Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü (UNIDO)

BM sistemi esas olarak devletlerin uluslararası alandaki egemenliklerini gösteren bir sistemdir. Bu egemenlik sadece devleti gösteren bir işarettir. Çünkü Uluslararası bir sorunda devletler durumu kendi lehine çevirmesin diye Güvenlik Konseyi’nin kararlarının kesin hükümler olmasını içerir.^[1] BM’nin en temel amacı daima ülkeler arası barış ve güvenlik, ülkelerin sürdürülebilir kalkınmasını sağlamayı, insan haklarının korunması, Uluslararası hukukun uygulanması ve insani yardımları kapsar. Bunlar içinde en önemlisi barışın sağlanmasıdır.^[2]BM bu yapısıyla her ne kadar Milletler Cemiyeti’nin bir devamı olsa da Milletler Cemiyeti gibi devletler kontrolünde olmadığının göstergesi Güvenlik Konsey’inin kararlarıdır. BM’nin devlet üstü aktör konumu itibariyle bazı uzmanlık kuruluşlarına sahiptir. Bunlardan ele alacağımız uzmanlık kuruluşu ise BM Sınai ve Kalkınma Örgütüdür (UNIDO).

UNIDO 1967 yılında BM Genel Sekreterliği bünyesinde çalışmaya başladı. İlk başlarda normal bir kuruluş gibi çalıştı. Genel Sekreterliği bağlı çalışan UNIDO 1 Ocak 1986’da 80 üyenin oylaması ile otonom bir yapıya kavuştu. Bundan sonra hayatına bir uzmanlık kuruluşu olarak devam etti.^[3] UNIDO’nun amacı sürdürülebilir endüstriyel kalkınma ve ekonomik kalkınmada devletlere katkı sunmaktır. Bir nevi gelişmekte olan ülkeleri, gelişmiş ülkelerle mukayese edecek konuma getirmektir. Amaçlarını yerine getirirken tek başına çalışmaz ve diğer BM uzmanlık kuruluşlarından da yararlanarak, bunlarla eşgüdüm halinde çalışır.^[4]

UNIDO ülkeler arasındaki eşitsizliğin giderilmesi açısından BM’nin aktif görev alan önemli uzmanlık kuruluşudur. Nitekim, dünyadaki devletlerin dengesiz gelişimini iyileştirmek için 2013 yılında Lima Bildirisi’nde kabul ettiği temel amacı kapsayıcı ve sürdürülebilir endüstriyel kalkınmayı (ISID) desteklemektir. UNIDO’nun vazifesi “esnek alt yapı oluşturmak, kapsayıcı ve sürdürülebilir sanayileşme teşvik etmek ve yeniliği teşvik etmektir.” Bu çerçevede örgütün Orta Vadeli Programı’nın (2018-2021) dört ana hedefi şunlardır;^[5]

• Paylaşılan refah yaratmak
• Ekonomik rekabet gücünün arttırılması
• Çevreyi koruma
• Bilgi ve kurumların güçlendirilmesi

UNIDO’nun Uzun Vadeli Programı’nda ise üç ana hedef belirlenmiştir. Bunlar;^[6]

• Üretim faaliyetleri ile fakirliğin azaltılması
• Ticari kapasitenin arttırılması
• Enerji ve çevre

BM UNIDO bünyesinde hedefleri doğrultusunda önemli programlar uygulamaktadır. Bunların en önemlileri UNEP ve UNDP tir. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) çerçevesinde oluşturulan Ulusal Temiz Üretim Merkezleri’nin (NCPC) amacı sürdürülebilir endüstriyel kalkınma için temiz teknoloji ve tekniklerin kullanıldığı Temiz Üretimi (CP) kapsıyor. Bunun için gelişmekte olan ülkelerde, örneğin sanayi için gerekli olan tarım ürünlerinin üretiminde eski teknoloji ve teknikleri kullanmayarak, yerine daha çevreci yararlı teknoloji ve teknikler kullanılmaya başlanmıştır. Böylece eskiye göre daha verimli üretimler yapılabilir hale gelmiş. Bu Ulusal Temiz Üretim Merkezleri (NCPC) 1992 yılında Hollanda da Enerji ve Çevre Biriminin toplantısı sonucunda oluştu.^[7]

Diğer  önemli program da Birleşmiş Milletler Kalkınma Programıdır. Bu program her ne kadar UNIDO  bünyesinde olan bir program olsa da BM Genel Kuruluna karşı sorumluluğu vardır. Programın gelişmeleri de direkt Ekonomik ve Sosyal Konseye (ECOSOC) gönderilir. Bu programın beş temel hedefi vardır. Bunlar;^[8]

• Ülkelerin kalkınmasında ki kaynakların değerlendirilmesi
• Ülkeye yatırımların teşvik edilmesi
• Gelişmekte olan ülkelerde teknolojinin geliştirilmesi
• Gelişmekte olan ülkelere teknik danışmanlık ve yardım yapılması
• Ülkelerin ekonomik planlamasının yapılması

UNIDO’nun otonom olmasındaki en önemli gösterge bir anayasaya sahip olmasıdır. UNIDO anayasası 8 Nisan 1979’da Viyana’da kabul edildi. Bu anayasanın temeli Kalkınma ve Uluslararası Ekonomik İşbirliğidir. Bu yüzden  hedeflediği sistem için “adil ve eşitlikçi bir ekonomik ve sosyal düzen kurmak gerekir”. Ülkelerin ekonomileri arasındaki eşitsizliklerin çözülmesi ve sosyal yapıyı yükseltecek değişimlerin teşvik edilmesi gereklidir. Özellikle dünyanın hızla değiştiği bu süreçte dünya ülkeleri arasındaki adaletsiz eşitsizliği çözmek için kurulan bu yapı insanların insan gibi yaşaması için çabalamıştır.^[9]

