Bir Diplomasi Terimi: Persona Non Grata

Latince bir kelime olan Persona Non Grata, istenmeyen kişi anlamına gelmektedir. Genel anlamda anlamına baktığımızda; devletlerarası ilişkilerde, bir ülkeye girmesi veya o ülkede bulunması yerel hükümet tarafından yasaklanan kişidir.[1]

Persona non grata ilanı bir ülkenin başka bir ülkeye diplomatik yollardan uygulayabileceği en şiddetli kınama ve yaptırım yollarından biridir.

Persona non grata ilan edilen kişi ülkeyi terk etmekte isteksiz davranır ya da bunu reddederse ya da doğrudan sınırdaşı edilir ya da ülke yasalarına uygun biçimde diplomatik dokunulmazlığı kaldırılarak itham edildiği konular hakkında yasal süreç başlatılır.

Persona Non Grata Konusunda 1961 Viyana Konvansiyonu (Sözleşmesi) [2]

Tam adıyla ‘ Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi ‘ olan 1961 tarihli Viyana Konvansiyonu’na göre;

Madde 9: Birinci fıkrasına göre; Kabul eden devlet, herhangi bir zaman ve kararının gerekçesini açıklamak zorunda olmaksızın gönderen devlete, misyon şefinin ya da misyon diplomatik kadrosunun herhangi bir üyesinin Persona non grata olduğunu ve ya misyon kadrosunun herhangi bir başka üyesinin kabule şayan olmadığını bildirebilir. Bu takdirde gönderen devlet duruma göre ilgili şahsı geri çağırır veya misyondaki görevine son verir. Bir şahıs, kabul eden devletin ülkesine gelemeden önce de istenmeyen veya kabule şayan olamayan şahıs olarak ilan edebilir.

İkinci fıkrasına göre; Gönderen devlet bu maddenin 1.fıkrasında kayıtlı yükümlülüklerini yerine getirmeyi reddeder veya makul bir süre içinde yerine getirmezse, kabul eden devlet ilgili şahsı misyonunun bir üyesi olarak tanımayı reddeder.

Madde 41: 1.fıkrasına göre; Ayrıcalıklarına ve bağışıklarına halel gelmeksizin, bu gibi ayrıcalıklardan ve bağışıklardan yararlanan bütün şahıslar kabul eden devletin kanunlarına ve nizamlarına riayet etmekle yükümlüdür. Anılan devletin iç işlerine karışmamakla da bu şahıslar keza yükümlüdür.

Madde 43: Bir diplomatik ajanın görevi diğer haller dışında aşağıdaki şekillerde son bulur:

1. a) Gönderen devlet tarafından kabul eden devlete diplomatik ajanın görevinin son bulduğunun bildirmesi ile
2. b) 9.maddenin 2.fıkrası gereğince, kabul eden devletin gönderen devlete diplomatik ajanın misyonun üyesi olarak tanımayı reddettiğini bildirmesi ile.

Madde 44: Kabul eden devlet, silahlı çatışma halinde dahi, kendi vatandaşı olmamaları şartıyla ayrıcalıklar ve bağışıklıklardan yararlanan şahıslara ve tabiyetlerine bakılmaksızın bu gibi şahısların aile üyelerine en kısa zamanda ülkesini terk edebilmeleri için kolaylıklar tanır. Kabul eden devlet, özellikle gerektiğinde kendileri ve malları için ihtiyaç duyulan nakil imkânlarını sağlamak zorundadır.

Persona Non Grata İlanının Dayandığı Temel Sebepler [3]

1. Diplomatik görevlinin kabul eden devlet menfaatlerine aykırı tutum ve davranışlarda bulunması ve diplomatik kurallar sebebiyle yargısal yaptırıma devletlerin başvuramaması.
2. Diplomatik görevlinin kabul eden devlet sınırları içinde birtakım suçlar işlemesi.

• Misilleme yani diplomatik görevlisi başka bir ülkede persona non grata ilan edilen devletin, bu ilana karşılık olarak o devlete ait olan diplomatik görevliyi de kendi ülkesinde persona non grata ilan etmesidir.

