İran’da Karmaşık Siyasi Sistem ve 3 Önemli Cumhurbaşkanı Adayı

İran’ın karışık siyasi sistemini ve 19 Mayıs’taki cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılan en önemli üç lideri sizler için derledik.

19 Mayıs’taki Cumhrubaşkanlığı seçimlerinin 3 önemli adayı

Hasan Ruhani

Şuan da İran Cumhur Başkanı olan Ruhani, reformistler ve ılımlı muhafazakarlar tarafından destekliyor. Ruhani döneminde yaklaşık %10 daralan İran ekonomisi, önceki dönemlerde halka verilen kişi başına yardım paralarıın kesilmesine yol açtı.

Seçimleri kazanmasına kesin gözüyle bakılan Ruhani’nin seçim vaatleri arasındaki ekonomik sorunların çözümü konusunda beklenen ilerlemeyi kaydedememesi nedeniyle oylarında azalma olacağı düşünülüyor.

Mahmud Ahmedinejad

Dini lider Ali Hamaney’in “aday olmaması” yönündeki tavsiyesini dinlememesi ülkede tepkilere yol açtı. Ahmedinejad aday olabileceğini açıklamasının ardından Hamaney olaya müdahil olmuş, Ahmedinejad ise Hamaney’i dinleyerek adaylıktan vazgeçtiğini açıklamıştı. Daha sonra eski İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad, Cuhmrubaşkanlığı döneminin birinci Başkan Yardımcısı Hamid Bakayi’ye destek verdiğini, ardından ise sürpriz bir şekilde “kendi adaylığını” açıkladı.

İbrahim Reisi (Muhafazakarların adayı)

Muhafazakar kanadın etkin siyasi aktörlerinden biri olarak tanınan ve Meşhed’deki İmam Rıza Külliyesi ve türbeye vakfedilen malları yöneten Reisi, İran’daki en güçlü vakfın başkanlığını yapıyor.

56 yaşındaki Reisi, Humeyni’nin talimatıyla 1988’de hapisteki rejim muhaliflerinin idam kararını vermek üzere oluşturulan 4 kişilik komitede yer almıştı. İran Genel Denetleme Kurumu Başkanlığı ve İran Yargı Organı Başkan Yardımcılığı da yapan Reisi, 2014-2016 arasında İran Başsavcılığı görevini üstlendi. Ruhani’ye karşı en iddialı aday olarak gösterilen Reisi’yi dini lider Hamaney’in de dolaylı desteklediği iddia ediliyor.

*** Kesin adayların isimleri Anayasayı Koruyucular Konseyi’nin onaylamasından sonra 26 Nisan’da duyurulacak.

İran’da seçim sistemi

Karmaşık yapıdaki İran siyasi sitemi iki ayrı başlık altında toplanabilir: Halkoyuyla seçilenler ve atamayla göreve gelenler.

Halkoyuyla seçilenler: Cumhurbaşkanlığı, kabine, meclis, danışma meclisi ve koruyucular konseyi.

Atamayla göreve gelenler: Dini lider, silahlı kuvvetler, yargı, yüksek adalet konseyi.

Cumhrubaşkanı’nın görevleri ve hiyerarşideki yeri

Cumhurbaşkanı, meclis ve danışma meclisi doğrudan halkın oyuyla göreve geliyor. Ancak bu yetkililerin her hareketi atanmışlardan oluşan kurum ve organların denetim ve nezaretinde.

Cumhurbaşkanı 4 yıl süreyle görev yapmak üzere seçiliyor ve en fazla iki dönem görev yapabiliyor. Anayasa, Cumhurbaşkanı’nı ülkenin en üst düzey ikinci yetkilisi olarak tanımlıyor.

Cumhurbaşkanı’nın yetkileri din adamları ve muhafazakârlarca ve hepsinden önemlisi de dini liderin yetkileri ve otoritesi ile sınırlanıyor.

Kabine ya da bakanlar kurulu üyeleri cumhurbaşkanınca seçiliyor, meclis tarafından onaylanıyor. Meclisin 290 üyesi her dört yılda bir yapılan seçimlerle belirleniyor.

Korucular Meclisi ve Dini lideri atayan Uzmanlar Meclisi

Danışma Meclisi’nin(Uzmanlar Meclisi) görevi, dini lider seçmek, icraatını takip ve görevlerini yerine getiremediğine hükmedilirse görevden almak. Danışma Meclisi yılda iki kez toplanıyor.

On iki üyeli Koruyucular Konseyi, İran’daki en etkili yönetim organı ve hâli hazırda muhafazakârlar denetiminde. Koruyucular Meclisi, dini lidere danışma hizmeti sunan bir organ olarak faaliyet göstermekle birlikte, meclis ile arasından herhangi bir anlaşmazlık yaşanırsa son sözü söyleyebiliyor. Koruyucular Konseyi üyelerini ise Meclis belirliyor.

Dini lider siyasetin en tepesinde

Atamayla göreve gelen dini liderin rolü anayasada Ayetullah Humeyni’nin görüşleri doğrultusunda tanımlanıyor. Humeyni, dini lideri siyasi güç şemasının en tepesine yerleştiriyor.

* Dini lider silahlı kuvvetlerin denetimi ve güvenlik, savunma ve başlıca dış politika alanlarında karar alabiliyor.

* Dini lider, Danışma Meclisi tarafından ve ömür boyu görev yapmak üzere seçiliyor.

* İran Silahlı Kuvvetleri komutanlarını dini lider atıyor.

** Silahlı kuvvetler Devrim Muhafızları ile düzenli ordudan oluşuyor. Bu iki kanat ortak bir genel komuta altında birleştiriliyor. Ordunun ve devrim muhafızlarının tüm önde gelen komutanları dini lider tarafından atanıyor ve sadece ona karşı sorumlu oluyor.

Ahmedinejad ve İran Seçimleri

Kaynak: 

http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/02/160225_bes_soruda_iran_secimleri

http://www.aljazeera.com.tr/interaktif/iranin-karmasik-siyasi-sistemi

www.stratejikortak.com

Anadolu Ajansı