Rusya-Çeçenistan Savaşı: Geçmişten Günümüze

43432

Cengiz Han büyük bir savaşçı ve şanlı bir kumanda idi kurduğu Moğol devletininin sınırları, Çin’den Anadolu’ya ve Avrupa’ya kadar uzanmaktaydı. Yalnız Çengiz Han’ın ölümünden sonra oğulları arasında çıkan taht kavgaları Moğol İmparatorluğunu çöküşe sürüklemiş ve bölgede Moğol İmparatorluğunun Ardılları devletler ortaya çıkmıştır. İşte bu devletlerden biride, Altın Orda Devletidir bu devletin  bulunduğu coğrafya, günümüz Rusya Federasyonu Sınırlarının bir bölümüne tekabül etmektedir

Altın Orda Devletinin yıkılmasıyla birlikte bölgede Moskova Knezliği güçlenmeye başlamıştır.  Korkunç İvan yönetiminde Knezliğin güçlenmesi ve Korkunç İvan’ın Çar ünvanı almasıyla Moskova Knezliği Rusya Çarlığı olarak anılmaya başlanmıştır. Bu dönemde gittikçe güçlelen Ruslar, saldırgan politikalarını sürdürmüşler ve bölgede uzun süreli çatışmaların geçmişten günümüze süregelmesine sebebiyet vermişlerdir.

Kuzey Kafkasya Otonom Devletler

1552 yılında Rusya Çarlığı Kazan Şehrini işgal etmiş ve bu işgal bölgedeki işgal sürecinin başlangıcı olmuştur. Rusyanın Kafkaslar üzerinde hakimiyet kurma isteği onunca yüzyıl’a kadar geri gitmekle birlikte Çeçen’lerle Rusların ilk karşılaşması Rusların 1556 yılında Astrahan Hanlıklarını ele geçirmesinden sonra gerçekleşmiştir. İşgal süreci Çar 1.Petro’nun  1654’te başa geçmesiyle hız kazanmıştır. 1762 de iktidara gelen katerina’da yayılmacı politikalarını devam ettirmiş bilhassa kırımda generalleri vasıtasıyla acımasız yöntemler kullanmıştır. Ruslar ele geçirdikleri topraklar da sömürgeci politalar uygulamışlardır. 1.Petro ingilterenin Doğu Hindistan Kumpanyasının bir benzerini Kafkasya da Ruslar için kurmayı Katerina ise Hristiyanlığı Kuzey Kafkasyalı Müslümanlar arasında yaymayı hedeflemiştir.

Grozni, Çeçenistan’ın başkenti

Bu dönemde Ruslar Kafkasya’ya egemen olabilmek için Kafkas Halkları ile sonu gelmeyen bir savaşa tutuşmuştur. 18 yy sonlarında Ruslar Güney Kafkasya’da hakimiyeti sağlarken, Kuzey Kafkasya’da işler istediği gibi gitmemiştir özellikle Çeçenlerin ve Kuzey Kafkasya Dağlı Halklarının işgale direnmesi ve karşıdevrim hareketi olarak müridizm hareketinin ortaya çıkmasıyla birlikte bu bölgede çatışmalar ve hakimiyet mücadelesi şiddetlenmiş ve Rusya’nın bu sahaya kısa sürelide olsa hakim olması 1859 Şeyh Şamil’in silah bırakmasıyla gerçekleşmiştir.

Rusya Kafkasya çatışması incelenecek olursa bölgede, Kuzey Kafkasya’da Çeçenlerin işgale karşı şiddetli direnişi ve bölge halklarını işgale karşı gayretlendirmesi bunun yanısıra coğrafya’da lider pozisyonunda olması önemlidir.

Çeçen birliklerinin bir zırhlı araca gerçekleştirdiği pusu eylemi, Mart 2000

Çarlık Rusyası Kafkaslar’da hakimiyeti sağlamış fakat ilerleyen süreçlerde tarihler 1917 yılını gösterdiğinde Rusya’da Bolşevik İhtilali gerçekleşmiş ve Çarlık Rejimi devrilirken yeni soyalist rejim kurulmuş ve ülkede iş savaş patlak vermiştir. Lenin’in ‘’ulusların kendi kaderlerini tayin hakkı’’ ve ‘’halkların Kardeşliği’’ söylemlerinden umutlanan, siyasi boşluktan ve iç savaştan faydalanmak isteyen Kuzey Kafkasyalılar 1918 yılında tüm Kuzey Kafkasya Halklarını tek bir çatı altında toplayan yeni bir oluşumu şekillendirmişlerdir. Çeçenlerinde içerisinde olduğu ‘’ Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’’ varlığını daha fazla idame ettirememiş ve 1920 yılında Kızıl Ordu bölgeye girerek varolan bu oluşumu dağıtmış ve Kuzey Kafkasya ile bölgede öneli bir unsur olan  Çeçenleri  Sovyetlere bağlamıştır.

