Dış Politikada Bir Enstrüman: Vekalet Savaşı Uygulayıcısı Olarak Özel Askeri Şirketler

Devletler arası etki ve nüfuz mücadelesi meselesinde diplomasinin hantallığı ve uzun süreci, devletleri alternatifi çözümlere teşvik etmiştir. Düzenli ordunun ekonomik külfeti, hedef ülkeye resmi bir müdahalede birçok aktörden alınacak olumsuz reaksiyonlar ve olası bir ordu personeli kaybının özellikle içişlerinde yarattığı infial gibi sebeplerden dolayı devletleri vekalet savaşı stratejisine itmiştir/itmektedir.

Vekalet savaşı, bir veya birden fazla zıt gücün birbirlerine doğrudan müdahalesi yerine, icra edilmek istenen faaliyeti üçüncü bir aktörün taşeronluğunda gerçekleştirmesi olarak tanımlanabilir. Vekalet savaşı stratejisine göre, özel askeri şirketler, terör grupları, milisler ve daha birçok üçüncü aktör, devletler adına silahlı/silahsız faaliyetler düzenlemektedir.

(Soğuk Savaş’ta ABD ve SSCB tarafından vekaleten kullanılan aktörler)

Özel Askeri Şirketler

2. Dünya Savaşı’ndan gazi olarak ayrılmış Birleşik Devletler askerlerinin kurduğu DynCorp adlı  şirket, aynı zamanda modern anlamda kurulmuş ilk özel askeri şirketlerden biridir. Kore Savaşı, Vietnam Savaşı, Grenada’nın işgali gibi faaliyetlerde ABD ordusunda teknolojik ve lojistik destek sağlamıştır.

Dekolonizasyon sürecinde ise özel askeri şirketlerin aktiviteleri daha da yoğunlaştı. 1967 yılında eski bir İngiliz SAS(Special Air Service) personeli, Orta Doğu ve Afrika’da faaliyet icra etmek adına Watchguard International’ı kurdu.

Şiddetin yükseldiği 1990’larda ise özel askeri şirketler 40’tan fazla ülkenin askeri eğitimini üstlendi, 700’den fazla çatışmaya katıldı. Sierra Leone iç savaşı(1991-2002) sırasında Birleşmiş Milletler’in başarısızlığına karşın, Executive Outcomes adlı özel askeri şirket görece başarılı bir şekilde müdahalede bulundu. Yine 90’lı yıllarda, İngiliz özel askeri şirketi olan Sandline International, finansal sözleşmelerini ve müşterilerin % 90’ını Afrika’dan temin ediyordu. Birkaç yıl sonra ise Birleşmiş Milletler’in hizmet sağlayıcısı rolünü üstlendi.

Özel askeri ve güvenlik şirketlerinin birçoğu ABD ve İngiltere merkezlidir. G4S Secure, Aegis Defence Services, GardaWorld, Sandline, Halliburton bünyesindeki Kellogg Brown & Root, DynCorp ve en bilinen şirketlerden olan, eski adıyla Blackwater yeni adıyla Academi.

(2003-2004 yılları arasında Geçici Koalisyon Yönetimi’nin bünyesinde, Irak Devlet Başkanı L. Paul Bremer’ı koruyan Blackwater güvenlik uzmanı Frank Gallagher ve ekibi)

Şirketlerin temel prensibi kar maksimizasyonudur.  Bu nedenle kimi zaman devletlerin ulusal çıkarlarıyla ters düşebilir. Maliyetleri düşürdükçe kar oranı artan şirketler, ulusal orduyla karşılaştırıldığında kısmen daha az maliyetli yapıdadır ve daha efektif bir kullanım alanı sunmaktadır. Birçok özel askeri şirket personelinin eskiden elit düzeyde birliklerde çalışması, daha öncesinde taktik ve saha deneyimine sahip olması, özel askeri şirketlerin bünyesinde barındıracağı personele daha az ekonomik yatırım yapması ve daha fazla kar etmesi anlamına gelmektedir. Bu gibi verimlilikleri nedeniyle, özel askeri şirketler, devlet politikalarına ek bir araç olarak entegre olmuştur.

Savaşın özelleştirilmesi ve küreselleşmesi, güçlü devletlerde daha gelişmiş bir boyuttadır. Dış politika enstrümanı olarak özel askeri şirketler, devletlerin istikrar ve güç sağlamak adına örtülü şiddet uygulaması olarak yorumlamak da mümkündür. Özel askeri şirketlerin tarafsızlığı ve devletin ulusal ordusu kadar hesap verme zorunluluğu olmaması nedeniyle, onları dış politik gücün kullanımında farklı bir noktaya koymaktadır. Bu kritik nokta, özel askeri şirketler tarafından, barışı korumak, çatışmak ve daha birçok faaliyet için kullanılabilir. Siyasi doğurganlığı ve istikrarsızlığı bulunan ülkeler, özel askeri şirketler için büyük bir fırsat ve güç sahasıdır. Aynı zamanda bu güç, özel askeri şirketlere, lobicilik yapmak ve kamuoyu oluşturmak gibi fırsatlar da tanımaktadır. Bu durum özel askeri şirketlere kendi hizmetleri ve ürünleri için, politika ve talep yaratma imkanı vermektedir.

