Ukrayna Savaşı’nın 3 Yılı: Nedenler, Süreç ve Son Durum

Ukrayna’da ilk protestolar eski Cumhurbaşkanı  Viktor Yanukoviç’in AB ile ortaklık ve serbest ticaret anlaşması müzakerelerini askıya aldığı 21 Kasım 2013’te başladı. Avrupa yanlısı halkın, Yevromaydan adı verilen ayaklanmasının yarattığı baskı nedeniyle Cumhurbaşkanı 22 Şubat’ta istifasını verdi ve hükümet düştü.

Hükümetin düşmesinin ardından olaylar Kiev’de biraz da olsa yatışırken Rus etnik kökenli Ukraynalı’lar, Ukrayna’nın Rusya ile iyi ilişkiler kurması taraftarı Yanukoviç’in düşmesi  sonrası kurulan yeni Kiev yönetimine karşı ayaklandılar. Rusya, Kırım’ı ilhak etti. Duma’dan sonra Federasyon Konseyi de Ukrayna’dan tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Kırım’ın Rusya’ya bağlanmasını öngören anlaşmaya onay verdi.

Olaylar şiddetlenerek uluslararası boyuta taşındı. Odessa, Kharkiv, Donetsk, Lugansk gibi Rus etnik kökenlilerin nüfusça yoğun olduğu şehirlerde ayaklanmalar başladı. Ukrayna’nın Donbass bölgesinde Rus etnikli vatandaşlar ile Kiev yanlıları arasında çatışmalar tırmandı.Rus yanlısı isyancılar kısa bir süre içerisinde hükümet ve kamu binalarını ele geçirdi.Şiddet giderek tırmanmış ve bunun neticesinde 2 Mayıs 2014’te Odessa kentinde çoğunluğunu aşırılık yanlısı futbol taraftarlarının oluşturduğu Kiev destekçisi 2 bin kişi sokaklara çıktmıştır. Durumdan etkilenerek hükümete destek vermeyenler de protestolara başlamıştır.Yüzlerce Rusya yanlısı göstericinin haftalardır çadır kurduğu Kulikovo alanında gerginliğin en üst noktası yaşanmıştır.Kampı basan Kiev yönetimi yanlıları, çadırları molotof kokteylleriyle ateşe vererek yakmaya başlamış, bunun üzerine alandan kaçan insanlar sendika binasına sığınmıştır.Ancak sendika binasının da Kiev yanlısı göstericiler tarafından ateşe verilmesi sonucu 50’ye yakın kişi yanarak hayatını kaybetmiştir. Yangından kurtulanlar ise dövülerek katledilmiştir.

Olaylar akabinde Rus yanlısı ayrılıkçı milisler giderek kontrol ettikleri alanları genişletmiş ve Donetsk ve Lugansk Halk cumhuriyetlerini kurmuşlardır. 26 Haziran 2014’te Donetsk ve Lugansk cumhuriyetleri birleşerek, de-facto Halk Birliği Cumhuriyetini (Novorossiya) kurduklarını ilan etmişlerdir.

Temmuz ayında Ukrayna Ordusu Rus ayrılıkçıların elindeki en önemli noktalar olarak değerlendirilen Kramatorsk ve Sloviansk’ı ele geçirmiştir. Ağustos başı itibariyle çatışmalar Lugansk ve Donetsk’de yeniden şiddetlenmiştir.

Bu süreçte Rusya’nın desteğinin artmasıyla Rus yanlısı ayrılıkçılar yeniden stratejik kazanımlar elde etmiştir.

Yaşanan sivil kayıpları ve şiddet olaylarını durdurmak için karşılıklı olarak ilk adım Belarus’un başkenti Minsk’te 5 Eylül 2014 tarihinde atılmıştır. Rusya, Ukrayna, Ukrayna’nın doğusundaki milislerin temsilcileri ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) arasında ateşkes imzalandı.Ateşkes metninde Ukrayna’nın doğusunda ordu ve ayrılıkçı güçler arasındaki silahlı çatışmaları durdurmaya yönelik üzerinde anlaşmaya varılan 12 madde yer alıyordu.