Kuzey Kafkasya’daki halkların sindirilmesinin ve Ruslaştırılmasının güçlülüğünü farkeden Rusya, halkı zorla bölgeden sürmek ve yerlerine Rusları, Ukraynalıları ve Kazakları yerleştirme yoluna gitmiştir. Çok sayıda Çerkes, son derece ağır yolculuk koşullarında Osmanlı İmparatorluğun’na göç etmek zorunda kalmıştır. Bir kısım Çerkes de Kafkasya’nın farlı bölgelerine göç etmiştir. Göç eden yaklaşık bir milyon Kafkasyalının 60.000’inin Çeçenler olduğu tahmin edilmektedir. Benzer bir sürgün 1944 yılında, Alman işgali sırasında  Çeçenlerin Ruslara ihanet ettikleri gerekçesiyle tekrarlanmış, yüz binlerce Çeçen sibirya ve Orta Asya’nın Çeşitli bölgelerine sürülmüştür.

SSCB’nin son dönemlerinde ülkede iktidarda bulunan Gorbaçov’un  uyguladığı yeni politikalar nedeniyle ve de Afganistan mağlubiyetinin ortaya çıkardığı sonuçlarla birlikte 1990’lı yıllarda sovyetler birliği dağılma sürecine girmiştir. 1991’de Sovyetlerden ayrılan birçok ülke bağımsızlığını ilan etmiştir bu amaçla Kuzey Kafkasya’da Rusya işgaline karşı yaklaşık beş asırdır büyük bir direnişe girişen Çeçenler yine bölgede bu dönemde ayrılıkçı hareketlerin lideri ve destekleyicisi olmuştur nitekim 1991 yılında yapılan seçimlerde Çeçenistan bağımsızlığını ilan etmiş ve Rus birlikler Çeçenistan’dan çekilmiştir. Rus ordusunda eski bir General olan Cevher Dudayev Cumhurbaşkanı olmuştur.

Bağımsızlığını ilan eden Çeçenistan İçkerya Cumhuriyetinde İnguşetya Şubat 1992 yılında Çeçenistan’dan ayrılmıştır ve Rusya’ya katılmıştır. 1991 yılından 1994 yılına kadar Rusya bu süreçte Çeçenleri görmezden gelen bir politika izlemiş, yerel yönetim kalıntıları gruplar ile bölgede oluşturduğu  suni muhalefet ile bağımsızlık yanlısı güçleri bertaraf etmeyi hedeflemiştir. Lakin tüm bu çabalar sonuç vermeyince Boris Yeltsin yönetimindeki Rusya Federasyonu Aralık 1994 yılında Çeçenistan’ın başkenti Grozni(caharkale)’ye girmiştir. Bu işgal ile birlikte bölgede yeni bir trajedi daha doğmuştur. Çok şiddetli çatışmalar meydana gelmiş  modern silahlar ile donatılmış Rus orduları Çeçen milis güçlerine ve sivil halka yönelik kanlı bir savaşa girişmiştir.

Dudayev

Bu süreçte Çeçenler, Cumhurbaşkanı Cevher Dudayev Liderliğinde  Zelimhan Yandarbiev, Aslan Mashadov, Şamil Basayev gibi kıymetli kumandanların en ön cephede işgal güçlerine karşı büyük bir direniş harekatı ve Grozni savunmasını başlatmışlardır. 1996 yılında Cumhurbaşkanı Cevher Dudayev hayatını Kaybetmiş sonrasında Cumhurbaşkanlığı görevini devralan Zelimhan Yandarbiev Komutasındaki Çeçenler Ruslara karşı büyük bir zafer kazanmışlardır ve1996 yılında imzalanan Hasavyurt Antlaşması ile Ruslar Çeçenlere aşamalı olarak bağımsızlık sözü vermişlerdir.

