Rusya-Çeçenistan Savaşı: Geçmişten Günümüze

Cengiz Han büyük bir savaşçı ve şanlı bir kumanda idi kurduğu Moğol devletininin sınırları, Çin’den Anadolu’ya ve Avrupa’ya kadar uzanmaktaydı. Yalnız Çengiz Han’ın ölümünden sonra oğulları arasında çıkan taht kavgaları Moğol İmparatorluğunu çöküşe sürüklemiş ve bölgede Moğol İmparatorluğunun Ardılları devletler ortaya çıkmıştır. İşte bu devletlerden biride, Altın Orda Devletidir bu devletin  bulunduğu coğrafya, günümüz Rusya Federasyonu Sınırlarının bir bölümüne tekabül etmektedir

Altın Orda Devletinin yıkılmasıyla birlikte bölgede Moskova Knezliği güçlenmeye başlamıştır.  Korkunç İvan yönetiminde Knezliğin güçlenmesi ve Korkunç İvan’ın Çar ünvanı almasıyla Moskova Knezliği Rusya Çarlığı olarak anılmaya başlanmıştır. Bu dönemde gittikçe güçlelen Ruslar, saldırgan politikalarını sürdürmüşler ve bölgede uzun süreli çatışmaların geçmişten günümüze süregelmesine sebebiyet vermişlerdir.

1552 yılında Rusya Çarlığı Kazan Şehrini işgal etmiş ve bu işgal bölgedeki işgal sürecinin başlangıcı olmuştur. Rusyanın Kafkaslar üzerinde hakimiyet kurma isteği onunca yüzyıl’a kadar geri gitmekle birlikte Çeçen’lerle Rusların ilk karşılaşması Rusların 1556 yılında Astrahan Hanlıklarını ele geçirmesinden sonra gerçekleşmiştir. İşgal süreci Çar 1.Petro’nun  1654’te başa geçmesiyle hız kazanmıştır. 1762 de iktidara gelen katerina’da yayılmacı politikalarını devam ettirmiş bilhassa kırımda generalleri vasıtasıyla acımasız yöntemler kullanmıştır. Ruslar ele geçirdikleri topraklar da sömürgeci politalar uygulamışlardır. 1.Petro ingilterenin Doğu Hindistan Kumpanyasının bir benzerini Kafkasya da Ruslar için kurmayı Katerina ise Hristiyanlığı Kuzey Kafkasyalı Müslümanlar arasında yaymayı hedeflemiştir.

Bu dönemde Ruslar Kafkasya’ya egemen olabilmek için Kafkas Halkları ile sonu gelmeyen bir savaşa tutuşmuştur. 18 yy sonlarında Ruslar Güney Kafkasya’da hakimiyeti sağlarken, Kuzey Kafkasya’da işler istediği gibi gitmemiştir özellikle Çeçenlerin ve Kuzey Kafkasya Dağlı Halklarının işgale direnmesi ve karşıdevrim hareketi olarak müridizm hareketinin ortaya çıkmasıyla birlikte bu bölgede çatışmalar ve hakimiyet mücadelesi şiddetlenmiş ve Rusya’nın bu sahaya kısa sürelide olsa hakim olması 1859 Şeyh Şamil’in silah bırakmasıyla gerçekleşmiştir.

Rusya Kafkasya çatışması incelenecek olursa bölgede, Kuzey Kafkasya’da Çeçenlerin işgale karşı şiddetli direnişi ve bölge halklarını işgale karşı gayretlendirmesi bunun yanısıra coğrafya’da lider pozisyonunda olması önemlidir.

Çarlık Rusyası Kafkaslar’da hakimiyeti sağlamış fakat ilerleyen süreçlerde tarihler 1917 yılını gösterdiğinde Rusya’da Bolşevik İhtilali gerçekleşmiş ve Çarlık Rejimi devrilirken yeni soyalist rejim kurulmuş ve ülkede iş savaş patlak vermiştir. Lenin’in ‘’ulusların kendi kaderlerini tayin hakkı’’ ve ‘’halkların Kardeşliği’’ söylemlerinden umutlanan, siyasi boşluktan ve iç savaştan faydalanmak isteyen Kuzey Kafkasyalılar 1918 yılında tüm Kuzey Kafkasya Halklarını tek bir çatı altında toplayan yeni bir oluşumu şekillendirmişlerdir. Çeçenlerinde içerisinde olduğu ‘’ Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’’ varlığını daha fazla idame ettirememiş ve 1920 yılında Kızıl Ordu bölgeye girerek varolan bu oluşumu dağıtmış ve Kuzey Kafkasya ile bölgede öneli bir unsur olan  Çeçenleri  Sovyetlere bağlamıştır.