Ateşkes yaklaşık 1 ay sürmüş ve Ekim ayında Minsk ateşkesi bozularak Ukrayna ordusu ile Novorossiya milisleri arasında çatışmalar yeniden şiddelenerek başlamıştır. Şiddet giderek diğer bölgelere de yayılarak toparlanamaz bir hal almıştır. Ukrayna ordusu direnci kırılarak Ocak ayında Donetsk havalimanından çekilmek zorunda kalmıştır.

12 Şubat 2015 tarihinde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Almanya Başbakanı  Angela Merkel, Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroşenko ve Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande’ın Ukrayna krizini görüşmek üzere bir araya geldiği zirveden 16 saat sonra ateşkes kararı çıkmıştır. Minsk 2 ateşkes kararının çıkmasının ardından taraflar kısmen antlaşmaya uymuş, büyük çaplı bir saldırı gerçekleşmese de Lugansk ve Donetsk kırsalında aralıklarla sıcak temas devam etmiştir.

Ocak 2017’de Ukrayna’nın doğusunda yeniden başlayan çatışmalarla ateşkes ikinci kez bozulmuştur.2014-2015 yıllarında yaşanan çatışmalar kadar kanlı olmamakla beraber, sivil alanlarda ağır silahlar ve Grad füzeleri kullanılmıştır.Ukrayna ordusu Minsk anlaşmasına göre silahsız olması gereken bölgelere girerek atışlar yapmış, Donetsk kent merkezini Tochka füzeleri ile vurmuştur. Buna karşılık Rusya ise, 20.000 nüfuslu, Donetsk’e 10 km. mesafedeki, Ukrayna yanlısı milislerin güçlü olduğu Avdiivka sanayi kasabasına tank atışları başlatmıştır.

Kasaba günlerce elektrik ve sudan mahrum kalmıştır. Birleşmiş Milletler acil insani yardım operasyonu başlatarak, güvenli bölgelere tahliye edilen siviller için gıda-yiyecek-giyecek yardımlarında bulunmuştur.

Taraflar birbirlerini çıkar amaçlı çatışma ortamı yaratmak için ateşkesi bozdukları gerekçesiyle suçlamıştır.

Washington ile Avrupalı müttefikleri, Moskova’ya karşı yaptırımları sürdürmenin bahanesi olarak, defalarca, Rusya yanlısı ayrılıkçıların anlaşmayı ihlal ettiği iddialarına başvurdular. Ukrayna hükümet güçlerinin ihlalleri hakkında ise hiç bir tepki verici yorumda bulunmadılar. Ukrayna dışişleri bakanlığı, “Donbass’taki son tırmanma, Rusya’nın, durumun istikrara kavuşmasını önlemek amacıyla, Minsk anlaşmasındaki taahhütlerini düpedüz hiçe saymaya devam ettiğinin açık bir belirtisidir“ açıklamasıyla Rusya’yı sorumlu tutmuştur.

Rusya cephesinden ise ilk açıklama Kremlin sözcüsü Dmitriy Peskov’dan geldi  “Çatışmanın, Devlet Başkanı Petro Poroşenko hükümetinin halkın dikkatini  Ukrayna’nın uzun süredir devam eden ekonomik ve siyasi krizinden uzaklaştırmak üzere tasarladığı kasıtlı bir “provokasyon”un sonucu olduğunu“ belirtti. Rusya Devlet Başkanı  Vladimir Putin ise, çatışmaların temelinde Ukrayna’nın Avrupa Birliği fonundan mali destek alma çabaları yattığını ileri sürdü. Zira Kiev yönetimi uzun zamandır mali bir çöküş içerisinde. Bir takım iddialara göre rüşvet,yolsuzluk baş göstermiş, ordu generellari bile usulsüz işlere karışmış.

Çatışmalar hala Donetsk oblastı bölgelerde devam etmektedir. Rusya ve Kiev yönetimi yeni bir ateşkes anlaşması için zaman zaman görüşmelerde bulunsa da, henüz bir uzlaşı sağlanamamıştır.