Bu savaştan Çeçenistan galip ayrılsada ülke yerle bir olmuş çok sayıda Çeçen hayatını kaybetmiş ve birçoğu mülteci durumuna düşmüş bunun yanısıra başkent Grozni başta olmak üzere birçok şehir harap hale gelmiştir. Savaşın kaybeden tarafı olan Rusya Federasyonu ise kendi kamuoyunda keza dünya kamuoyunda prestij kaybetmiştir. Takip eden süreçte Rusya’da Putin’in 1999 yılında Başbakan olması ile ve sonrasından  Rusya’nın çeşitli yerlerinde KGB ajanları tarafında patlatılan bombaların Çeçenlere mal edilmesi ve sonrasında kimilerine göre Radikal unsurlar olarak zikredilen Şamil Basayev ve Komutasında ki bir grup milis kuvvetlerin Çeçenistan sınırındaki Dağıstan’a girmeleri ve akabinde burada kurtarılmış bölge ilan etmeleri Rusya Açısından Çeçenistan’a düzenlenecek olan ikinci saldırının makul şartlarını oluşturmuştur.

Barış yanlısı Çeçenistan Cumhurbaşkanı Aslan Mashadov ve Kuzey Kafkasya’da yeni bir isyan fitilini ateşlemek isteyen Şamil basayev komutasındaki güçlerin birbiriyle geçinememeleri bu ikinci  saldırılarıya zemin  hazırlamıştır. 1999 yılında Rusya Federasyonu Çeçenistanı birkez daha işgal etmiştir, başkent Grozni ve çevresinde yoğunlaşan çatışmalar sonrası Grozni düştü ve Çeçen milisleri şehri terkedip dağlara çekilmek durumunda kaldı.

İkinci Çeçen Rus savaşından Rusya galibiyetle ayrılmıştır ve  Çeçenistan’da kendisine bağlı işbirlikçi ‘’Çeçenistan Cumhuriyeti’’ni kurmuştur. Rusya ile Çeçenistan Cumhuriyeti şehirlerden dağlara çekilen Çeçen milislerine karşı sistematik saldırılarını şiddetlendirmiştir ve Rusya bu mimvalde Çeçenistandaki ayrılıkçı hareketi minimize  ederek Kuzey Kafkasya’nın tümünde çıkabilecek ayaklanmaların önüne geçmiştir. Çeçenistan’da Rusya destekli kurulan yeni Çeçenistan Cumhuriyeti’nin başına Ahmet Kadirov getirilmiştir sonrasında oğlu Ramazan Kadirov Devlet başkanlığı görevini sürdürmektedir.

Putin ve Ramazan Kadirov

Son tahlilde Çeçenistan’da başlayan ayrılıkçı isyan hareketi etkisiz buyutlarda da olsa Kuzey Kafkasya geneline yayılmıştır ancak mücadele dünya kamuoyunda giderek anlam ve önemini yitirmekte radikalleşme ve terörize olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Rusya’nın bölgede uyguladığı katı şiddet temelli politika  bölgedeki unsurları terörize etmekte Kafkas coğrafyası şiddet  ve kaos sarmalına sürüklenmektedir son olarak 2014 yılında ve geçtiğimiz haftalarda bölgede Rus ve Çeçenistan Devletine karşı, eylem ve faaliyet yürüten gruplar bazı saldırılar gerçekleştirmiştir.

Bölge, 1552 Rusya’nın Kazan’ı işgali ile başlayan çatışma ve kaos ortamından günümüzde de kurtulamamış ve gelecekte ise bölgede dengelerin ve konjonktürün nasıl şekilleneceği,çatışmaların hangi boyutlara ulaşacağı  ve bunun yanısıra Çeçenistan özelinde Kuzey Kafkasya’da kamuoyunun, tüm bu yaşanan sürece ve gelecekte Rusya ile geliştirilecek ilişkilere nasıl baktığı  merak konusudur.

Sefa Sole

StratejikOrtak.com MİSAFİR YAZAR

E-BÜLTENE ABONE OLUN

Stratejik Ortak yazarlarının makalesi ve haritalar ücretsiz e-postanıza gelsin.

Abone oldunuz, teşekkürler.

Bir şeyler yanlış oldu. Lütfen daha sonra tekrar deneyin.