Kuzey Kafkasya’daki halkların sindirilmesinin ve Ruslaştırılmasının güçlülüğünü farkeden Rusya, halkı zorla bölgeden sürmek ve yerlerine Rusları, Ukraynalıları ve Kazakları yerleştirme yoluna gitmiştir. Çok sayıda Çerkes, son derece ağır yolculuk koşullarında Osmanlı İmparatorluğun’na göç etmek zorunda kalmıştır. Bir kısım Çerkes de Kafkasya’nın farlı bölgelerine göç etmiştir. Göç eden yaklaşık bir milyon Kafkasyalının 60.000’inin Çeçenler olduğu tahmin edilmektedir. Benzer bir sürgün 1944 yılında, Alman işgali sırasında  Çeçenlerin Ruslara ihanet ettikleri gerekçesiyle tekrarlanmış, yüz binlerce Çeçen sibirya ve Orta Asya’nın Çeşitli bölgelerine sürülmüştür.

SSCB’nin son dönemlerinde ülkede iktidarda bulunan Gorbaçov’un  uyguladığı yeni politikalar nedeniyle ve de Afganistan mağlubiyetinin ortaya çıkardığı sonuçlarla birlikte 1990’lı yıllarda sovyetler birliği dağılma sürecine girmiştir. 1991’de Sovyetlerden ayrılan birçok ülke bağımsızlığını ilan etmiştir bu amaçla Kuzey Kafkasya’da Rusya işgaline karşı yaklaşık beş asırdır büyük bir direnişe girişen Çeçenler yine bölgede bu dönemde ayrılıkçı hareketlerin lideri ve destekleyicisi olmuştur nitekim 1991 yılında yapılan seçimlerde Çeçenistan bağımsızlığını ilan etmiş ve Rus birlikler Çeçenistan’dan çekilmiştir. Rus ordusunda eski bir General olan Cevher Dudayev Cumhurbaşkanı olmuştur.

Bağımsızlığını ilan eden Çeçenistan İçkerya Cumhuriyetinde İnguşetya Şubat 1992 yılında Çeçenistan’dan ayrılmıştır ve Rusya’ya katılmıştır. 1991 yılından 1994 yılına kadar Rusya bu süreçte Çeçenleri görmezden gelen bir politika izlemiş, yerel yönetim kalıntıları gruplar ile bölgede oluşturduğu  suni muhalefet ile bağımsızlık yanlısı güçleri bertaraf etmeyi hedeflemiştir. Lakin tüm bu çabalar sonuç vermeyince Boris Yeltsin yönetimindeki Rusya Federasyonu Aralık 1994 yılında Çeçenistan’ın başkenti Grozni(caharkale)’ye girmiştir. Bu işgal ile birlikte bölgede yeni bir trajedi daha doğmuştur. Çok şiddetli çatışmalar meydana gelmiş  modern silahlar ile donatılmış Rus orduları Çeçen milis güçlerine ve sivil halka yönelik kanlı bir savaşa girişmiştir.

Bu süreçte Çeçenler, Cumhurbaşkanı Cevher Dudayev Liderliğinde  Zelimhan Yandarbiev, Aslan Mashadov, Şamil Basayev gibi kıymetli kumandanların en ön cephede işgal güçlerine karşı büyük bir direniş harekatı ve Grozni savunmasını başlatmışlardır. 1996 yılında Cumhurbaşkanı Cevher Dudayev hayatını Kaybetmiş sonrasında Cumhurbaşkanlığı görevini devralan Zelimhan Yandarbiev Komutasındaki Çeçenler Ruslara karşı büyük bir zafer kazanmışlardır ve1996 yılında imzalanan Hasavyurt Antlaşması ile Ruslar Çeçenlere aşamalı olarak bağımsızlık sözü vermişlerdir.