Yemen’de Örnek Bir Saha Faaliyeti: Spear Operations Group

29 Aralık 2015 gecesi hedefte Islah partisinin yerel liderlerinden Anssaf Ali Mayo vardı. Birleşik Arap Emirlikleri’ne göre, Islah partisi, terörist olarak kabul ettikleri Müslüman Kardeşler’in Yemen şubesi. Bu konunun birçok uzmanına göre partinin terörle bir alakası bulunmamakta. Yine uzmanlara göre, Islah partisinin Birleşik Arap Emirlikleri’ne karşı çıkan sözleri olması, onları hedef haline getirmekte.

Ekip bölgeye saat 21.57’de geldiğinde her yer sakin görünüyordu. Faaliyeti gerçekleştirecek tim silahları hazır bir şekilde araçtan indi. Personellerden birisi patlayıcıyı taşıyordu. Kapıya yaklaştıkları zaman bir tim üyesi ışığın biraz aydınlattığı sokağa doğru ateş açınca hazırladıkları plan, çözülmesi zor bir duruma döndü.

Paralı askerlerin suikast planı, Yemen’in liman kenti Aden’in merkezindeki bir futbol stadyum yakınlarında bulunan Islah partisinin yönetim merkezinin kapısına şarapnellerle doldurulmuş bir bomba yerleştirmekti. Tim liderlerinden birinin açıklamasına göre patlamanın amacı “binada bulunan herkesi öldürmekti.” Askeri personelleri işe alan ve saldırıyı gerçekleştiren Spear Operations Group’un kurucusu Abraham Golan, Anssaf Ali Mayo’ya saldırı esnasında timin başında kendisi de bulunmuştur.

Spear Operations Group şirketinin hususi suikast operasyonları, günümüzde savaşın yürütülme şekillerini değiştiren üç ayrı gelişmeyi içinde barındırmakta:

– Modern anti terörizm mücadelesi, geleneksel askeri hedeflerin imhası gibi şeyler yerine, belirli bireylerin öldürülmesi üzerine yürütülmeye başladığı için savaşın kendisi büyük ölçüde organize suikastlere dönüştü.

– Savaşlar gün geçtikçe özel şirketlerin faaliyet alanına bırakıldı. Birçok devlet, askeri destek hizmetlerini(lojistik, yakın koruma vb.) ihale üzerinden özel şirketlere devretti. ABD ve diğer büyük orduların ihale yoluyla özel şirketlere devretmediği tek şey cephe sınırları.

– Afganistan ve Irak’taki uzun savaşlarda en büyük pay özel kuvvet mensuplarınındı. Nitelikli eleman üretme amacı çerçevesinde oluşturulan eğitim programlarını bitiren on binlerce üst düzey eğitim almış Amerikan komandosu, ya ihaleler çerçevesinde sunulan yüksek maaşlı işlere ya da direkt olarak en fazla ücret vadedene çalışan paralı askerlere dönüştü.

Alman sosyolog Max Weber’e göre, modern devlet, “belli bir coğrafi alan içinde fiziksel şiddetin meşru kullanımını tekelinde bulunduran insan topluluğu”nu ifade eder. Bu fikri revize edip bağlam çerçevesinde yeniden yorumlamak gerekirse eğer, “özel askeri şirketler, belli bir coğrafya üzerinde, çıkarları doğrultusunda, şiddetin meşru kullanımını tekelinde bulunduran insan topluluğunu tanımlar.” demek pek de yanlış olmayacaktır.

Kaynakça:

Avant, Deborah, ve Renee de Nevers. «Military Contractors & the American Way of War.» Daedalus, 2011: 88-99.

BuzzFeedNews. 16 Ekim 2018. https://www.buzzfeednews.com/article/aramroston/mercenaries-assassination-us-yemen-uae-spear-golan-dahlan (Aralık 24, 2019 tarihinde erişilmiştir).

Kinsey, Christopher. «Corporate soldiers and international security: The rise of private military companies.» 2006.

Thomson, Janice E. Mercenaries, Pirates, and Sovereigns. New Jersey: Princeton University Press, 1996.

[irp posts=”16305″ name=”Rusların Black Water’ı WAGNER” Güvenlik Şirketi”]