Kuşak Yol’un Güvenliğinde Dış Kaynağın Rolü

Özel askeri şirketler ve güvenlik şirketleri, özel veya devlet sözleşmelerine dayanan görevler üstlenerek askeri ve güvenlik hizmetlerini gerçekleştirmektedir. Bu tarif basit gibi görünse de, hem pratik hem de teorik olarak daha karmaşık dinamikleri içinde barındırmaktadır. Kamuoyu, özel askeri şirketler ve güvenlik şirketlerindeki “saha personellerini” genellikle “paralı asker” olarak isimlendirirken, bu şirketler personellerini çoğu zaman “yüklenici (contractor)” olarak adlandırmaktadır. Özel askeri şirket faaliyetleri ve yüklenicilerin kullanımı gün geçtikçe normal ve kabul edilebilir hale gelmektedir. Özel askeri şirketler, konvansiyonel ordulara göre özellikle personel sayısı olarak düşük miktardadır. Fakat diğer bir açıdan bakıldığında çoğunluğu nitelik bakımından belirli üstünlükler taşımaktadır. Elbette görev tanımları ve uygulamalar olarak konvansiyonel bir orduyla karşılaştırmak adil ve doğru bir şey olmasa da, çoğunlukla yüksek profilli işleri devralan özel askeri şirketler, geçmişte devlet temelli ordu bünyesinde nitelikli eğitim almış askerlerle sözleşme imzalamaktadır.

Özel askeri şirketler ve güvenlik şirketlerinin görev tanımı ve faaliyetleri; tesis koruması, değerli malzemelerin taşınması ve korunması, önemli kişiler için kişisel koruma, tehlikeli bölgelerde lojistik hatta tehlikeli bölgelerde teknik bir tamiri/onarımı gibi faaliyetler oluşturmaktadır. Bu anlamda, reel olarak icra ettikleri durum çoğunlukla tehdit edici bir aksiyona karşı proaktif bir reaksiyon yaratmaya çalışmaktır. Başta Lahey ve Cenevre Sözleşmeleri olmak üzere birçok uluslararası hukuk kararı “paralı askerleri” ve güncel anlamda, bağımsız olarak savaşan ve para motivasyonuyla hareket eden “orduları” yasal kabul etmese de, 1975 Angola İç Savaşı, 1991 Sierra Leone İç Savaşı gibi Birleşmiş Milletler’in görece başarısız görev girişimleri, proaktif davranabilen özel askeri ve güvenlik şirketlerinin görece başarılı faaliyetleri ile karşılaştırıldığında genellikle son kullanma tarihi geçmiş yöntemler içermektedir.

İlk defa 2013 yılında Xi Jinping tarafından açıklanan Kuşak Yol Projesi, birçok kez modern İpek Yolu olarak adlandırılmaktadır. Enerji hatları, köprüler, demir ve kara yolu, limanlar ve daha birçok devasa proje ile Çin’den Avrupa’ya kadar ekonomik koridorlar oluşturmayı amaçlamaktadır. Son verilere göre (Ocak 2021) 140 ülke Kuşak Yol Projesi kapsamındadır. Kuşak Yol Projesi’nin, demir, kara ve deniz yollarının güzergahı değerlendirildiğinde, küresel terörizm indeksine göre yüksek ve çok yüksek riskli olarak değerlendirilen ülkeler genellikle Kuşak Yol Projesi’nde kritik öneme sahiplerdir. Güney Asya, Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Aden Körfezi çevresindeki ülkeler Kuşak Yol Projesi’nin sekteye uğramaması adına önem taşırken, terörizm aktivitesi açısından ise zirvelerde yer almaktadır (Arduino, 2020). Belirtilen bölgelerdeki terör tehditleri bölgedeki projeleri tehlikeye atarak yatırımcıların uzaklaşması tehlikesiyle sonuçlanarak Kuşak Yol Projesi’nin büyük oranda etkisizleşmesine sebep olabilir (Legarda & Nouwens, 2018).

