MIKTA: Orta Ölçekli Güç Projeksiyonu

Meksika, Endonezya, Güney Kore, Türkiye ve Avustralya’yı kapsayan ve ülkelerin İngilizce isimlerinin baş harflerinin bir araya gelmesiyle oluşan, gayriresmi bir istişare ve eşgüdüm platformu olan MIKTA, 25 Eylül 2013 tarihinde kuruldu. 68. BM Genel Kurulu Genel Görüşmeleri sırasında hayata geçirilen MIKTA’nın ilk Dışişleri Bakanları toplantısı da belirtilen tarihte düzenlenmiştir. Üye ülkelerin Dışişleri Bakanlarının katıldığı G-20 Lider Zirveleri, BM Genel Kurul toplantıları ve bir kere de dönem başkanı olan ülkenin ev sahipliğinde gerçekleştirilen toplantı olmak üzere yılda üç kez bir araya gelinen toplantılara ev sahipliği yapan MIKTA’nın halihazırda bir sekretaryası bulunmamasından dolayı MIKTA toplantılarının koordinasyonu her yıl dönüşümlü olarak seçilen MIKTA Dönem Başkanı ülke tarafından sağlanmaktadır.

Geçtiğimiz yıl dönem başkanı olan Meksika, MIKTA Dönem Başkanlığı bağlamındaki temel önceliklerini “toplumsal kalkınma, küresel yönetişim ve sürdürülebilir bir gelecek” olarak belirlemiş [1] ve bir yıllık dönem başkanlığı süresince bu konularda ilerleme sağlanması için çaba sarf ederek dönem başkanlığını bu yılın Şubat ayında Güney Kore’ye devretmiştir.

Güney Kore ise dönem başkanlığı süresince Dışişleri Bakanları düzeyinde gerçekleştirilen toplantıları zirveye dönüştürmeyi planladıklarını ve bu yıl üye ülkelerin Meclis Başkanlarının katılacağı bir toplantı düzenlemek istediklerini açıklamıştır. [2]

G-20 bünyesinde yer alan, G-8 ve BRICS üyesi olmayan, kendilerine özgü koşullara sahip Suudi Arabistan ve Arjantin dışındaki bu beş ülkenin gelişmekte olan ülke kategorisinde yer almaları, farklı yönetim biçimlerine rağmen çoğulcu bir sistemle yönetilmeleri, açık ekonomi yapısını benimsemeleri yıllık büyüme oranları, işsizlik oranı, enflasyon, cari açığın ve kamu borcunun milli gelirdeki oranı gibi makroekonomik göstergelerde benzer tablolar sergilemeleri bu ülkelerin ortak özelliklerinden birkaçıdır. MIKTA ülkeleri coğrafi olarak dört kıtada yer almasına rağmen ülkeler arasındaki uzaklıkların ülkelerin işbirliği önünde bir engel teşkil etmediğini göstermesi bakımından önem teşkil etmektedir.

MIKTA ülkeleri arasında iş birliği tesis edilmesine esas sebep olarak bu ülkelerin yer aldıkları bölgelerde son yıllarda güçlerini gittikçe artırılması gösterilmektedir. Güç dengelerinin kolaylıkla değişebildiği günümüzde, gelişmiş ülkelerden ziyade gelişmekte olan ülkeler arasındaki etkileşim önemli bir yer tutmaktadır. Dolayısıyla MIKTA’yı, kuruluş amacı açısından değerlendirdiğimizde günümüz yerine geleceğimiz için faaliyet göstermekte olan bir organizasyon olarak nitelendirebiliriz.

…Bölgelerinde etkin birer aktör olan beş ülke, bölgesel ve küresel barış ve istikrara önemli katkılarda bulunmakta, uluslararası sorunlar karşısında çoğunlukla benzer ve yapıcı yaklaşımlar izlemektedir. MIKTA ülkeleri, G20 ve diğer önde gelen uluslararası örgütlerle daha yakın işbirliği ve eşgüdüm içinde bulunmayı ve üye ülkeler arasındaki ikili ilişkilerin geliştirilmesini hedeflemektedir. Bu çerçevede, MIKTA ülkeleri Birleşmiş Milletler, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ve OECD nezdindeki Daimi Temsilcilikleri başta olmak üzere, çeşitli ülkelerde Büyükelçiler/Daimi Temsilciler düzeyinde çalışma toplantıları düzenlemekte, küresel meselelere ilişkin pek çok konuda ortak açıklamalar yayımlamaktadır…(Dışişleri Bakanlığı,2013.)

