Orta Asya’nın Yükselen Gücü: Türkmenistan

Türkmenistan Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılmasıyla kuruldu. İlk lideri Saparmurat Niyazov. Niyazov 1993’te soyadını “Türkmenbaşı” olarak değiştirdi. Bu yıldan sonrada ülke içerisinde ki otoritesini pekiştirdi. Türkmenbaşı kalp krizinden 2006’da yaşamını kaybetti. Böylece ülkeyi 1991 yılından ölümüne dek yönetmiş oldu.

Türkmenbaşı’nın ölümünden sonra ise dönemin Sağlık Bakanı Kurbankulu Berdimuhammedov Başkan oldu. Berdimuhammedov 2006 yılından beri görevinin başında.

Doğalgaz, Su ve Elektrik Bedava
1991- 2006 yılları arasında Türkmenistan üreten bir ülke haline geldi. Ülkede doğalgaz,su ve elektrik bedava. Ekonomik anlamda ilerlerken; sağlık, askeri ve toplumsal alanlarda da gelişme gösterdi. Yıllarca süren Sovyet baskısından sonra Türkmenbaşı bir ulus bilinci oluşturmaya çalıştı. Geleneklerini korurken, teknolojik anlamda da çağın gerisinde kalmamaya dikkat edildi.

Bununla beraber Türkmenistan oldukça kapalı bir ülke. Öyle ki ülkede Facebook, Twitter ve Youtube yasak. Ayrıca yabancı sivil toplum kuruluşlarının Türkmenistan’da çalışma yapmasına da izin verilmiyor. Bu durum ülke içerisinde karışıklık çıkmasını engellerken, bir yandan da ülkenin dış dünyada ki itibarına gölge düşürüyor.

İhracat İthalatın İki Katı
Türkmenistan’ın yükselişi ise ekonomide yaptığı atılımlarda saklı. Türkmenistan dünyanın 4.büyük doğalgaz rezervlerine sahip ülkesi. Türkmen yönetimi özellikle sahip olduğu doğalgaz rezervlerini bugüne kadar zekice kullandı. Bu doğrultuda Rusya’ya, Çin’e ve İran’a doğalgaz boru hatları döşendi. Ve bu ülkelere doğalgaz ihraç edilmeye başlandı. Ülkede ihracat ithalatın iki katı durumunda.
Türkmenistan ekonomisi son olarak 2016 ilk çeyreğinde %6.3 büyüdü. Ekonomik alanda böyle gelişmeler gözlenirken ülke fiziksel anlamda da değişmeye başladı. Özellikle Türk şirketlerinin inşaat sektöründe yaptıkları yatırımlar sonucu şehirler beyaz, yüksek ve modern yapılara sahip olmaya başladı.

Türkmenistan’ın Yeni Projeleri
Türkmenistan yeni projelerle daha büyük bir kalkınma hedefliyor. Bu kalkınma hedeflerine ise büyük projelerle imza atmayı arzuluyor. Türkmenistan’ın en önemli iki projesi:

1-) TAPI (Türkmenistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan Doğalgaz Boru Hattı) Türkmenistan bu boru hattının inşasıyla Pakistan ve Hindistan’a kadar doğalgaz satışı yapmayı amaçlıyor. Pakistan ve Hindistan’ın nüfusunu topladığımızda 1.5 milyar’a yakın bir sayıya ulaşıyoruz. Bu sayıyla da Pakistan ve Hindistan pazarının Türkmenistan için ne kadar önemli olduğunu daha net görebiliyoruz.

2-) Trans-Hazar Doğalgaz Boru Hattı (Türkmenistan, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye)

Bu hat tamamlanırsa Orta Asya ile Türkiye arasında adeta bir köprü olacak. Manevi anlamda yakın olan iki toplum bu sayede maddi anlamda da yakınlaşacak. Türkiye ve Türkmenistan’ın ekonomik çıkarlarının örtüşmesi dış politikada da beraber hareket etmelerini sağlayacak.