Yazarlık Başvurusu

36 YORUMLAR

  1. Kızıl kmer senin kafandan gidersek Türkiye’yi de işgale gelip işgal eden Ruslara karşı 10 yıl sonra direniş hareketi başlatacak olan Türklerde bölücü

  2. Azıcık insan olun be…Şehid olan Müslüman kardeşlerimiz.Nasıl bu hale geldiniz ? Yazının başını okursanız işgalcinin kim olduğunu anlarsınız.Kimse Çeçen kardeşlerimze işgalci diyemez.İnsan olun…

  3. Efenim bakiniz 93 harbi bakiniz Gazi Osman Pasa ruslar 1 bardak vodkaya karilarini satan insanlar su rus sevici karakteri oturmamis kisiliksiz memleketimde yasayan aslini birakip yaban boku yiyen hiclikler bugun harp ciksa cepe gerisinde dusman eline yardim edecektir buna hepimiz eminiz lakin bu sahsiyet sahibi olmayan ufacik yaratiklar bizim Ulu Türk milletinin yaratilistan bu yana dunyanin farkli noktalirinda sabret ve yok et ilmini en iyi uygulayan genlere sahip oldugumuzu ufacik norondan nasibini almamis kafataslarinin almasini beklemiyoruz elbet yine bir Fatih Han, Yine bir Şah Melik kahpe dunyaya ayak basar elbet hain babasiysada kellesini vurur cecen azeri mogol turkmen osmanli kirgiz hepimiz ayni kanin asil tasicilariyiz elbet korkacak rusu abdsi avrupasi cini elbet bizi bolmeye calisacak atilla degilmiydi avrupayi kavuran mete degilmiydi çini kir eriyle vergiye baglayan cengiz degilmiydi tum boylari bir araya getiri bir omurde dunyanin 4 te 3 unu zapt eden fatih degilmiydi haclinin zincirini kirip son kalemde yere batiran deilmiydiki osman pasa plevnede su sevdiginiz ruslarin aklini basindan alip sefil eden deilmiydiki seyh samil kafkas daglarini rus kaniyla boyayan nereye baksaniz bizi gorursunuz biz tanrinin kiliciyiz saygilarimla

    • Dünyanın en savaşçı ve onurlu milletlerinden biri ruslardir…tüm dünyayı hitler den kurtaran muthiş stalingrad savunmasında 1 milyondan fazla rus ölmüş tur…onurlu savasćı millettir…. şamil basayev ve bu grup çeçenler şeriat meraklısı ışid kafalı canilerdir…hepsi hakettiği gibi şehit olmuştur…!!!! beyinleri olmadığı için şehit olmak kaderleridir….tıpkı filistinliler gibi…afganlar gibi….. ortadoğunun bir-çok musliman ülkesi gibi….hz.ömer..osman…ali….gibi…kaderleri bu boşubosuna oldurmek ölmek veya öldurulmek ….laiklik…tek çözüm yoludur…

  4. Çeçen kardeşlerim sizleri çok seviyorum.Size yaşatılanların karşılığını Yüce Allah ne bu dünyada ne öbür dünyada hesapsız bırakmayacak.sizleri seviyoruz Allah’a emanet olun..

