Sudan’da siyasi olarak ülke yönetimini kontrol altında tutan Sudan ordusu, bünyesindeki Hızlı Destek Kuvvetleri’nin (HDK) saldırısı sonrası ülkenin batısında birçok bölgeyi kaybetti. Türkiye’nin desteklediği Sudan ordusuna karşı HDK’nın ilerleyişini incelediğimizde, ülkedeki nüfus yoğunluğunun çok büyük bir kısmında öne çıktığı göze çarpıyor.

Bu sayfada Sudan’daki son gelişmeleri, en güncel harita ve gelişmelerle ele almaya çalışacağız.

Sudan Son Durum Haritası

26 Mart 2025: Başkent Hartum’daki Başkanlık Sarayı’nı ziyaret eden Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı ve Sudan Ordu Komutanı Abdulfettah Burhan, havalimanının HDK’den ele geçirilmesiyle iki yılın ardından başkent Hartum’da kontrol sağlanarak büyük bir zafer elde edildiğini aktardı.

HDK güçlerinin Cebel Evliya baraj köprüsü üzerinden Beyaz Nil’in batısında çekilirken görülmesi ise zaferi taçlandırdı.

Çin, ‘tarafsız politikasından’ vazgeçerek ilk kez Sudan ordusuna desteğini açıkladı. Öte yandan Rusya ve Birleşik Arap Emirlikleri tarafından desteklenen HDK’den, Rusya’nın desteğini çektiği iddia edildi.

25 Mart 2025: Sudan’da merkezi hükümet ile çatışan Hızlı Destek Kuvvetleri, son aylarda büyük güç kaybetti. 22 Mart’ta başkent Hartum’daki birçok stratejik noktayı HDK’dan ele geçiren Sudan ordusu, Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nın kontrolüne geçmesiyle birlikte Hartum’un büyük bölümünü kontrol altına almış oldu. 26 Mart itibariyle paylaştığı Sudan son durum haritası ise şu şekilde;

• Sudan ordusu: Yeşil (TR destekli)

• Hızlı Destek Kuvvetleri: Kırmızı (BAE, Rusya ve kısmen de İsrail destekli)

• Sarı renkli alan, SPLA/AM yani Güney Sudan’ın bağımsızlığından sonra Sudan’da kalan Sudan Halk Kurtuluş Hareketi’ni tanımlıyor.

• Mor renk ise diğer isyancı grupları.

Sudan Nüfus Yoğunluk Haritası

46 milyonluk Sudan’da en fazla nüfusa sahip olan şehir Omdurman. Başkent Hartum’un yanı başında yer alan Omdurman ve çevresi yani ülkenin orta bölgesi kalabalık nüfusa sahip.

Dünya haritasında Sudan:

Sudan İç Savaşı’nın Anatomisi: ‘Adım Adım Eşkıyanın İktidarı’

Afrika’nın en büyük üçüncü ülkesi Sudan, jeopolitik konumu ve doğal kaynaklar nedeniyle stratejik bir ülke. 1956 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra birçok askeri darbeyle karşı karşıya gelen ülke, 1989 yılında Ömer el-Beşir’in de içerisinde olduğu askeri cuntanın darbesiyle karşılaştı. Otuz yıl boyunca Sudan’ı demir yumrukla yöneten Beşir, 1983 yılında başlayan İkinci Sudan İç Savaşı’nı 2005 yılında imzalanan anlaşmayla sona erdirdi. II. Dünya Savaşı sonrası en çok sivil kaybın gerçekleştiği savaşlardan biri olan iç savaş, kıtlık ve hastalık sonucu ölenlerle birlikte iki milyon insanın hayatını kaybettiği bir felakete dönüştü. Beşir döneminde 2005 yılında imzalanan barış anlaşmasıyla iç savaş sona ererken, 2011 yılında Güney Sudan bağımsızlığını ilan etti. Darbe ile başlayan Beşir dönemi, sokak protestoları sonucu 2019 yılında yine askeri bir darbeyle son buldu. Sudan Silahlı Kuvvetleri ve “Hemedti” olarak bilinen Hızlı Destek Güçleri’nin (HDK) ortaklığında otuz yıllık Beşir dönemi sona ermiş, askeri-sivil bir hükümet kurulmuş ancak iki yıl sonra yine darbe yaşanmıştı.

