Dolar Krizi: Yaşananlar “Küresel Ekonomik Savaş” mı?

İlk defa Çin ile Amerika arasında başlayan ticari yaptırımlar, beklendiği gibi hızla büyüdü ve bütün dünyayı etkilemeye başlayan bir “Dünya Ticaret Savaşına” dönüşmüştü. Fakat “Ticaret Savaşlarında” öngörülmeyen gelişmeler yaşandı ve Ticaret Savaşları, Ekonomik Savaşlara dönüştü. Ya da 21. yüzyıl uluslararası ilişkilerinin özelliği olan “öngörülememezlik” tekerrür etti ve olaylar ülkelerin iradelerinin dışında gelişmeye başladı. Tüm bu yaşananlar “Dolar artık uluslararası ticarette ne kadar güvenilir bir döviz?” sorularına neden olmakta.

ABD halihazırda 11 ülkeye yaptırım uyguluyor;  Türkiye, İran, Rusya, Pakistan, Çin, Küba, Kuzey Kore, Venezuela, Suriye, Libya ve Kolombiya. Haberimizde “Ekonomi Savaşlarını” ve dünyanın Ekonomi Savaşlarına verdiği tepkileri sizin için derledik.

Türkiye

Ekonomik yaptırımlardan ve ekonomi savaşından en olumsuz etkilenen ülkelerden biri Türkiye oldu. ABD, terör örgütü bağlantısı sebebiyle Türkiye’de tutuklu bulunan Papaz Andrew Brunson’un tahliye edilmemesi sebebiyle Türkiye’ye yaptırım uygulamaya başladı. Ağustos başında Beyaz Saray’ın yaptığı açıklamada “İçişleri ve Adalet Bakanı’na yaptırım uygulanacak” denildi. Daha sonra çelik ve alüminyum ihracatına ek %50 vergi getirildi.  4.7-4.9 seviyelerinde olan dolar kuru kısa sürede 7.2 seviyelerine çıktı. Böylece TL %35 değer kaybına uğradı. Trump, F-35 savaş uçaklarının Türkiye’ye teslimatını askıya alan bütçe yasasını onayladı. Türkiye Cumhuriyeti durumun bir “Ekonomi Savaşı” olduğunu ifade etti.

T.C. Cumhurbaşkanlığı, yapılan yaptırımlara ve dolardaki yükselişe ilişkin “Türkiye ekonomik bir savaş vermektedir. Savaşı biz kazanacağız.” açıklamasını yaptı. 24 Haziran Seçimleri için teşekkür mitingleri yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan çeşitli açıklamalarda bulundu. Ekonomik bir savaşın içinde olduğumuzu açıklayan Erdoğan, “Milletimizin iradesini sandıktan yönlendiremeyenler her dönemde farklı araçlarla üzerimize geldiler. Provokasyonla darbeyle yapamadıklarını şimdi parayla gerçekleştirmeye çalışıyorlar. Buna açık ifadeyle ‘ekonomik savaş’ derler. Türkiye’yi anlamak isteyen kurumlarımızın kuruluş tarihine baksın. Kara Kuvvetleri Komutanlığımız bu yıl 2227. yıl dönümünü kutladı. Böyle bir ülkenin ayağına döviz kuru dolaştı diye tökezleyeceğini sanmak ahmaklıktır.” dedi. Açıklamalarında Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD’nin NATO Stratejik müttefikini bir papaza değişmesini sert eleştirdi.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, “Diplomasiye, uzlaşıya varız ama dayatmaları kabul etmemiz mümkün değil.” açıklamasını yaptı.

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, “Kurdaki gelişmeler açık bir saldırının göstergesi. Kurdaki dalgalanmaya karşı aksiyon planı hazırladık. Gerekirse mali kural koyarız.” dedi ve mevduatlara el koyulmayacağını açıkladı. Çin, Rusya, İran, Ukrayna gibi ülkelerle ticaretin milli para birimi üzerinden yürütülmesi gündemde.

Merkez Bankası, finansal istikrarın desteklenmesi için çok sayıda yeni tedbir aldı. Merkez Bankası bankalara ihtiyaç duydukları tüm likiditenin sağlanacağını duyurdu. Yaptığı açıklamada MB, “Bankaların Türk Lirası işlemleri için kullanabilecekleri teminat döviz depo limitleri 7.2 milyar Avro’dan 20 milyar Avroya çıkarıldı.” açıklamasını yaptı. Kararlar banka ve diğer ilgili kurumlar tarafından çok olumlu karşılandı.

İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı dolar üzerinden provoke edici haber ve paylaşımlara soruşturma başlattı. Ardından İçişleri Bakanlığı 346 hesabın tespit edildiğini ve adli tahkikatın başlatıldığını duyurdu.