  5. Öncelikle her kese selam Kızılkemer her kimdin bilmiyorum niyətindədə değilim ammaaa onu iyi biliyorum ki, sen rusları gözünde pek büyük etmiş bir hain rus hayranısın ben Azərbaycanlıyam ve biz sizden çok iyi biliriz o kahbeleri onlar kendi tarihi topraklarını korumak ve çoklu kazançları iğrenç ellerine geçirmək için KAFKAZ AZƏRBAYCAN VE TÜM TÜRKİSTAN TOPRAKLARININ VE TÜRK İSLAM HALKLARININ BAŞINA EPEY BİR BELA AÇTILAR ONUN İÇİN RUSLARDAN BİZ ÇOK NEFTET EDERİZ BOZKURT DÜŞMANI KSHBELER ONLAR BİR TÜM TARİHİ TOPRAKLARIMIZI ALIRSAK ŞİMDİ KARDEŞİMİZ CANIMIZ OLAN TÜRKİYEDENDE BÜYÜK ARAZİYE ULAŞIRIZ AMA YAPAMIYORUZ ÇÜNKİ ANNELERİ ATALARI KAHBE OLAN BU RUSLAR İZİN VERMİYO. AMMAAA AZ KALDI KAFKAZYADA ÇOK GÜÇLÜ BİR SİYASİ VE HARB DEVLETİNE ÇEVRİLDİK VE DEVAM DA EFİYORUZ BİR ZAMAN HABERLERİNİZDE SAVAŞ HABERLERİ İŞİTECEKSİNİZ O ZAMAN GÖRECEKSİNİZ Kİ AZƏRBAYCAN HALKI BİR ASLAN BOZKURT GİBİ YENİDƏN KÜKREDİĞİMİZİ SİZ VE HER KES GÖRECEK İNŞALLAH ALLAHIN İZNİYLE!!!
    BENİM ASL DÖZÜM ŞU Kİ KIZIL KEMER HİÇ BİR DEVLET VE GÜÇ KALICI VE BELİRLRYİCİ GÜCE SAHİB DEĞİL O GÜCE YALNIZ VE YALNIZ ALLAH SAHİBTİR VE HER ŞEYE O KARAR VERİR, VERDİĞİ GİBİDE HEMEN OLUR KİMSEDE ENGELLEYEMEZ!!!!!!!!!!

  6. selam memlekette rus hayranı olanları görünce evet hainler her yerde var diyor insan ama unutulmamalı bir gün osmanlı ruhu geri gelir genç Türkiye cumhuriyeti kafasını kaldırır önce kendi içindeki hainleri temizler sonra sıra moskof ayısına da gelir er ya da geç zalimler cezasını bulur yeni Yavuzlar,Fatihler çıkar ne diyor du Mustafa Kemal özel kitaplığında bulunan notlarında -Bir gün gelecek batı trakya yıda alacağım. bir gün gelir yeniden doğarız.

      • tabiki bölücü. amaçları ne onların? çeçen devleti kurmak değil mi?
        benim bölücü olduğumu nerden çıkardın. ben bölücü değil devrimciyim ve ulus devletlere karşıyım.

        • Çeçen devletini kurmak değil…
          Var olan (işgal edilmiş) Çeçen topraklarında Rusyayı tanımamaktır.
          Konu hakkında bilginiz yok ise lütfen konuşmayınız.
          Çeçenler bizde Pkk gibi değildir olmayan bir devletin hayaliyle “VATANIM” dedikleri bir devlete saldırmıyorlar…
          Çeçenler Rusyayı vatan olarak hiç tanımadı tanımaya da niyeti yok
          Saygılarımla…
          Konu hakkında bilgi edinmek isterseniz. Çerkes soykırımına bakınız.
          Çerkeslerin yapamadığını Çeçenler yapıp kendi aralarında birleşim Ruslara karşı durdular bu yüzden Rusya Çerkesleri katlettiği gibi Çeçenleri katledemedi…

          • 1- zaten rusyayı tanımadığı için o toprakların bölücüsü oluyor. sonuçta o toprakları ruslar kontrol ediyor.
            2- ha eğer diyorsanki o topraklarda ruslar yokken çeçenler vardı, o zaman anadoludada biz gelmeden önce rumlar vardı. şimdi gidip buraları rumlara mı verelim böyle saçma düşünce mi olur?
            3- çeçenleri birçok kez katlettiler nasıl katledemedi? büyük sürgün sırasında yarısı ölmedi mi? ayrıca 2 çeçen savaşında 200 bin tane ölmedi mi? daha ne istiyon

    • 1-kızılkemer şunu bil ki bu milletin kanı senin kemerinin tonundan daha koyu ruhu da sabanından çekicinden sağlamdır
      2-rumlar biz topraklarını aldığımızda bizi kucakladılar.Onlara refahı getirmiştik çünkü.Ne zaman Osmanlı zayıfladı onlar hürriyet sevdasına düştüler.Hem biz Türkler kılıç hakkıyla aldığımız yeri boyun hakkıyla veririz.Bu bizim milletin zerafetidir.Senin bolşevikler de şuanki hallerini kırımlılara,ahıskalılara borçlu,Türklere borçlu.Ve senin o bayıldığın bolşevikler teşekkürü onları orta asyaya sürerek ettiler.
      3-Sen diyorsun ki çeçenler katiller. O halde Ruslar hem İsveç hem Japon hem Türk katili.Onlar bunu nasıl memleketlerinin çıkarına yapmışlarsa Çeçenler de bunu kendi memleketlerinin çıkarına yaptılar.

