Yalta’dan Malta’ya: Diplomaside Soğuk Savaşın Başlangıcı ve Bitişi

Yalta’dan Malta’ya demek; henüz İkinci Dünya Savaşı bitmeden düzenlenen ve Soğuk Savaş’ı başlatan Yalta Konferansı ile Soğuk Savaş’ın kapalı kapılar arkasında bittiğini gösteren Malta Zirvesi’ne kadar olan süreci tanımlar.

Kısa bir tanımlama yaptıktan sonra detaylara geçebiliriz.

Dünyanın en kanlı savaşı olarak tarihe geçen 2. Dünya Savaşı, Mihver ittifakı Almanya, İtalya ve Japonya’nın dünyanın birçok bölgesindeki saldırılarına sahne oldu. Avrupa kıtasının büyük çoğunluğunda Adolf Hitler öncülüğündeki Nazi ordusu, Akdeniz’de faşist lider Benito Mussolini ve Doğu Asya ve Pasifik bölgelerinde Japon İmparatorluğu ilerleyişiyle tüm dünyada korku uyandırdı. Mihver devletlerinin bu acımasız bir o kadar da kural tanımayan harekatları karşı cephede yer alan ABD, İngiltere, Fransa, Sovyetler Birliği ve bazı Avrupa ülkelerinin ortak hareket etmesinin yolunu açtı.

Hitler liderliğindeki Nazi ordusunun 1 Eylül 1939’da Polonya’yı işgal etmesiyle başlayan 2. Dünya Savaşı, 2 Eylül 1945’te ABD’nin atom bombasıyla vurduğu Japonya’nın koşulsuz teslimiyeti ile resmen sona erdi. Savaş sonunda 40 milyondan fazlası sivil olmak üzere 60 milyonu aşkın insan hayatını kaybetti.

Sovyetler Birliği, ABD ve İngiltere’nin ittifak yoluna girmesi ve ardından gelen Mihver devletlerinin toprak kayıpları, bu üç ülkenin çıkar çatışmasına girmesine neden oldu. Savaşın müttefik kuvvetler lehine seyri, henüz savaş bitmemesine rağmen haritalar üzerinde üç büyük devleti ‘savaş sonrası Avrupa‘ için masaya oturttu.

Yalta Konferansı

İngiltere Başbakanı Winston Churchill, Amerikan Başkanı Franklin Roosevelt ve Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Josef Stalin, savaş bitmeden aylar önce Sovyetlerin Kırım’daki küçük kasabası Yalta’da bir araya geldi.

Savaşın birçok cephede devam ettiği sıralarda düzenlenen konferansta 1920 yılında kurulan Milletler Cemiyeti’nin yerine bazı ülkelerin veto hakkının bulunduğu Birleşmiş Milletler’in kuruluşunun temelleri atıldı. Bu kapsamda BM’nin kendi içerisinde Güvenlik Konseyi’nin oluşturulmasına karar verildi. Toplantıdan Almanya’nın üçe bölünüp paylaşılması konuşuldu.

İki kutuplu dünya düzeni ve Soğuk Savaş’ın temellerinin atıldığı Yalta Konferansı’ndan sonra hâlihazırda Sovyet etkisinin olduğu Doğu Avrupa ülkeleri tamamen Sovyetler Birliği’nin kontrolü altına girmiştir.

Konferansın Sovyetler Birliği lehine sonlandıpı iddiaları ile ilgili 1946 yılında konuşan Winston Churchill kamuoyu önünde her şeyi şu ifadelerle kabul etmişti:

“Baltık Denizi’ndeki Stettin’den Adriyatik’teki Trieste’ye Avrupa kıtası üzerinde demirden bir perde oluşmuştur. Orta ve Doğu Avrupa’nın bütün eski devletlerinin başkentleri, Varşova, Berlin, Prag, Viyana, Budapeşte, Belgrad, Bükreş ve Sofya bu çizginin öte tarafında kalmıştır. Tüm bu şehirler ve halkları Sovyet alanında bulunmaktadır. Yalta’da alınan kararlar Rusya’ya büyük avantajlar kazandırmıştır. Ancak hiç kimsenin savaşın daha ne kadar süreceğini kestiremediği ve Japonya savaşının en az 18 ay daha sürmesini beklediğimiz bir dönemdi.“

Malta Konferansı

1945’te başlayan Soğuk Savaş Doğu ve Batı ülkeleri olarak dünyayı ikiye ayırmıştı. Olağanüstü istihbarat faaliyetleri ve en düşük seviyede yaşanan diplomatik süreçler olası bir nükleer savaş tehdidi ile dünyayı tedirgin ediyordu. 44 yıl boyunca birçok olaya sahne olan Soğuk Savaş, Sovyetler Birliği Mihail Gorbaçov ile ABD Başkanı George H. W. Bush arasında Malta’da düzenlenen zirve ile son buldu.

İki ülke liderinin 2-3 Aralık 1989’da kapalı kapılar arkasında uzun süren toplantıları sonucu uzun menzilli füzeler ve konvansiyonel silahlarla ilgili indirim için prensip anlaşmasına varıldı. Bu zirve tıpkı Yalta’da olduğu gibi iki süper gücün harita üzerindeki paylaşımına da sahne oldu.

ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Zbigniev Brzezinski de bu tarihi buluşmayı Soğuk Savaş’ı ortadan kaldıran Sovyetler Birliği’nin dağılmasını sağlayan zirve olarak kabul eder.

Yalta’dan Malta’ya

Her ne kadar Soğuk Savaş’ın sona erdiği yıl Sovyetler Birliği’nin dağıldığı Aralık 1991 olarak gösterilse de uluslararası ilişkiler açısından 1945’te Yalta Konferansı ile başlayan Soğuk Savaş 1989’da Malta Zirvesi ile sona ermiştir. Prof. Dr. Barış Özdal’ın da dediği gibi ‘Yalta’dan Malta’ya‘ tabiri Soğuk Savaş döneminin başlangıcını ve bitişini temsil eder.

Yararlanılan kaynaklar:

time.com/5471437/mikhail-gorbachev-george-hw-bush-war-peace/?xid=tcoshare

dw.com/tr/tarih-yalta-konferans%C4%B1n%C4%B1n-%C3%BCzerinden-60-y%C4%B1l-ge%C3%A7ti/a-2525389

stratejikortak.com/2016/06/sscbde-gorbacov-iktidari.html

İkinci Dünya Savaşında En Çok Kayıp Veren Ülkeler