Stratejik Ortak Dergisi 4. Sayı İçeriği

Irak’ta IŞİD’in ortaya çıkması sonrası Musul’u bir günde terk eden Irak ordusu, Kerkük’teki üsleri de boşaltmış, bu üslere ise Peşmerge yerleşmişti. Üç yıl boyunca da kentin kontrolü Peşmerge’de kalmıştı. O dönemi çok iyi hatırlıyorum. Irak’taki otorite boşluğunu fırsat bilen PKK nasıl ki Sincar bölgesine yerleştiyse, ileriye oluşturduğu savunma hattını da sınırlarına dahil etmeyi hedefleyen peşmerge de aynı şeyi yaptı.

IŞİD’i fırsat bilip Kerkük’ü ele geçiren ve daha sonra Kerkük’ü IKBY sınırlarına dahil edip (25 Eylül 2017) bağımsızlık referandumu düzenleyen Barzani yönetimi, 20 gün sonra Irak ordusunun operasyonuyla şehirden çıkarılmıştı. Bu yaşanırken Kerkük’teki KDP binası da Irak ordusunun Kerkük Operasyon merkezi olmuştu. Aslında şu an Kerkük’te yaşanan olayların nedeni de bu; Irak Başbakanı Sudani, Kerkük’teki eski KDP binasını IKBY’ye devretme kararı aldı. Bunun üzerine Türkmenler ve Sünni Arap aşiretler, Kerkük-Erbil yolunu kapatarak tepki gösterirken, karşı gösteride de Barzani destekçisi Kürt gruplar vardı. Bu olaylarda da 3 kişi ölmüş, Irak ordusu olaylara müdahale etmiş, olaylar daha da büyüyünce Kerkük Valisi Cuburi, kararının ertelendiğini ve göstericilerin protestolarına son verildiğini duyurdu. Yani olay şu anlık Türkmenlerin de istediği şekilde sonlandı.

Eski Irak Türkmen Cephesi lideri Erşat Salihi’nin, Türk medyasının Kerkük’te yaşananları ele almadığını öne sürerek çektiği video sonrası genelin dikkati bu yöne kesildi. Şimdi size asıl mevzuyu özetleyeyim.

Hem Irak’ta hem de Türkiye’de olaylara mezhep gözüyle bakıyorlar. Şii Türkmenlerin çok büyük kısmı Haşdi Şabi içerisinde. Sünniler arasında IKBY’de olan da var ama Kerkük çevresinde olanlar Barzani’ye karşı. Şu soru soruluyor: Türkiye, Şii Haşdi Şabi’nin kontrolündeki Kerkük’ü mü ister yoksa Sünni Barzani kontrolündeki Kerkük’ü mü? Bu o kadar haince bir soru ki…

Çoğunluğunu Şiilerin oluşturduğu ve gerçekten sabıkalı geçmişe sahip olan Haşdi Şabi tehlikeli ancak örgüt resmen Irak ordusuna bağlı bir yapı. Hatta Musul’da Türkiye’nin eğittiği Ninova Muhafızları bile Haşdi Şabi’ye bağlı. Bu konuda yapacak bir şey yok. Peşmerge ise Irak’ın kuzeyinde Türk askeri ile yakın temasta ve PKK’ya karşı güçlü bir seçenek. Düşman değil. Ama aynı Peşmerge’nin 6 yıl önce Kerkük’te yaptığı da ortada. İş birlikleri lokal yapılırsa daha gerçekçi olacaktır. Özetle; Irak’ın çoğunluğu da siyaseti de İran etkisinde ve bununla mücadele yöntemi Barzani’ye Kerkük’ü hediye etmek olamaz. Hükümetin geçmiş döneme dair en büyük yanılgısı bu olmuştu.

4 Eylül 2023’te yayınlandı.

Amerikan düşünce kuruluşları, ABD’nin neredeyse tamamı Araplardan oluşan Deyri Zor bölgesindeki yapılanmayı YPG’den ayrı olarak farklı kurgulaması gerektiğini yazmıştı. Şimdi ise bölgede YPG’ye karşı Arap isyanı başladı. Olayı daha net anlayın diye kısa bir bilgilendirme yapayım.