İran

İç karışıklıkların ve kaos ortamının giderek tırmandığı İran’da, sorunların en büyük sebeplerinden biri olarak ABD’nin uyguladığı yaptırımlar gösteriliyor. 2006 yılında İran’a nükleer program gerekçe gösterilerek ekonomik ambargo uygulanmaya başlandı. Enerji sektörünü de kapsayan geniş bir ambargo uygulandı. Ülkede başta ekonomi ve sosyal olmak üzere çok sayıda kriz meydana geldi. Geçtiğimiz günlerde, kısa süre içinde İran Riyali dolar karşısında 2 kat değer kaybetti. Halkın bir kısmı Devlet Başkanının istifasını isterken bir kısmı da rejim değişikliği istiyor. Zaman zaman ambargo ve yaptırımlar yumuşasa da tekrar geniş kapsamlı bir ambargo başladı. Trump, “İran’la iş yapan ABD’yle iş yapamayacak” şeklinde bir açıklama yaptı.

İran dini lideri Hamaney, “Artık Humeyni gibi ben de ABD ile her türlü müzakereyi reddediyor ve yasaklıyorum” dedi.

İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, ABD Başkanı Donald Trump’ın NATO üyesi Türkiye’nin ekonomisine dönük sözlerini “utanç verici” olduğunu söyleyerek, “Biz daha önce de komşularımızın tarafındaydık şimdi de tarafında olacağız.” dedi.

Irak Başbakanı Haydar el-İbadi konuya ilişkin “ABD’nin İran’a yönelik zalim yaptırımlarına uyacağız.” dedi. Ardından hükümet, İran mallarının ülkeye girişini yasakladı. Ayrıca İran bankalarıyla dolar alışverişi durduruldu.

İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Behram Kasımi, ABD’nin Türkiye’ye karşı izlediği politikayı eleştirerek, Türkiye için her türlü desteğe hazır olduklarını söyledi.

Rusya

Rusya ile ABD arasında devam eden yaptırımlara Rusya’dan misilleme geldi. Rusya, NASA’nın kullandığı RD-180 roket motorlarına yaptırım uygulama kararı aldı. ABD’nin yanı sıra bazı Avrupa ülkeleri de Rusya’ya yaptırım uyguluyor. Eski Rus çift taraflı casusu Sergey Skripal ve kızının İngiltere’de zehirlenmesi üzerine başlayan diplomatik gerginlik yaptırımlarla sonuçlandı. Bu olaydan sonra İngiltere Rusya’ya yaptırım uygulamaya başladı.

“Dolar bu savaşta silah olarak kullanılıyor.”

Rusya Başbakanı Dimitri Medvedev, “ABD’nin Rusya’ya yönelik yaptırımlarını savaş ilanı olarak değerlendiriyoruz. Dolar bu savaşta silah olarak kullanılıyor.” dedi.

Kremlin Sarayı, Türkiye’nin ticarette milli para kullanımına sıcak yaklaştı. Rusya, bunu bütün ülkelerle gerçekleştirmek için çabaladıklarını açıkladı.

Rusya Maliye Bakanı, “ABD varlıklarına yatırımlarımızı önemli oranda azalttık. Dolar yerine de Avro ve Çin Yuanı gibi para birimlerinin kullanımını artıracağız.” açıklamasını yaptı.

Pakistan

Pakistan’da Taliban, IŞİD ve Hakkani gibi grupların eylemlerinin arttı. Pakistan’a yapılan para yardımı ‘örgütlere karşı istikrarlı adımlar atılmadığı’ gerekçesiyle kesildi.

Pakistan, “Her zaman olduğu gibi, Pakistan halkı ve hükümeti ABD’nin yaptırımlarına karşı Türkiye’nin yanında olacaktır.” açıklamasını yaptı.

Pakistan Dışişleri Bakanlığı, “Türkiye küresel ekonominin motoru ve önemli bir üyesidir.” açıklaması yaptı.

Çin

Aldığı kararlarda Çin’i direk hedef alan Trump, en büyük yaptırımları Çin’e uyguladı. Çin ile olan 350 milyar dolar ticaret açığını kapatmak için korumacı ekonomi politikaları ve ek vergi tarifeleri uygulanıyor. Ticaret Savaşları ilk defa iki ülke arasında 5 ay önce başlamıştı. (Konu ile ilgili ayrıntılar için tıklayınız.)

Trump’ın İran açıklamasına karşın Pekin Hükümeti, “Çin ile İran mantıklı, adil ve yasal olan ticaret ve enerji alanlarında uzun soluklu, şeffaf ve doğal bir işbirliği içindedir.” açıklaması yaptı.  Çin, 16 milyar dolarlık ABD ürününe daha ek vergi uygulayacağını açıkladı.

