Türkiye’de Sivil İstihbarat Eğitimi

İstihbaratçılık bilindiğinin aksine sadece bir meslek değildir. İstihbarat bir meslek faaliyetinden çok daha öte bir şeydir. İstihbarat bir bilimdir. Askeri, siyasi, ekonomik, sosyolojik boyutları olan bir bilim… Ancak biz toplum olarak istihbaratı sadece MİT bünyesinde icra edilen bir meslek faaliyeti olarak algılıyoruz. Bunun sebebi ise toplum olarak kavramlar dünyasına ve faaliyetlerin felsefesine gereken önemi vermememizdir. İstihbaratçı ile casus kavramları arasındaki farkı bile kavramsal yönüyle düşünmek bize gereksiz ve yorucu geliyor maalesef. Sosyal ve politik analiz yapabilmek adına sürekli bilgi peşinden koşmamıza rağmen bu analizlerin ilerleyeceği doğrultuya yön verecek olan kavramlara gereken önemi vermezsek işin doğasını algılayamayız ve analizlerimiz de sığ yorumlar olmaktan öteye geçemez. MİT’in yürüttüğü istihbarat faaliyetleri hiç şüphesiz bu bilimin en can alıcı, en önemli dalıdır. Ancak ülkemizde üniversiteler, dernekler, sivil toplum örgütleri ve hatta ticaret şirketleri dahi çok kapsamlı istihbarat çalışmaları yapmaktadır. İstihbaratı sadece devletler ve örgütler yapmaz.

Üniversite birinci sınıf öğrencisiyken Ankara’da istihbaratla alakalı bir sertifika programına katılmıştım. Yaklaşık 10 kişi vardı programda. Aralarındaki tek öğrenci bendim. Diğer katılımcılar ise farklı ticaret şirketlerinde farklı pozisyonlarda çalışan kişilerdi. Kimi reklam sorumlusu, kimi insan kaynakları müdürüydü. Sadece bu katılımcı kitlesini müşahede etmek bile benim adıma büyük kazanımdı. Yeni yeni istihbarat çalışan biri olarak bu durum istihbaratın ne kadar geniş bir yelpazeye sahip olduğunu ve aslında hayatımızın ne kadar içinde olduğunu idrak etmemi sağladı. O günden sonra hep şunu söylemeye başladım; “İstihbarat Mevlana’nın bahsettiği elif gibidir, her şeyde o vardır ama hiçbir şeyde görünmez.”

İstihbaratın hak ettiği üzere bir bilim olduğu gerçeğinden hareket edilen ülkelerde hem devlet hem de think-tank tarzı oluşumlar akademik boyutuyla istihbarat eğitimleri vermektedir. ABD’de istihbarat eğitimi üzerine kurulan bir üniversite dahi vardır. Ayrıca gelişmiş istihbarat örgütleri özellikle son 10-15 yıldır akademileşme yolunu seçmiştir. Ülkemizde de 2008’den bu yana MİT akademileşme çalışmalarına başlamış, bunun fiziki altyapısını oluşturmaya başlamıştır. Maalesef her konuda dünyanın gerisinden geliyoruz. Hem teknik koşullar bakımında hem de dünyada yaşanılan “felsefe değişimleri” açısından resmen muadillerimizin arkasından koşup yetişmeye çalışıyoruz. Ama koşuyoruz en azından. Hem de muadillerimizden ayrı olarak sadece pragmatist bir yaklaşımla değil, bir medeniyet ve sistem inşa etmeye çalıştığımız bilinciyle koşuyoruz. Bu bakımdan son yıllarda istihbarat alanında da ülkemizde güzel gelişmelere şahit olmaktayız.

Bu yazıyı daha lise ikinci sınıfta olmasına rağmen istihbarata akademik yönüyle ilgi duyan kıymetli bir okuyucumuzun talebi doğrultusunda kaleme aldım. Dünyada ve ülkemizde istihbarat alanında yaşanan gelişmelerden ziyade beni en memnun eden şey genç arkadaşlarımızın bu alana akademik yönüyle ilgi duymasıdır. Ülkemiz namına istihbarat alanında en büyük kazanımımız ve sermayemiz bu olacaktır. Genç arkadaşımız istihbarata ilgi duyduğunu ama bu alanda nasıl çalışacağını bilmediğini yazmıştı yorumunda. Yazının devamında Türkiye’de maalesef çok kısıtlı olan istihbarat eğitimi ile alakalı kısa bilgiler vereceğim.

Öncelikle istihbaratın hepimizin algısında ilk sırada yer alan yönüyle başlayalım. Devlet ihtiyaç duyduğu istihbarat hizmeti adına farklı kurumlar bünyesinde istihbarat eğitimi veren oluşumlar kurmuştur. Genelkurmay Başkanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Milli İstihbarat Teşkilatı bünyesinde mesleki eğitim faaliyetleri ile istihbaratçı yetiştirilmektedir. Bu personeller kurumların görev alanları ve sorumluluk sahasında ihtiyaç duyulan istihbarat hizmetlerini sağlamak adına özel eğitimler alırlar. Aldıkları eğitim doğrultusunda kurumları bünyesinde istihbarat hizmeti verirler. Yazının başında dediğim gibi biz istihbaratı sadece bu yönüyle algılıyoruz ama istihbaratın ticari ve akademik yönleri de vardır.