Sudan’da askeri cunta, beraber yönetimi ele geçirdiği 100 bin kişilik Hızlı Destek Güçleri ile siyasi ve ekonomik anlaşmazlık yaşadı. Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan ve Hızlı Destek Güçleri lideri General Mohamed Hamdan Dagalu arasındaki güç paylaşımı sonrası yaşanan gerginlik, 15 Nisan 2023’te başkent Hartum’da iç savaşa dönüştü. Sudan ordusunu Suudi Arabistan ve Mısır desteklerken, HDK’yı Birleşik Arap Emirlikleri fonluyor. Birçok iddiaya göre Rus paralı asker grubu Wagner de HDK ile yakın işbirliği içerisinde.

Sudan’da dünyanın en büyük insanı krizine neden olan iç savaşın temeli tamamen bu. Taraflar arasındaki rekabet ve güç paylaşımı, şu ana kadar 20 binden fazla insanın ölümüne ve 10 milyon insanın yerinden edilmesine neden oldu. Peki ismi pek bilinmeyen Hızlı Destek Güçleri kim? Nasıl orduya meydan okuyabiliyor?

Bunun cevabı da aslında tarihi farkındalık adına çok önemli bir geçmişe dayanıyor.

Eşkıyadan Orduya: Hızlı Destek Güçleri

‘İç savaşlar ve darbeler ülkesi’ olan Sudan’da devrik lider Beşir, Çad sınırındaki Darfur bölgesinde bir isyan hareketi ile karşılaştı. 2003 yılında çoğunlukla Arap olmayan ayrılıkçıların hükümete karşı silahlanması sonucu başlayan çatışmalar, Devlet Başkanı Beşir’in çoğunluğu Arap milislerden oluşan ve Darfur’da faaliyet gösteren ‘Cancavid’lerle işbirliği yapmasıyla devam etti. İsyancılar ile ordu arasındaki çatışmalar, atlı süvarilerden oluşan ‘Cancavid’lerin müdahalesiyle farklı bir boyut kazandı. Cancavid’lerin amacı orduya destek olmaktı ancak tamamen kendi çıkarlarına göre hem isyancılarla hem de yerel halkla savaştı. Köyleri basarak kadınlara tecavüz eden, binlerce insanı katleden bu milisler Ömer el Beşir’e zaferden çok utanç kaynağı oldu. Cancavid’lerin katliamları nedeniyle 2009’da Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Beşir’i soykırım ile suçladı. UCM’nin bu kararı sonrası Beşir, 2010 yılında Cancavid’leri orduya dahil etmek için çalışmalara başlamış, birlikler önce “Sınır Koruma Birlikleri”, sonrasında ise “Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK)” adı altında Güvenlik ve İstihbarat Teşkilatı’na resmen dahil edildi. Bu kurumsallaşma döneminde “Cancavid” milislerinin lideri Musa Hilal, Devlet Başkanı Beşir ile ilişkilerini kesince, Hilal’in kuzeni ve şu an hâlâ HDK lideri olan Muhammed Hamdan Dagalu yeni lider oldu. Dagalu, önceden eski bir yol kesici, bizim tabirimizle eşkıyalık yapan biriydi.

Aslında HDK’yı 2013 yılında yarı organize bir paramiliter güce çeviren Beşir’in öncelikli amacı kendi güvenliğinin sağlanmasıydı ancak öyle olmadı. HDK’yı başkentteki stratejik noktalarda, sorunlu sınır bölgelerine ve altın madenleri gibi ekonomik merkezlerde görevlendirdi.

Sudan lideri Orgeneral Abdulfettah el-Burhan ve Hızlı Destek Güçleri lideri General Dagalu arasındaki güç mücadelesi Nisan 2023’te savaşa dönüşünce, ordunun çaresizliği de gözler önüne serildi. Sudan ordusunun karşısında, isminden de anlaşılacağı üzere oldukça hareketli ve savaşa hazır 100 bin kişilik bir güç vardı.

HDK ile Sudan ordusu arasındaki savaş ikinci yılına yaklaşırken; ABD, Suudi Arabistan ve Birleşmiş Milletler’in barış görüşmelerine öncülük etmesine rağmen uzlaşı sağlanamadı. HDK, 5 eyaletten oluşan Darfur bölgesinin 4 eyaletini kontrol ederken, başkent Hartum’da da büyük bir alanda hakimiyetini sürdürüyor. Sudan hükümeti de iç savaştaki üstünlüğü ele geçirmeden masaya oturmaya sıcak bakmıyor.

Sudan’daki savaşın arkaplanının ele alındığı buyazı, Stratejik Ortak Dergisi’nin beşinci sayısında kaleme alınmış ve Aralık 2024’te yayınlanmıştır.