MIKTA ülkelerinin yedi temel önceliği şunlardır:

• Enerji
• Terörizmle Mücadele ve Güvenlik
• Ticari ve Ekonomik İşbirliği
• İyi Yönetişim ve Demokrasi
• Sürdürülebilir Kalkınma
• Cinsiyet Eşitliği
• Barışı Koruma Operasyonları

Türkiye’nin Tavrı

Türkiye’nin bu organizasyonun üstüne daha fazla düşerek odak noktasını kaydırabilmesi, birliğe yapacağı yatırımdan karşılık alıp alamayacağı ile ilgili bir durum olduğundan bu konuda henüz ciddi aksiyonlar alınabilmiş değildir. Fakat BRICS örneğinin yakın zamanda gösterdiği etkiye bakılırsa MIKTA’ya yapılacak olan yatırımın ülkemiz açısından en pratik yansıması esasında Türkiye’nin BM, IMF gibi uluslararası örgütlerdeki ve Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı gibi kurulma aşamasındaki ticaret ortaklıklarının müzakere sürecinde masadaki gücünü artırması olasılığıdır. Gerek Türkiye gerekse diğer üye ülkeler tarafından bugüne kadar böyle bir gündem ortaya konulmamış olsa da Türkiye’nin ihtiyaçları dikkate alındığında bu olasılığın yakın gelecekte masaya yatırılması ihtimal dahilinde yer almakta.

Gayriresmi politika platformu olarak faaliyet gösteren bu organizasyonu yürür bir birlik haline getirmek için ise yapılması gereken en önemli işler birkaç madde halinde listelenebilir.

Enerji

…Uluslararası Enerji Ajansı IEA’nın 2013 verilerine göre, petrol üretiminde Meksika dünyada 10., Endonezya 22. ve Avustralya 31. sırada yer almaktadır. Bu üç ülkenin aksine Güney Kore, petrol ihtiyacının tamamını ithal ederken, Türkiye’nin ürettiği petrol ülkeye yeterli gelmemektedir ve ithalatının büyük bir bölümünü petrol oluşturmaktadır. Petroldeki üreten ve tüketen ülke ayrımı doğalgaz için de geçerlidir. Endonezya, Meksika ve Avustralya doğalgaz üretici, Türkiye ve Güney Kore ise tüketici ülkelerdir. Diğer yandan yenilenebilir enerji MIKTA ülkelerinin önem verdiği konulardan biridir. Güney Kore ve Türkiye’nin yenilenebilir enerjiden ürettiği elektriğin 2008 yılına göre 2012’de yaklaşık yüzde yüz artış göstermesi, katılımcı ülkelerin ekonomik ajandalarındaki ortak maddelerden biridir… (Karagöl,2014, 3-4. s.)

Serbest Ticaret Anlaşması

Türkiye ve Güney Kore arasında Ağustos 2012’de imzalanarak Mayıs 2013’te yürürlüğe giren “Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Çerçeve Anlaşması” dışında Türkiye’nin hiçbir MIKTA üyesiyle serbest ticaret anlaşması bulunmamaktadır. Bu anlaşmanın yalnızca mal ticaretiyle sınırlandırılması, diğer sektörlerin anlaşma dışında bırakılması ise anlaşmadan istenilen düzeyde fayda sağlanamamasına sebep olmaktadır.

Tüm MIKTA üyelerinin kendi arasında yapacağı serbest ticaret anlaşması hem tarafları ticari ilişkiler açısından cesaretlendirecek, hem de diğer alanlarda yeni adımların atılmasına yol açacaktır. Bu alanlardan en önemlisi Meksika, Endonezya ve Avustralya’nın ihracatçı, Türkiye ve Güney Kore’nin ise ithalatçı ülke grubunda olduğu enerji konusudur.

Enerji transferinin sınır tanımadığı, yeni ortaklıkların enerjiye göre şekillendiği günümüzde, enerji ticareti MIKTA oluşumunun gelecekte başlıca konusu olmaya adaydır. Teknolojinin yardımıyla uzaklıkların ortadan kalkması, nakliyat ve ulaşımın kolaylaşması uzun vadede gerçekleşmesi düşünülen enerji ticaretini mümkün kılmaktadır. Ancak bu süreçte, enerji işbirliği oluşturularak uluslararası enerji politikalarında birlikte hareket etmek, MIKTA ülkelerine, özellikle de Türkiye’ye güç verecektir.