Örgüte üyelik Anayasaya göre yapılır. Üye olmak isteyen her devlete açıktır. Ancak öncelikle BM, BM uzmanlık kuruluşları ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansına üye olmak gerekir. Ayrıca örgütün Anayasasını da kabul etmesi gerekiyor. Üyelik UNIDO Genel Kurulunun önerisi üzerine Konferans tarafından onaylanır. UNIDO Genel Kurulu tersini söylemedikçe gözlemcilik talep eden ülkeler BM Genel Kurulunda bu statüye sahipse gözlemci olabilir. Konferans yetkileri ile bu gözlemcilere görev verebilir. Üyelerden biri eğer ki örgüte ödemesi gereken ücreti ödemediği taktirde kararlarda oy kullanamaz.

Bu ücret ülkelerin hasılasına göre belirlenir. Üyelikten çıkmak isteyen bir üye bir depozito(belge) yatırarak kuruluştan çekilebilir. Ancak daha önce kabul ettiği yükümlülükleri yerine getirmelidir.^[10]

Merkezi Viyana’da ve 170 üyesi bulunan (2019 itibariyle) UNIDO üyeleri 4 bölgeye ayrılmıştır. 1. Bölge Asya ve Afrika ülkeleri (İsrail, Japonya ve Kıbrıs hariç). 2. Bölge Batı Avrupa ve diğer devletlerden (Kıbrıs ve Japonya dahil) oluşan bölgedir. 3. Bölge Kuzey Amerika’nın Güney kesimi ve Güney Amerika bölgesini kapsamaktadır. 4. Bölge Doğu Avrupa ülkelerinden oluşmaktadır. Ayrıca UNIDO’nun eski üyeleri de vardır. Bunlar; Avustralya, Yeni Zellanda, Belçika, Kanada, ABD, Birleşik Krallık, Fransa, Portekiz, Litvanya, Yunanistan ve Danimarkadır. Türkiye ise bu bölgeler içinden 2. Bölge grubunda bulunmaktadır.^[11]

Örgütün programları ve bütçesi için Genel Müdür UNIDO Genel Kuruluna önerilerini sunar ve bu öneriler Program ve Bütçe Komisyonu tarafından Genel Kurulda üyelerin oylamasına sunulur ve ona göre karara bağlanır. Bu bütçeler üyelerden alınır üyeler GSMH’sına göre belirli miktar ödeme yapar. Ödemenin üst sınırı ise örgüt bütçesinin %25’inden fazla olamaz.^[12] Örgüt bir Sanayi Geliştirme Fonu’na sahip. Bu fon örgütün kaynaklarını çoğaltmak ve gelişmekte olan ülkelerin gereksinimlerini çabucak karşılamak için kurulan gönüllü esaslı bir kurumdur. Anayasada örgütün diğer kuruluşlarla ilişkileri ve yetkileri, Genel Müdür ve Genel Kurulun onayı ile Konferans tarafından belirlenir. Bunlar;^[13]

• Anlaşma Yapmak (BM kuruluşları ve diğer Uluslararası kuruluşlar ile)
• STK ve Uluslararası kuruluşlarla ilişkiler kurmak
• Yapılan anlaşma ve ilişkilerle ilgili diğer kuruluşlarla ilgili düzenlemeler yapmak

Örgütün yasal yapısı ve üyelerin dokunulmazlıkları vardır. Örgütün merkezi Viyana’dadır. Toplantılar üçte iki çoğunluk sağlanınca başlar. Örgüt her üyenin dokunulmazlığını gözetler ve sahip olduğu imtiyazları korur. Üye devletler arasında bir anlaşmazlık var ise bu çözülmediği zaman Genel Kurula gönderilir. Üyelerin yapılan anlaşmalara çekinceleri varsa bu çekinceler Genel Kurulda çözülmez ise konuyu Uluslararası Adalet Divanı’na götürebilir. Mahkemeden çıkan karar üye devletin lehine ise anlaşmada değişiklik yapılır.^[14]

UNIDO’nun işleyiş yapısı 5 bölümde oluşmaktadır. Bunlar; Genel Konferans, Sınai ve Kalkınma Kurulu, Program ve Bütçe Komitesi, Genel Sekreterlik ve Alan Temsilciliği. Genel Konferans örgütün en üst yapısıdır. Üye devletlerin direkt temsil edildiği organdır. İki yılda bir Viyana’da toplanmaktadırlar. Sınai ve Kalkınma Kurulu, Genel Kurulda ki üyeler arasından 4 yıllığına seçilen 153 üyeden oluşur.

Konferans’ın çalışmalarının uygulayıcısıdır. Program ve Bütçe Komitesi üyeleri de Genel Konferans tarafından seçilir ve iki yıllığına 27 üye seçilir. Genel Sekreter örgütün rutin işleri ile ilgilenir. Alan Temsilciliği 2001 yılında kurulmuş ve şu anda 35 gelişmekte olan ülkede faaliyet göstermektedir. Türkiye ile UNIDO ilişkileri Türkiye’nin 1979’da imzaladığı UNIDO sözleşmesi ile başlamış.^[15] Ancak UNIDO bundan önce 1967 yılında Türkiye’de bir ofis açmış ve daha sonra 2000 yılında imzalanan anlaşma ile Türkiye  UNIDO’nun Bölgesel İşbirliği Merkezi haline gelmiştir.^[16]

[irp posts=”31708″ name=”BM Başarısızlığının Acı Sonucu: Srebrenitsa Soykırımı”]