Küba

1958 yılında “Kötü İnsan Hakları Sicili” gerekçesiyle başlayan yaptırımlar, Füze Krizi ile daha da artmıştı. Barack Obama döneminde normalleşen ilişkiler, geçtiğimiz yıl sonunda ‘sadece Küba’ya yarar sağlıyor’ gerekçesiyle iptal edildi. ABD Hazine Bakanlığından yapılan açıklamada, Küba’ya yönelik yaptırımların ticaret ve turizm faaliyetlerini kapsayacak şekilde genişletildiği bildirildi. AB kararı, “abluka altına alınmasını çözüm değil, illegal ve modası geçmiş bir uygulama.” şeklinde değerlendirdi.

ABD, İngiltere’yi de Tehdit Etti

ABD’nin İngiltere Büyükelçisi Woody Johnson’nun kaleme aldığı makale, Daily Telegraph tarafından yayınlandı. Makalede Büyükelçi açıkça “Ya İran’a karşı ABD’nin yanında yer alırsınız ya da sonuçlarına katlanırsınız.” dedi. İngiliz basını bunu hükümete karşı yapılan doğrudan bir meydan okuma olarak yorumladı.

“İran’la yaptığınız nükleer anlaşmadan vazgeçin. Tahran’ın temsil ettiği küresel tehdide karşı Washington’un yanında yer alın” uyarısını yapan ABD, İngiliz Şirketlerine de İran ile ticaretlerini durdurmaları konusunda ültimatom verdi.

Türkiye’ye Destek Açıklamaları ve Küresel Tepkiler

5 ay önce başlayan yaptırımlara dünyanın tepkisi çok büyük oldu. ABD vatandaşlarının çoğu, ABD’deki birçok kuruluş, uluslararası örgütler, devletler ve milletler Trump’ın bu çılgınca karardan dönmesi gerektiğini savundu. Türkiye’ye olan baskı artınca, dünya, ABD yerine Türkiye’yi destekleyen açıklamalarda bulundu. Bazı ülke vatandaşları ellerindeki dövizi bozdurup Türk Lirası aldı.

İtalya Ekonomik Saldırı Bekliyor

Euro bölgesinden çıkış tartışmalarının yaşandığı İtalya da bu süreçte tavrını değiştirdi. Küresel bir krizin olduğunu gören İtalya, konjonktürel olarak pozisyon aldı.

İtalyan Hükümeti, “Bu ayın sonu ile eylül ayının başında İtalya’ya yönelik bir saldırı olabilir. Türkiye karşı yapılan saldırı İtalya için de bir örnektir. Dolar’a karşı Euro’ya sahip çıkmalıyız.” diyerek Dolara karşı Euro’yu korudu.

İtalya, saldırılara karşı Türkiye’nin yanında olduğunu belirtti.

Katar Halkından Türkiye’ye Tam Destek

Ekonomi Savaşlarından doğrudan etkilenmese de Türkiye’ye tam destek veren halkların başında Katar halkı var. Resmi kanattan şu ana kadar herhangi bir açıklama yapılmamış olsa da Katar halkı, aydınları, akademisyenleri ve sanatçıları Türkiye’ye tam desteklerini dile getirdi. Geçtiğimiz yıl, başta ABD ve Suudi Arabistan olmak üzere, dayatılan ekonomik ambargo ile sarsılan ülkeye en büyük desteği veren Türkiye ve Türk Halkı olmuştu. Katar halkı bu Ekonomi Savaşında Türkiye’nin yanında olduğunu açıkça belirtti.

Ülke’nin ünlü medya patronlarından Jaber el Harmi “Amerika’nın Türkiye’ye karşı birlik olup savaş açması beklenen bir şey. Türkiye’nin Müslüman bir ülkenin ekonomik ve siyasi açıdan bağımsız olmasını kabullenemiyorlar. Ama bazı Arapların Türkiye’ye açılan savaşa sevinmeleri ve destek vermeleri büyük alçaklıktır.” ifadeleriyle Türkiye’ye destek mesajı verdi.

Erdoğan, Temim es-Sani ile telefonda görüşerek ilişkilerin daha da güçlenmesini teyit etti.

Katar Halkı elindeki dövizi satarak Türk Lirası aldı.

Almanya: Gelişen Bir Türkiye İstiyoruz

ABD, Almanya’ya açık bir yaptırımda bulunmadı. Sorunların iki ülke arasındaki ilişkiler değil; küresel bir sorun olduğunu gören Almanya, Türkiye açık destek verdi.

Almanya Ekonomi Bakanlığı Sözcüsü Beate Baron “Almanya, Türkiye’nin en önemli ticari ortağıdır.” açıklaması yaptı.

Amerika Basınında Yaptırımlar

Washington Post
•En aptalca kriz, Türkiye kötü politikalarla kendine zarar veriyor.

New York Times
•Yatırımcılar otoriter rejimden çekiniyor.

Wall Street Journal
•TL tarihin en düşük seviyesinde, Trump yönetimi baskıyı arttıracak.

Türk Diplomasisinde Son Viraj, Son 4 Yılımız