Ticaretin liberalleşmesi ve enerji konularıyla birebir bağlantılı olan yabancı yatırım miktarı ise, gerekli düzenlemelerin ve teşviklerin yapılmasıyla artacaktır. Bu düzenlemelerin en önemlisi vize işlemlerinin sadeleştirilmesi olacaktır… (Karagöl)

Değişim Programları

…MIKTA üyesi ülkeler arasındaki etkileşimi artırmanın diğer bir unsurunu akademik çalışmalar oluşturmaktadır. Öğrenci ve akademisyenlerin, üniversitelerde Ar-Ge alanında çalışanların değişim programlarıyla gerçekleştirilecek ülkeler arası hareketlilik, hem teknoloji transferi, yeni öğretim teknikleri gibi alanlara katkı sunacak hem de yeni fikirlerin projelerle hayata geçirilmesini sağlayacaktır. Özellikle öğrenci ve akademisyenlerin değişim süreci, uzun vadede ekonomik, teknolojik ve kültürel ilişkileri etkileyeceğinden MIKTA ülkelerinin önemle üzerinde durmasını gerektirmektedir… (Karagöl)

…MIKTA çatısı altında kurumsallaştırılabilecek bir Orta Ölçekli Devletler kalkınma yardımı modeli gerek MIKTA’nın bu alanda bir kurumsal kimlikle öne çıkmasına gerekse de MIKTA içerisinde Türkiye’nin bu niş diplomasi gücünü daha da etkin olarak kullanmasına yardım edecektir. Kalkınma yardımlarına ek olarak küresel sağlık, mülteci problemini de içine alan insani yardım, terörizmle mücadele, finansal reform konusunda iş birliği gibi diğer niş diplomasi alanlarında da MIKTA-Türkiye karşılıklı etkileşiminin gerçekleşebileceği ve bir sinerjinin ortaya çıkabileceği öngörülebilir…(Parlar,2017.)

Bu amaçla hem üye beş ülkeye hem de diğer gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelere katkı sağlayabilecek bir Kalkınma Bankası kurulabilir. Bu modelin tatbik edileceği böyle bir oluşum BRICS örneğindeki Yeni Kalkınma Bankası (NDB) gibi kısa sayılabilecek bir sürede meydana getirildiği takdirde bu organizasyonu ete kemiğe büründürerek üye ülkeler arasındaki ilişkilerin ivmelenmesine doğrudan katkı sağlayacaktır.

Turizm ve gençlik değişim programları gibi alanlarda da iş birliği yapılarak üye ülkeler arasındaki kültürel etkileşimin artması sağlanabilir. Bu alandaki etkileşimin artması için ise öncelikle ülkeler arasında doğrudan uçuşların başlaması ve vize konusunda kolaylıklar sağlanması gerekmektedir.

Organizasyonun etki çapının genişletilmesi için ise üye ülkelerin temsiliyetlerinin dışişleri bakanları düzeyinden devlet başkanları düzeyine çıkarılması ve şu anki haliyle Türkiye’yi hesaba katmazsak Asya-Pasifik birliği gibi gözüken bu birliğe Avrupa ve Afrikadan Ukrayna,Nijerya gibi gelişmekte olan ve herhangi denk bir oluşumda yer almayan ülkelerin dahil edilmesi lazımdır.

Sonuç

Orta ölçekli güçlerin bir araya gelerek oluşturduğu bir organizasyon olan MIKTA’da Türkiye kendini gösterebilecek ve diğer organizasyonlardaki ayrıcalıklı haklara sahip olan ülkelerin gölgesinde kalmayarak diğer dört ülkeyle beraber aktif ve etkili bir politika izleyebilecektir. Ve bu platform sayesinde Meksika, Endonezya, Kore ve Avustralya ile ikili ilişkilerimiz derinleştirilebilecek ve bu ülkelerde elde edilebilecek kazanımlar sayesinde bu dört ülkenin yer aldığı coğrafyalarda da etkinliğimizin artmasına tanıklık edebileceğiz. BRICS’ten farklı olarak Batı ile barışık bir birlik olmasının getirisi olarak bu birlikte aktif bir şekilde yer almak Türkiye’yi yalnızlaştırmayacak ve Türk dış politikasının çok boyutlu bir hal kazanmasında önemli bir pay sahibi olacaktır.

Kerem Demir

Stratejik Ortak Misafir Yazar