Balaban Hasan ve ‘Türk’çe Yaşayan Bir İtalyan Köyü: Moena

Bir atasözünde der ki; bir çivi bir nalı, bir nal bir atı, bir at bir komutanı, bir komutan bir ülkeyi kurtarır. İnsan bazen sonda söyleyeceği sözü başta söyleyebiliyor, bu yazımdaki giriş de açıkçası öyle oldu. Balaban Hasan, bir Osmanlı askeridir. Hasan, Moena köyü ve Türk kültürü bağlantısına baktığımızda atasözü gözümüzde canlanacaktır.

Hasan, Osmanlı padişahı IV. Mehmet ve meşhur sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa döneminde yaşamış bir yeniçeridir. Akranlarına göre iriyarı ve mücadeleci olan Hasan’a yırtıcı bir kuş türü olan Balaban lakabı takılmıştır ve o artık Balaban Hasan’dır. Orduda çok önemli görevlerde bulunan Balaban Hasan, bildiği yabancı diller ve yeteneğiyle aynı zamanda bir istihbaratçı ve casustur. II. Viyana Kuşatması sürecinde de büyük mücadeleler ortaya koyan Balaban, kuşatma sonrası yaralanmış ve onu İtalya’ya bağlı Moenalı köylüler bulmuş, köye taşımıştır. Tedavisini yapan ve iyileştiren Moenalılar, Balaban’ı ve kültürünü tanıdıkça sevmiş ve ona El Turco demişlerdir. Artık Moena’da yaşayan Balaban burada evlenmiş ve hayatını burada kurmuştur. Yaşantısıyla ve geleneklerine olan bağlılığıyla halk tarafından saygıyla ve sevgiyle karşılanmıştır. Ancak Balaban Hasan’a duyulan esas saygı sebebi ve onun adını bugüne taşıyan sebep başkadır.

Bugün İtalya-Avusturya sınırında Tarento bölgesinde yer alan İtalyan köyü Moena, o dönemde Alman derebeylerinin tehdidiyle karşı karşıya kalmıştır. Halkın malları yağmalanmış, halk haraca bağlanmış ve baskıya maruz kalmıştır. Bağımsızlığı ve özgürlüğü tarih boyunca ilke edinmiş her Türk gibi Balaban bu duruma sessiz kalamamıştır. Moenalıları savunma, taarruz gibi derebeylere karşı kullanılacak birçok konuda teşkilatlandırmıştır. Balaban’ın yani El Turco’nun öncülüğünde büyük bir mücadele ortaya koyan Moena halkı derebeyleri bozguna uğratmış ve özgürlüğüne kavuşmuştur. Moenalılar, Balaban Hasan’ı baştacı yapmışlardır.

Balaban Hasan öyle bir iz bırakmıştır ki, asırlar sonra, günümüzde dahi Moena’da her yıl Türk Festivali düzenlenmektedir. Nitekim Moena, Rione Turchia (Türk Bölgesi) adı ile anılmaktadır. Her yıl Ağustos ayında düzenlenen festivalde Moena sokakları Türk bayraklarıyla donatılmaktadır. Moena halkı, festivali, Osmanlı giyim kuşamıyla düzenlemektedir. 2017 yılı Ağustos ayında düzenlenen festivale İstanbul Sancaktepe Belediyesi Mehter Takımı da eşlik etmiş ve Mehteran büyük bir coşkuyla karşılanmıştır. Festivale katılan Milano Başkonsolosu Hami Aksoy: “Moena, İtalya’nın kuzeyinde küçük bir kasaba. En büyük özelliği de Türk kasabası olarak anılması. Bu festival sırasında İtalyanlar yeniçeri kıyafetleri giyiyor, İtalyan hanımları, Osmanlı hanımefendileri gibi giyiniyor, Türk yemekleri yapılıyor, Türk bayrakları evlere asılıyor ve adeta Moena bir Türk köyüne dönüşüyor. Bu sene biz de burada çok kuvvetli bir şekilde temsil ediliyoruz. Bir Mehter takımımız burada. Ayrıca bir folklor gösterisi de yapılacak. Bunun, Türkiye’nin İtalya’daki tanıtımı açısından önemli olduğuna inanıyorum.” açıklamasında bulunmuştur.

Moena meydanında Türk askeri Balaban Hasan’ı temsil eden sakallı, sarıklı bir büst ve büstün altında hilalli bir çeşme bulunmaktadır. Moena’da yaşayan nüfus 3 bin civarı olmakla birlikte, yaz mevsiminde kişi sayısı 20 bin civarına ulaşmaktadır. Aynı zamanda bir kayak merkezi olan Moena, kış turizmi bölgesidir. Her yıl düzenlen Türk Festivali ve burada yapılan etkinlikler de köyün ilgi çekmesinde etkili olmuştur.

Balaban Hasan; yaşantısı, gelenekleri ve töresiyle kendini Moenalılara sevdirmiş ve burada esas sevilen onun duruşuyla birlikte Türk kültürü olmuştur. Özüne sahip çıkarak,  milli benliğini koruyan, tek bir Türk dahi olsa asırlar sonrasına nasıl etkiler bıraktığını Balaban Hasan’da görmekteyiz. Her daim bağımsızlığın ete kemiğe bürünmüş hali olan Türk milletinin ruhu, bu kez de Balaban ile İtalya’da ortaya çıkmıştır. Kültürü, başta belirtmiş olduğum atasözündeki çiviye benzetiyorum. Bir çivi sadece bir nalı değil bir ülkeyi kurtarabiliyor. Sahip çıkılan ve gelişen bir kültür de aynı derece etkili olacaktır. Bu yazım, ilgili yerlere ulaşır mı bilmem ama burada yani Moena’da bir Türkçe kursu açmak çok büyük bir hizmet olurdu. Birçok yazıda Moena; İtalya’da bir Türk köyü olarak geçmektedir. Ancak bence Moena; Türk’çe yaşayan bir İtalyan köyü…