Çin Deniz Kuvvetleri, risk içeren bölgelerde birkaç kez vatandaşlarını kurtarma faaliyetleri yürütmüş olsa da ordu genel anlamda askeri tecrübeden yoksundur. Askeri teknolojide de son derece hızlı ilerleyen Çin’in bu teknolojiyi etkili bir şekilde kullanabilecek personel ve tecrübe eksikliğini nasıl gidereceği konusunda yoğun soru işaretleri bulunmaktadır. Aynı zamanda Kuşak Yol gibi devasa bir projenin istihdam edeceği kişi sayısı da devasa boyutlarda olacaktır. Kuşak Yol bağlamı dışında, Çin’in dünya üzerindeki artan varlığı, güvenlik ihtiyacını da artıracaktır. Kıtaları aşacak olan bu istihdam kapasitesi içerisinde, birçok bölgede çalışabilecek tecrübeli ve eğitimli güvenlik personeli ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu personel ihtiyacı aynı zamanda 2020 yılındaki 60 milyona yakın gazi için de bir istihdam alanı olarak gözükmektedir (Rolland, ve diğerleri, 2019). Çin bünyesinde çalışan, menşei Çin’e ait olan birçok özel askeri şirket ve güvenlik şirketi personeli Çin Ordusu’nun eski mensubudur. Çin merkezli özel askeri şirketler ve güvenlik şirketleri küçük çaplı bölgesel faaliyet yürüten şirketlerden, yüksek risk içeren bölgelere doğru açılım gerçekleştirmektedir.

Çin’in politika yapıcıları yurt dışında faaliyet gösteren şirketlerini güvenlik konusunda Çin menşeili özel askeri ve güvenlik oluşumlarıyla çalışmalarını telkin etse de, şirketler kısmen Çin dışındaki güvenlik sağlayıcılarıyla işbirliği halindedirler. Çinli güvenlik firmaları gelişmiş rakiplerine oranla yaklaşık 10 kat daha az maliyetlidir fakat deneyimsizlik denkleme dahil edildiğinde belki de bu maliyet rakiplerini katlayacak potansiyeldedir.

Blackwater (Academi) kurucusu Erik Prince tarafından Hong Kong menşeili olarak oluşturulan “Frontier Services Group” güvenlik ve lojistik odaklı özel askeri ve güvenlik şirketi Kuşak Yol Projesi ile birlikte Çin’in güvenlik şirketi personellerinin eğitilmesi faaliyetine dahil olmuştur (Pingeot, 2012). Irak Nisour Meydanı’nda 2007’de gerçekleşen Blackwater skandalı göz önüne alındığında askeri alanda dış kaynak kullanımının hassas noktaları gözlemlenebilmektedir. Bağdat’ta gerçekleşen bu olay makul reddedilebilirliğin sınırlarını aşıp başarısızlıkla sonuçlanan faaliyetlerden biridir. Çin’in “yumuşak güç” anlatısı göz önüne alındığında böyle bir skandalın Çin bünyesinde bulunan bir özel askeri ve güvenlik şirketi tarafından gerçekleştirilmesi, küresel kamuoyundaki negatif Çin imajını daha da bulandırarak Kuşak Yol Projesi’nin yükünü daha da ağırlaştıracaktır.

Çin merkezli askeri ve güvenlik şirketleri ile ilgili üç çeşit baskın düşünce bulunmaktadır. İlki, bu güvenlik şirketlerinin orduya ya da merkez yönetime bağlı birer devlet “kuyruğu” olmadığı ve yalnızca özel şirketler olduğu yönündedir. İkincisi, büyük bir etkisi bulunmayan, yarı amatör, hatta varlığına dair somut kaynakların bulunmasının dahi zor olduğu şirketler olduğudur. Son olarak tamamen devlet talimatlarını takip eden ve devlete bağlı “organlar” olduğu yönündeki düşüncedir. Bu bağlam göz önüne alındığında görece ortak düşünce, Çin merkezli, ordunun eski mensuplarının oluşturduğu ve kendi deneyimleriyle hareket eden güvenlik şirketlerin çoğunlukla başarısız olduğu/olacağı düşüncesidir. Çin’in “yumuşak güç” çerçevesindeki nüfuz faaliyetleri, askeri şirketlerinin hatalı bir faaliyetiyle “yumuşak güç” olmaktan çıkma riski taşıyabilir. Ancak “savaşın” ruhunu yakalayamayan bir Çin için ise “mağlubiyet” söz konusudur. Çin’in birçok bölgeye açılması, büyük projelerinin ve yumuşak nüfuz faaliyetlerinin stabil kalabilmesi bir anlamda bu yayılım ve projelerin güvenliği ile gerçekleşme ihtimali taşımaktadır. Çin’in askeri şirketleri olgunlaşmaya başlarsa, yapısı bakımından Wagner (büyük oranda devlete bağlı) ile Blackwater (çoğu zaman herhangi bir şirketten fark olmayacak şekilde özgür) arasında konumlanacağı öngörülebilir. “Caydırıcılık çağı, kontrol çağı haline geldi. Savaş alanını kontrol eden, tarihi kontrol ediyor.”

[irp posts=”11091″ name=”Batı’nın Proxy War’una Karşı Doğu’nun Bir Kuşak Yol” Projesi”]