1. Bu durum her ne kadar diplomatik ilişkiler için genellikle kullanılıyor olsa da bazı durumlarda diplomatik görevli olmayan kişiler üzerinde de toplumsal ve ülkesel baskı oluşturulmasını sağlamak amacıyla da kullanılmaktadır.
2. Kabul eden devletin persona non grata ilanı için gerekçe açıklamasına gerek yoktur.
3. Diplomatik görevli, gönderilmeden önce de kabul eden devlet tarafından persona non grata ilan edilebilir.

• Persona non grata ilanı diplomatik görevlinin diplomatik dokunulmazlığını kaldırmaz.

Yaygın olarak, diplomatik görevlisi persona non grata ilan edilen devlet görevliyi geri çağırmaktadır. Ancak bu yaptırımdan doğan bir zorunluluk değil, pratik uygulamanın sonucudur.

Persone Non Grata İlanı Örnekleri

• 2008 yılında Bolivya Başkanı Evo Morales ABD yönetiminin kendisine karşı komplo kurduğunu ileri sürerek ABD Büyükelçisi Philip Goldberg’i persona non grata ilan etti.[4]
• 2011’de Wikileaks skandalını dünyaya duyuran ekibin başındaki Julian Assange’a sığınma hakkı tanıyan Ekvador’un ABD’deki Büyükelçisi Luis Gallegos, Ekvador yönetiminin taviz vermeyen tavrı nedeniyle ABD tarafından persona non grata ilan edilerek ülkeden ayrılması istenmişti.[5]
• 2012 yılında İsrail Devleti Alman edebiyatçı Günter Grass’ı İsrail’i eleştiren ve suçlayan şiirleri sebebiyle persona non grata ilan etmiştir.[6]
• Mart 2019’da Venezuela Almanya’nın Caracas Büyükelçisi Daniel Kriener’i devletin iç işlerine karıştığı gerekçesiyle persona non grata ilan etti.
• İspanya 2018’de 3 Eylül’de en büyük füze denemesini yapan Kuzey Kore’nin Madrid Büyükelçisi Kim Hyo-Chol’i istenmeyen adam ilan etmiştir.
• 2016’da ABD, bilgisayar korsanlığı yoluyla başkanlık seçimlerine müdahale iddiaları sebebiyle 35 Rus persona non grata ilan ederek sınır dışı etme kararı almıştı.
• 2018’de de Hollanda, Eritre’nin ülkedeki en üst diplomatik temsilcisini Eritre’nin Hollanda‘daki eski vatandaşlarını ‘diaspora vergisi’ ödemeye zorlaması nedeniyle persona non grata ilan etmişti.
• Ekim 2017’de Katolonya’nın Girano kentinde yerel meclis, bağımsızlık referandumunun ardından Katolonya özerk yönetimini anayasayı ve demokrasiyi ihlal etmekle suçlayan İspanyol Kralı 6. Felipe’yi persona non grata ilan etmiştir.

TÜRKİYE AÇISINDAN PERSONA NON GRATA DURUMU

• Kasım 2013’de Mısır’ın, Türkiye’nin Kahire Büyükelçisi Hüseyin Avni Bostanlı’yı istenmeyen kişi ilan edip iki ülke arasındaki diplomatik ilişkileri Maslahatgüzar seviyesine indirmesinin ardından Türkiye de misilleme yaparak Mısır’ın Ankara Büyükelçisi Abderahman Salaheldin’i istenmeyen adam ilan etmiştir.
• 2016’da Bulgaristan Hükümeti diplomasiyle uyuşmayan faaliyetlerde bulunduğu, Bulgaristan’ın iç işlerine karıştığı gerekçesiyle Diyanet İşleri Başkanlığı mensubu olan ve Türkiye’nin Burgaz Başkonsolosluğu’nda Sosyal Hizmetler Ataşesi olarak görev yapan Uğur Emiroğlu’nu istenmeyen kişi ilan etmişti. Türkiye’de misillemede bulunarak İstanbul Başkonsolosluğunda görevli konsolos Zorrnitsa Petrova Apostolova’yı istenmeyen kişi ilan etmiştir.
• Mart 2017’de Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Betül Sayan Kaya Hollanda tarafından siyasi propaganda yapmasına karşı oldukları için istenmeyen kişi ilan etmişlerdi.