Türkmenistan bu boru hattıyla Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye’ye doğalgaz ihraç etmeyi hedefliyor. Ancak büyük hedef Avrupa! Türkiye ile Avrupa arasında kurulması planlanan doğalgaz hattıyla hem Türkmenistan hem de Türkiye kazanacak. Enerji alanında Rusya bağımlılığına son vermek isteyen Avrupa içinde bu büyük bir fırsat.

Türkmenistan’ın Askeri Alanda ki Gelişmeleri
Türkmenistan yıllardır sessiz sedasız gelişiyor. Bunu yapabilmek içinde BM kararıyla kendini “tarafsız ülke” olarak konumlandırmıştı. Ancak daha önce karşılaşmadığı sorunlar önüne çıkmaya başladı. Bu sorunlar ise Türkmen liderini savunma bütçesinde artışa zorluyor.

Yakın geçmişte Berdimuhammedov Türkmen Ordusunun yenilenmesi emrini vermişti. Askeri alanda daha önce Rusya’dan yardım alan Türkmenistan, yakın zamanda Çin’den HQ-9 füzelerini satın aldı. Daha önce Türkiye’de Çin’den füze satın almak istemiş ancak ABD ve Avrupa’nın baskısıyla bu kararından vazgeçmişti. Çin’in Orta Asya’da uzun zamandır hareket alanı aradığı zaten biliniyor. Ancak Türkmenistan’ın bu kadar cesur hareket edeceğini beklenmiyordu. Türkmenistan buna ek olarak yakın zamanda Afganistan sınırının güvenliği için ABD’den de yardım istemişti. Buna göre Berdimuhammedov’un tamamen ülke çıkarına göre hareket ettiği ve büyük güçler arasında bir denge politikası kurmaya çalıştığını görebiliyoruz.

Türkmenistan’ı Yakın Gelecekte Bekleyen Sorunlar
Bölgede daha önce varlığı olmayan IŞİD Afganistan’da güçlenmeye başladı. Türkmenistan-Afganistan sınırında birçok örgüt ise IŞİD’e biat ettiğini açıkladı. Türkmenistan bilindiği üzere Sünni mezhebine mensup. Bu durumda Orta Asya’dan asker ihtiyacının bir kısmını karşılayan IŞİD için bulunmaz bir nimet. Bunu lehine çevirmek isteyen IŞİD bir süredir 210 km’lik Türkmenistan-Afganistan sınırında Türkmen ordusuyla küçük çapta çatışmalara giriyor. Bu sayede Türkmenistan’da hem nüfuz alanı arıyor, hem de asker ihtiyacını karşılamayı planlıyor.

Bölgesel bir güç olma konusunda ilerleyen Türkmenistan’ın bir diğer sorunu ise nüfusu. Türkmenistan nüfusu 5 milyon civarında. Bu durumda Türkmenistan’ın büyümesi açısından önünü kesen bir diğer etken.

Son olarak Türkmenistan “Asya’nın İsviçresi” olarak anılmaya başlandığı bu dönemde, sahip olduğu yeraltı kaynaklarından ötürü büyük güçlerin çıkar çatışmalarına sahne olacaktır. Bu çıkar çatışmalarını da başlıklar halinde sıralayacak olursak;

1-) Çin’in Orta Asya’da hareket alanı araması ve Türkmenistan’ın yerel kaynaklarına ihtiyacı olması.
2-) Rusya’nın Sovyetler Birliği döneminde ki nüfuz alanını kaybetmek istememesi.
3-) ABD’nin “Rusya ve Çin’i çevreleme” politikasıyla hareket etmesi.
4-) Suudi Arabistan, Bahreyn ve Katar gibi Arap devletlerinin İran’a karşı Türkmenistan’ı etki altına almak istemesi.
5-) Japonya’nın yakın zamanda Türkmenistan’da okul açması ve Türkmenistan’ı Çin’e ‘kaptırmak’ istememesi.
6-) Avrupa ve Türkiye’nin, Rusya’ya olan enerji bağımlılığına çözüm olabileceği düşünülen Türkmen gazına ihtiyacı olması.

Anlayacağınız bu başlıklar, gelecek zamanda Türkmenistan üzerinde oynanacak birçok satranç hamlesini bize önceden gösteriyor.

Tolga Batıbeki

StratejikOrtak.com MİSAFİR YAZAR