Terör örgütü, 3 milyon insanın yaşadığı çok geniş bir coğrafyayı kontrol ediyor. Büyük çoğunluğu sınır hattının çok ötesinde, Rakka ve Deyri Zor gibi Kürt nüfusun hiç olmadığı, Suriye’nin petrol yerleşimleri olarak bilinen, ABD desteğiyle IŞİD’den alınan bölgeler. Genel olarak YPG kontrolündeki bölgede Kürt nüfus (hepsi YPG destekçisi olmasa da) yüzde 20, Arap nüfus ise yüzde 75 civarında. Kontrol altındaki bölgelerde yerel “askeri meclisler” var. En güçlü meclis ise Arap meclisi olan Deyri Zor. Arap bölgesindeki meclis Araplardan oluşuyor mesela ama YPG’ye hesap veriyor. Daha önce kendisine tehdit gördüğü için Rakka’daki Arap lideri tutuklayan YPG, geçtiğimiz günlerde (ABD’nin bölgeyi YPG’den çıkarıp Araplara vereceği dedikoduları üzerine) Deyri Zor’un Arap Meclis Başkanı’nı “toplantı var” diyerek çağırıp hapse attı.

Arap aşiretlerin arasında rekabet oluşturup birleşmesini engellemeyi en büyük hedef gören YPG, bu Arap aşiretlerin birleşmesini veya isyanını en büyük korku olarak yaşıyor. Şu anda olan bu.

Çok hızlı bir şekilde Deyri Zor’daki çok önemli noktaları ele geçiren Arap aşiretler, Amerikan ordusu tarafından donatılan ve eğitilen YPG’nin ABD’nin hava desteği olmadan bir hiç olduğunu da göstermiş oldu. Asıl olay ise Suriye’nin güneyinde bunlar yaşanırken, daha önce YPG’den kaçıp Türkiye’nin oluşturduğu güvenli bölgelere gelen binlerce Deyri Zor’lu aşiret üyesinin, Türkiye’nin ve SMO’nun desteği olmadan YPG ve rejimden üç saatte dört köyü alması. Ama her zamanki gibi Rus savaş uçakları hava saldırılarıyla bunu engelledi ve Araplar dört köyden çekilmek zorunda kaldı.

Arap isyanı büyür mü yoksa anlaşma mı olur takip ediyorum. ABD’nin YPG’ye hava desteği sunmaması, Arap aşiretlere verdiği kıymeti gösteriyor. Türkiye, krizi kendi lehine çevirebilirse muazzam şeyler olur ama şu an için erken.

Macaristan’ın milliyetçi kimine göre de “ırkçı” Başbakanı Viktor Orban, 2019’da dört ya da daha fazla çocuğu olan annelerin ömür boyu gelir vergisinden muaf tutulacağını açıklamıştı. Üç çocuğu olan çiftlere ise faizsiz 36 bin dolar kredi verileceğini belirtmişti. Bu açıklamayı yaparken de bu adımla birlikte ülkesinin gelecekte göçmenlere bağlı kalmayacağını savunmuştu. Avrupa’nın çok düşük doğum oranları ve artan yaşlı nüfusları, gelecekleri açısından feci sonuçlara gebe. Bunu birçok kez yazmıştım. Biliyorsunuz, Avrupa bununla başa çıkamadığı için geleceğini göçmen nüfusu üzerine kurar hale geldi. Nüfus ne kadar azalırsa, gelecek de o derece kararıyor. İş gücü, demografi, ekonomi ve ülke menfaatleri tamamen bununla paralel ilerliyor.

Macar lider o kadar ince düşünmüş ki 7 koltuklu araba alanlara bile teşvik öngörülmüştü. Macar lidere ne derseniz deyin, ülkesinin geleceği için önemli bir adım peşinde. Şimdi gelelim memlekete yani Türkiye’ye.

Türkiye’de doğum oranları hızla düşüyor. Toplam doğurganlık hızı, 2001 yılında 2,38 #çocuk iken 2022 yılında 1,62 çocuk olarak gerçekleşti. Doğumlarını 2001 yılında gerçekleştiren annelerin ortalama yaşı 26,7 iken 2022 yılında 29,2 oldu. Yıl bazında nüfus artışına bakıldığında ise nüfus artış hızımız 2021’de 1,3, 2022’de ise 0,7. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yıllar önce Başbakan iken söylediği ve dalga konusu haline gelen “en az 3 çocuk” söylemi çok ama çok doğruydu. Nüfus bir ülkenin en önemli gücü ama şu an bu imkansız. Yeni evli çiftlerde kadınlar çalışmak zorunda. Hatta bu zorunluluk çocuk arası veremeyecek hale geldi. Yüz binlerce çift çocuk planı yaparken çocuk sonrası giderleri, çocuk masraflarını, anne çalışınca çocuğa kim bakacak sorunsalını veya çocuk kreş masraflarını düşünüyor. Bunlar olduğu için de anne olma yaşı artıyor, çocuk sayıları azalıyor. Bu sorunlar çiftlerin meselesi gibi gözükürken, aslında makro bakıldığında memleket meselesi olduğu anlaşılıyor.