Bu savaştan Çeçenistan galip ayrılsada ülke yerle bir olmuş çok sayıda Çeçen hayatını kaybetmiş ve birçoğu mülteci durumuna düşmüş bunun yanısıra başkent Grozni başta olmak üzere birçok şehir harap hale gelmiştir. Savaşın kaybeden tarafı olan Rusya Federasyonu ise kendi kamuoyunda keza dünya kamuoyunda prestij kaybetmiştir. Takip eden süreçte Rusya’da Putin’in 1999 yılında Başbakan olması ile ve sonrasından  Rusya’nın çeşitli yerlerinde KGB ajanları tarafında patlatılan bombaların Çeçenlere mal edilmesi ve sonrasında kimilerine göre Radikal unsurlar olarak zikredilen Şamil Basayev ve Komutasında ki bir grup milis kuvvetlerin Çeçenistan sınırındaki Dağıstan’a girmeleri ve akabinde burada kurtarılmış bölge ilan etmeleri Rusya Açısından Çeçenistan’a düzenlenecek olan ikinci saldırının makul şartlarını oluşturmuştur.

Barış yanlısı Çeçenistan Cumhurbaşkanı Aslan Mashadov ve Kuzey Kafkasya’da yeni bir isyan fitilini ateşlemek isteyen Şamil basayev komutasındaki güçlerin birbiriyle geçinememeleri bu ikinci  saldırılarıya zemin  hazırlamıştır. 1999 yılında Rusya Federasyonu Çeçenistanı birkez daha işgal etmiştir, başkent Grozni ve çevresinde yoğunlaşan çatışmalar sonrası Grozni düştü ve Çeçen milisleri şehri terkedip dağlara çekilmek durumunda kaldı.

İkinci Çeçen Rus savaşından Rusya galibiyetle ayrılmıştır ve  Çeçenistan’da kendisine bağlı işbirlikçi ‘’Çeçenistan Cumhuriyeti’’ni kurmuştur. Rusya ile Çeçenistan Cumhuriyeti şehirlerden dağlara çekilen Çeçen milislerine karşı sistematik saldırılarını şiddetlendirmiştir ve Rusya bu mimvalde Çeçenistandaki ayrılıkçı hareketi minimize  ederek Kuzey Kafkasya’nın tümünde çıkabilecek ayaklanmaların önüne geçmiştir. Çeçenistan’da Rusya destekli kurulan yeni Çeçenistan Cumhuriyeti’nin başına Ahmet Kadirov getirilmiştir sonrasında oğlu Ramazan Kadirov Devlet başkanlığı görevini sürdürmektedir.

Son tahlilde Çeçenistan’da başlayan ayrılıkçı isyan hareketi etkisiz buyutlarda da olsa Kuzey Kafkasya geneline yayılmıştır ancak mücadele dünya kamuoyunda giderek anlam ve önemini yitirmekte radikalleşme ve terörize olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Rusya’nın bölgede uyguladığı katı şiddet temelli politika  bölgedeki unsurları terörize etmekte Kafkas coğrafyası şiddet  ve kaos sarmalına sürüklenmektedir son olarak 2014 yılında ve geçtiğimiz haftalarda bölgede Rus ve Çeçenistan Devletine karşı, eylem ve faaliyet yürüten gruplar bazı saldırılar gerçekleştirmiştir.

Bölge, 1552 Rusya’nın Kazan’ı işgali ile başlayan çatışma ve kaos ortamından günümüzde de kurtulamamış ve gelecekte ise bölgede dengelerin ve konjonktürün nasıl şekilleneceği,çatışmaların hangi boyutlara ulaşacağı  ve bunun yanısıra Çeçenistan özelinde Kuzey Kafkasya’da kamuoyunun, tüm bu yaşanan sürece ve gelecekte Rusya ile geliştirilecek ilişkilere nasıl baktığı  merak konusudur.

Sefa Sole

StratejikOrtak.com MİSAFİR YAZAR