimleri için bir hamle olacağını söylemiştir. Zirvenin ardından Kerimov, ABD’nin kendisine iktidarda kalacağına dair eksin bir garanti vermeyeceğini anlamıştır.

Özbekistan Yeni Sahalar Peşinde

2005 yılının Nisan ayında örgütten çekildiğini açıklayan Özbekistan, ülkede cereyan eden Andican olaylarından sonra kendisine destek veren Rusya’nın başı çektiği AEO’ya, sonra da KGAÖ’ya katılmıştır. Böylece örgüt(ve arkasındaki ABD), Orta Asya’ya giden bir ‘’köprüyü’’ kaybetmiştir. Örgüt yetkililerinin, örgüte üye ülkelerin AB ve ABD desteği ile batı yapılarına entegre olma olmak amacıyla ortak hedefler çerçevesinde birleşmekte olduğunu vurgulamaları, Özbekistan’ın benzer hedefleri paylaşmadığı yönünde yorumların yapılmasına sebep olmuştur.

* Yazı ilk olarak Ekim 2017’de sitemizde yayınlanmış, 25 Eylül 2018’de güncellenerek tekrar manşete taşınmıştır.

H. Anıl Tezsehen

StratejikOrtak.com MİSAFİR YAZAR