İşin en kötüsünü söyleyeyim mi? Suriye’deki Suriyelilerin doğum oranı 3,5 iken bizim ülkemizdeki Suriyelilerin doğum oranı 5,3. Yani Türklere göre 2 kat fazla. Tehlikelinin farkında mısınız?

31 Ağustos 2023’te yayınlandı.

Uluslararası Tahkim Mahkemesi, 2014-2018’teki petrol akışı nedeniyle Irak’ın 30 milyar dolar tazminat talebini reddetse de Türkiye’yi 1.4 milyar dolar cezaya çarptırdı. Bu rakam, Türkiye’nin ödediği ancak ABD’nin gasp ettiği F-35 uçaklarının bedeli kadar. Bu cezanın geçmişi de 2014’te Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) ile Türkiye arasında imzalanan anlaşmaya dayanıyor.

IŞİD’in bir günde Irak’ın en büyük ikinci vilayeti Musul’u ele geçirmesi ve Irak ordusunun paramparça olduğu 2013 yılında, müthiş bir IŞİD korkusu oluşmuştu. Dağılan ordunun ardından teröristler nereye saldırsa ele geçiriyor, sözde hilafetin etkisiyle gücüne güç katıyordu. 2014’e gelindiğinde ise IKBY’ye bağlı Peşmerge ve Amerikan askerleri, teröristleri Kerkük yakınlarında püskürtmüştü. Bunun özgüveniyle Bağdat hükümetini tanımamaya başlayan IKBY, Irak’ın en büyük ham petrol boru hattı olan Kerkük-Ceyhan boru hattındaki petrolün Türkiye üzerinden satışı konusunda merkezi hükümeti saf dışı bıraktı. Çünkü hattın kontrolü IKBY’ye geçmişti. Türkiye, dağılan ordu ve devlet yapısı nedeniyle kendisine muhatap bulamadığı için bu anlaşmayı kabul etse de bu resmiyette hataydı. IKBY’nin kazandığı petrol parasının bedelini Türkiye’ye ödetmeye çalışan Irak hükümeti ise dört yıllık petrol zararı bahanesiyle Türkiye’den 30 milyar dolar talep etmişti.

Bu kötü niyet sonrası 25 Mart’ta Türkiye (depremi öne sürerek), boru hattındaki mevcut petrol akışını durdurdu. Iraklı petrol bakanı ise geçtiğimiz günlerde “Türkiye’den 1.5 milyar dolar ceza bedelini ödemesini beklerken, 5 ayda bu bedelin 2 katını kaybettik” açıklamasında bulundu. Türkiye bu cezayı ödememek için direniyor.

Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı üçüncü ülke olan Irak, belki de en sağlıklı ticaretini Türkiye ile gerçekleştiriyor. Ama İran’ın etkisindeki Irak, her alanda Türkiye’ye karşı cephe oluşturuyor. Hakan Fidan’ın Irak ziyaretinde ise PKK, su ve petrol sorunu masadaydı. Anlaşma olmadı ama Irak’ın daha gerçekçi bir zeminde Türkiye ile anlaşması şart. Bugün petrol sorununu yazdım ama PKK sorunu da ortada ve çözümden uzak.

26 Ağustos 2023’te yayınlandı.

Rus haber ajansı TASS’ın son dakika olarak servis ettiği habere göre Tver’de düşen özel jette, Wagner’in kurucusu Yevgeniy Prigojin de Wagner’in üst düzey yöneticisi de öldü. Prigojin’in ölmediğini, farklı bir uçakta olduğunu iddia edenler de var ancak önemli kaynaklar öldüğünü teyit ediyor. Aynı zamanda uçağın teknik arıza ile düştüğünü söyleyen de füze ile düşürüldüğünü iddia eden de Rus kaynaklar var. Uçak kazasının medyaya yansıdığı sırada Putin’in de bir kutlamadaki güler yüzü dikkat çekti.