  7. 1 milyonluk cecenlerin 140 milyonluk ruslari madara ettigi savastir ki eger cecenlerin icinden hainler cikmasa ve rusya sivil halka soykirim uygulamasa bugun dahi savas dusuk yogunlukta degil haril haril devam ediyor olurdu.2 savas boyunca 30 000 den fazla rus askeri polisi ile yerel isbirlikci olduruldu 50 000 den fazlasi yaralandi ruslarin 50 helikopteri 8 savas ucagi imha edildi imha olan tank ve zirhli arac sayisi binlerle ifade ediliyor milyarlarca dolar zararda cabasi yani iki savastada rusya fena madara oldu.

    • yaa demek ruslar madara olmuş hahaha 🙂 sen ne komiksin öyle.
      200 bin çeçen ölmedi mi? grozni yerle bir olmadı mı? ve şimdi çeçen gençler zırt pırt ortadan kaybolup ormanlarda ölü bulunmuyor mu? he? kimmiş madara olan?
      ruslar savaştılar ve bütünlüklerini korudular ama çeçenlerin şuan analarından emdikleri süt ağızlarından fışkırıyor 🙂

      • Komik rus kırması çocuk ne 200 000 i iki savasta coğunlugu kadın ve cocuk 80 000 çeçen şehid edildi.Rusların kaybı ise 30 000 i geçti ruslar yüzmilyarlarca dolar zarara uğradılar binlerce tank ve zırhlı arac yuzlerce hava aracı kaybettiker 1. Savasta 140 milyon nufusuyla 1 milyonluk cecenlere yenildiler cumle aleme rezil rüsva oldular daha ne istiyorsun kaldiki direnis hala bitmedi ayda bi en az bi saldırı duzenleniyor işgalci ruslara

        • hıı sen kendini kandır. ruslar yeltsine karşı savaş karşıtlığı yüzünden tepki göstermese ve uluslararası baskı olmasa savaşı devam ettireceklerdi. zaten fark etmez sonuçta rövanşı fazlasyıla aldılar. şimdi çeçenlere bi güzel cezalarını çektiriyorlar. çeçen gençler ortadan kaybolup ormanda ölü bulunuyor ve aileleri hiçbir diyemiyor. anca türkiyeye kaçmakta görüyorlar çözümü. türkiyede 100 bin çeçen kaçak var malum 🙂

          • Yav he he öyle rus kırması cocuk azıcık kafkasyadaki catısmaları yakından izle kim kimi öldürüyor daha gecen hafta rus askeri ussunu basan cecenler 6 rus askerini gebertti haftada en az 2 3 rus askeri ölüyor tabı rus kaynakları bunu vermez az arastır

          • Taliban rusları iyi yatırdı .çeçen ve dagıstanlı mücahitlerle birleşince bakalım rus kancıklar ne yapacak 🙂

      • bence çeçenler akıllarını kullanmadılar.Her Milleti Türkler GİBİ ZANNEDİYORLAR.Fakat Ruslar çok akıllı bir millettir.öyle kolay mücadele edemezsin.Ruslar efendice petrolden yüzde bir pay istediler.çeçenler kabul etmesi gerekirdi.kabul etmedikleri için kaybettiler.Yazık, çeçenlerden milyona yakın insan öldü.Tabiki kışkırrtan Avrupa, başta israil ve Amerika idi.Ne oldu. Kaybeden çeçenler oldu.ve ötekiler kazandı.Rusyada kazandı.aynı zamanda Rusya ile birlikte ,Aklını çok iyi kullanan Başta İSRAİL,AVRUPA VE AMERİKA nın çok büyük kazançları oldu.Senin etin ne budun ne ? ikinci dünya savaşında ,bu ülkeler birbirleri ile savaşarak 50,000,000 milyon insanın ölümüne neden oldular.bunlar manyaktır.seni beni arapları ve öteki kaşınanları hemen traş ederler.adamların işi bu.çünkü bunlar haydut devletler.

        • Ben çeçenim ve sen cahilsin sana laf anlatacak kadar zeki değilim
          Bilmediğin konu hakkında konuşma bence git çeçenistan rusya savaşını araştır öyle konuş

Yorum Yaz

Lütffen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz