ABD ile İade Anlaşması Olmayan Ülkeler (Harita)

Uluslararası hukukta ülkeler arasında yapılan iade anlaşmaları (extradition treaties), suçluların adaletten kaçmasının önüne geçmeyi amaçlayan temel işbirliği mekanizmalarından biridir. Ancak her ülke bu tür anlaşmalara taraf değildir. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri gibi küresel yargı etkisine sahip ülkelerle iade anlaşması yapmamış olan ülkeler, zaman zaman uluslararası suçlular için güvenli limanlar haline gelebilmektedir.

2024 tarihli bu harita, ABD ile iade anlaşması bulunmayan ülkeleri (bordo renkte) ve anlaşması olanları (yeşil renkte) göstermektedir. Haritadan açıkça görüldüğü üzere, Afrika, Asya ve bazı Latin Amerika ülkeleri, ABD ile resmi iade ilişkisi kurmamıştır. Bu durum, sadece hukukî değil; aynı zamanda siyasi, diplomatik ve güvenlik boyutları olan bir meseledir. Öncelikle iade anlaşmasının ne demek olduğundan bahsedelim.

İade Anlaşması Nedir?

İade anlaşması (extradition treaty), bir ülkede suç işleyip başka ülkeye kaçan kişilerin, suçun işlendiği ülkeye teslim edilmesini mümkün kılan hukuki çerçevedir. Bu tür anlaşmalar:

• İki ülke arasında karşılıklı olur.

• Suçun türüne göre farklılık gösterebilir.

• İnsani nedenler, siyasi suçlar ya da ölüm cezası gibi durumlarda uygulanmayabilir.

ABD, birçok ülke ile bu tür anlaşmalar yapmış olsa da; bazı ülkeler, siyasi ya da egemenlik gerekçeleriyle bu tür iş birliklerinden uzak durur.

ABD ile İade Anlaşması Olmayan Ülkeler

Afrika:

• Cezayir

• Libya

• Sudan

• Eritre

• Etiyopya

• Somali

• Orta Afrika Cumhuriyeti

• Çad

• Nijer

• Mali

• Burkina Faso

• Gine

• Liberya

• Sierra Leone

• Fildişi Sahili

• Togo

• Benin

• Kamerun

• Ekvator Ginesi

• Gabon

• Kongo DC ve Kongo Cumhuriyeti

• Angola

• Zimbabve

• Zambiya

• Tanzanya

• Mozambik

• Malavi

• Madagaskar

Asya & Orta Doğu:

• Çin

• Rusya

• Belarus

• Kazakistan

• Özbekistan

• Tacikistan

• Türkmenistan

• İran

• Irak

• Suriye

• Lübnan

• Yemen

• Afganistan

• Pakistan

• Nepal

• Kuzey Kore

• Myanmar

• Laos

• Kamboçya

• Vietnam

Avrupa:

• Belarus

• Rusya

Latin Amerika:

• Küba

• Bolivya

• Venezuela

Pasifik:

• Papua Yeni Gine

• Solomon Adaları

Neden İade Anlaşması Yapılmaz?

Bu tür anlaşmaların eksik olmasının birçok nedeni olabilir:

• Siyasi Gerilimler: ABD ile diplomatik ilişkileri zayıf olan ülkeler (örneğin İran, Kuzey Kore, Venezuela) iade anlaşması yapmamaktadır.

• Hukuk Sistemindeki Farklılıklar: Bazı ülkeler ABD’nin uyguladığı cezaları veya yargılama yöntemlerini kabul etmemektedir.

• İnsan Hakları Kaygıları: Ölüm cezası gibi uygulamalardan dolayı bazı ülkeler iade işlemlerine sıcak bakmaz.

• Egemenlik ve Güvenlik Gerekçeleri: Ülke içindeki siyasi muhaliflerin, “suçlu” sıfatıyla iadesini engellemek amacıyla anlaşma yapılmaz.

Kaçış Noktaları mı?

Birçok film, dizi ya da uluslararası davada sıkça duyduğumuz bir durum: “ABD vatandaşı X, iade anlaşması olmayan Y ülkesine kaçtı.” Bu ülkeler bazen gerçek anlamda “kaçış rotası” olarak görülse de, yerel hukuk sistemlerinin de sanılan kadar esnek olmadığını unutmamak gerekir. Ayrıca her iade anlaşması olmaması, otomatik olarak “güvenli sığınak” anlamına gelmez. Zira birçok ülke, kendi iç hukukuna dayanarak yabancı suçluları sınır dışı edebilir.

Özetle;

ABD ile iade anlaşması bulunmayan ülkeler listesi, uluslararası hukukun siyasetle ne kadar iç içe olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor. Suçun, adaletin ve uluslararası ilişkilerin kesiştiği bu hassas noktada, iade anlaşmaları birer diplomatik araç olarak kullanılmaya devam edecek gibi görünüyor.

Dilersen bu içeriği iade anlaşması olan ülkelerin listesiyle ya da dikkat çekici davaların örnekleriyle genişletebilirim. Yardımcı olmamı ister misin?