Daha iki gün önce Afrika’da (hangi ülke olduğu belli değil) Wagner saflarına katılması için Ruslara çağrı yapan Wagner’in kurucusu Prigojin, Rusya’da iki ay önce orduya karşı isyan hareketi başlatmıştı. Belarus’a giden ve Wagner’in Afrika ağırlıklı faaliyet yürüteceği konuşulmuştu. Putin ile anlaştığı medyaya yansımış ama bunun içeriği de merak konusuydu. Putin’in bu isyanı sindirmesi zaten şaşırtıyordu ki öyle de oldu. Şu da bir gerçek; şu anki tabloya göre Prigojin ve en yakınındaki isim öldürüldü ya da ölüm süsü verilerek ortadan kaldırıldı.

Bir gazetecinin Putin’e yönelttiği “Affetmek mümkün müdür sizin için?” sorusuna Putin’in verdiği cevap akıllara geldi: “Affetmek mümkün ama her şeyi değil. İhaneti affedemem”

Konudan bağımsız ama Wagner’in üst düzey iki isminin ortadan kaldırılmasının Afrika, Ukrayna, Libya ve Suriye’ye de yansımaları olacaktır ve Türkiye açısından olumlu sonuçlanabilir. Ben kendi çıkarımıza odaklanıp özellikle Wagner’in Afrika’daki faaliyetlerini ve Prigojin’in akıbetini takip edeceğim.

23 Ağustos 2023’te yayınlandı.

İngiltere, 7 Ağustos’tan itibaren kaçak göçmenleri topraklarında ağırlamak yerine kiraladığı devasa gemide barındırıyor. Şu anda hastanede virüs olsa da bu konuda kararlı. İşlemlerin devamına kadar burada kalacak olan yüzlerce göçmen, ilk etapta kalmayı da reddetmişti ancak barınma desteğinin kaldırılma tehdidi sonrası sesler kesildi. İlk etapta “bu bir insanlık suçu” yaygarası koparıldı ancak İngiliz hükümeti geri adım atmıyor. Çünkü İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, “Ülkenin her yerinde otellerdeki yasa dışı göçmenlerin barınması için İngiliz vergi mükelleflerinin cebinden günlük 5-6 milyon sterlin çıkıyor.” diyor. Peki bu geminin maliyeti nedir?

İngilizler soruna çözüm amacıyla önce Arnavutluk’la anlaştı ve topraklarına gelen kaçak Arnavutluk vatandaşlarını adam başı 1500 sterlin ödeyerek ülkelerine geri gönderdi. Ruanda ile de anlaşma yaparak kaçakları Afrika’ya gönderme konusunda uzlaşıldı. Bu, hukuki sorun nedeniyle henüz uygulamaya geçmedi. Sonrasında geçen hafta Türkiye ile “insan kaçakçılığını önleme” konusunda imzaların atıldığı belirtildi.

Her alanda soruna çözüm arayan İngiliz hükümetinin en radikal kararları ise bu gemi konusu ve ülkedeki askeri arazilere kurulacak çadırlara göçmenlerin yerleştirilmesi. Gemi mevzusunun önemli yanı; göçmenleri caydırmak ve hukuki süreci toprakları dışında hızla çözüme kavuşturmak. Ülke genelinde 51 bin sığınmacı otellerde ve günlük maliyet 6 milyon sterlin. Ama sadece 500 göçmenin konaklaması için planlanan geminin maliyeti POLITICO’ya göre yıllık 2.3 milyar sterlin. Bu rakam doğruysa, 500 kişinin gemide kalma maliyeti 51 bin kişinin otelde konaklamasıyla aynı maliyette. Ama İngilizler kötü ekonomilerine rağmen neden bu konuda kesenin ağzını açtı? Çünkü kaçak göçmenlerin yerel halk üzerindeki baskısı ve ülke içerisine sızmasıyla oluşacak demografik ve sosyokültürel sorunların farkındalar. Daha önce de dedim; “Ekonomi bir şekilde düzelir ama demografi bozulursa dönüşü olmaz”

Sizce İngilizler neden işi gücü bırakmış göçmenlerle uğraşıyor? Irkçı oldukları için mi yoksa devletin ve milletin akıbeti için mi?