Bu meslek eğitimlerinden ayrı olarak ülkemizde farklı enstitüler bünyesinde istihbarat eğitimleri almak da mümkündür. Maalesef sadece öğretmen olmak için matematik, edebiyat vb. bölümlerin okunduğu, üniversitelerin iş kapısı olarak görüldüğü ülkemizde kendilerine kariyer ve ekonomik anlamda getiri sağlamayacak eğitimlerle ilgilenmiyor gençlerimiz. Bundan dolayı da arz-talep gerçekliğinin bir neticesi olarak bu eğitim faaliyetleri çok az.

Üniversiteler bakımından ise durum çok daha vahim. Ülkemizde yalnızca İstanbul Aydın Üniversitesi’nde istihbaratla alakalı bir yüksek lisans programı vardır. Bu üniversiteye bir mail yolladım ve ayrıntılı bir bilgi talep ettim. Gelen cevap şu şekildeydi;

“Uluslararası İlişkiler ve İstihbarat İncelemeleri” yüksek lisans programı 2015 bahar döneminden itibaren eğitim vermektedir. 2 yıl süren bu yüksek lisans programı tezlidir. Program 2 ders, 2 de tez döneminden oluşmaktadır. Bu program subaylardan istihbaratçılara, uluslararası ilişkicilerden gazetecilere kadar çok farklı disiplinlerde çalışanlar tarafından tercih edilmektedir.

Program çerçevesinde alanında uzman terör, güvenlik ve istihbarat alanında çalışmalar yapan akademisyenler, bürokratlar ve politikacılar ders vermektedir. Programlarda Siyasal Şiddet ve Terörizm, Kamu Düzeninin Yeni Boyutları ve Toplumsal Hareketler, Türkiye’de İstihbarat Sistemi, Türk Siyasal Hayatı ve Siyasal Kurumlar, Stratejik İstihbarat ve Ulusal Güvenlik konularının bulunduğu güvenlik, istihbarat ve terörizme dair seçmeli ve zorunlu dersler verilmektedir. Ders dönemi başarı ile bitirildikten sonra programla alakalı çalışılmak istenen konu belirlenir ve tez çalışması yapılır.

Programlardan mezun olan öğrenciler akademik kariyerlerinde devam edebilecekleri gibi güvenlik ve uluslararası ilişkiler üzerine çalışan enstitülerde kariyerlerine devam edebilirler.”

Yıllardır hayalini kurduğum bir şey var. O da üniversite tercih kitapçıklarında “Milli İstihbarat Üniversitesi” ibaresini görmek. İstihbaratı sadece politik yönüyle algılamaktan vazgeçip bir sosyal bilim olduğunu devlet ve toplum olarak idrak edebilirsek ve en zeki gençlerimizi bu alana yönlendirebilirsek büyük devlet olma iddiasının da ötesinde “büyük medeniyet” olma yolunda önemli bir ilerleme kaydetmiş olacağız. Ülkemizde akademik anlamda bu altyapı kurulana kadar ve dünyada yaşanan felsefe değişimi yakalanana kadar yapmamız gereken şey bireysel olarak kendimizi geliştirmektir. Einstein hayatta başarının formülünü şöyle açıklar;

“A’yı başarı olarak tanımlayacak olursak A= X+Y+Z’dir. X çok çalışmaktır, Y oyun oynamaktır, Z ise çeneni kapalı tutmaktır.”

Bu formülde en önemli şey eminim hepinizin üstünde düşünmek yerine sadece okuyup geçtiği “oyun oynamak” ifadesidir. Einstein burada şunu kastetmektedir;

“Çocuklar oyun oynarlar. Oyun öyle bir şeydir ki çocuğun hayatının belki de %90’lık kısmını oluşturur. Peki, insan her hareketini bir amaca yöneltmişken, sonunda bir kazanım sağlamak adına faaliyetler yürütürken oyun sonucunda ne kazanır? Hiçbir şey. Oyun oynarsın, eğlenirsin ve biter.”

İşte bizler de bu alanda başarılı olmak istiyorsak gerçekten kısıtlı imkânların olduğu ülkemizde çok çalışmalıyız. İcabında 365 günün büyük çoğunluğunda güneşin doğuşuna şahitlik etmeliyiz. Ketumiyetten zaten bahsetmiyorum bile. Ama asıl önemli olan bu çalışmaları bireysel anlamda yaparken sonunu düşünmemeliyiz. Aynı oyun oynamak gibi. Kıymetli olan netice değil o sürecin kendisidir. Son kertede diyeceğim o ki bu gibi yüksek lisans programlarına ve farklı eğitimlere “bittikten sonra hangi kadroda istihdam edilirim?” düşüncesiyle yaklaşmamalı, bir bilim insanı felsefesiyle hareket etmeliyiz. İstihbaratçı olmak için illa ki cebimizde herhangi bir kurumun personel kartını taşımamız gerekmez. Unutulmamalıdır ki bu ülkeyi Atatürk ve arkadaşları gibi “apoletlerini söküp atmış” bir nesil kurmuştur. Saygılarımla…