Libya’da Siyasi Bir Boşluk: Avrupa Birliği

Libya’nın 2. Dünya Savaşı’ndan sonra tarihine göz atıldığında ülke savaş öncesi İtalyan işgaline uğramışken, savaş sonrası Fransa ve Birleşik Krallık’ın himayesine bırakılmıştır. Ancak ülkede İtalyan etkisi 1950’lilere kadar devam etmiştir. Siyasi yönetimde İngilizlerin etkisinin olduğu belirsizlik dönemlerinde ise ülke ekonomik, sosyal ve kültürel olarak durgunluk yaşamıştır. Birleşmiş Milletler (BM) 1949 yılında Libya’nın bağımsız bir ülke olması gerektiği kararını almıştır. Görüşmelerde Libya’yı o dönemde sürgünde olan Kral İdris temsil etmiştir. 7 Ekim 1951 tarihinde Libya Birleşik Krallığı’nın anayasası kabul edilmiş, 27 Kasım 1951’de de BM, Libya’nın bağımsızlığını ilan etmiştir.[1] 1969 yılına gelindiğinde ise ordunun genç subaylarından olan Kaddafi, Kral İdris yönetimini devirmiştir ve ülkede monarşi sona ermiştir. Kaddafi yönetiminde ülke 21. yüzyıla kadar varlığını devam ettirmiştir. Ülkenin Avrupa Birliği ile ilişkileri AB’nin ortaklık ilişkisi barındırmayan Avrupa Komşuluk Politikası çerçevesinde ilerlemiştir ve temelinde finansal araçlar bulunmaktadır.[2]

2011 yılında Libya’da iç savaş öncesi Avrupa Birliği ile Libya işbirliği anlaşması müzakere ediyordu ancak bu müzakereler iç savaş dolayısıyla dondurulmuştur. Avrupa Birliği Libya’da yaşanan çatışmalarda yaptırım uygulamıştır hatta Birliğin bazı üyeleri askeri eylemlerde bulunmuştur. Bu savaşlardan sonra iki taraf ilişkilerini en derinden etkileyen konu hiç şüphesiz  savaştan kaçan Akdeniz’deki düzensiz göçmenler olmuştur. 2015 yılında oluşturulan AB Afrika Acil Güven Fonu ve Kuzey Afrika penceresi, Libya’da göçle ilgili eylemler oluşturmak için kurulmuştur. Fonun amacı Avrupa Komisyonu Orta Akdeniz hattında düzensiz göçleri yönetmek, insanların hayatını kurtarmaktır. 2017 yılına gelindiğinde ise AB, Libya’dan Avrupa kıyılarına -bilhassa İtalya’ya- gelen göçü kontrol altına almak için Malta Bildirgesi’ni yayımlamıştır. Bildirgenin amacı Libya’dan gelen göçü kesmek adına AB’nin Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası kapsamında Libya’nın sahil güvenlik birimlerine eğitim vermek ve kıyı bölgelerde yaşayan halkların sosyoekonomik durumunu iyileştirmek için fon sağlamaktır. Ancak Malta Bildirgesi bir dayanışma mekanizması öngörüsünde bulunmamaktadır. Birliğin üçüncü taraf ülkelerle göç ve iltica konularında meşruiyetini güçlendirmek için oluşturulmuştur.[3]

Tüm bunların ışığında Akdeniz’de yaşanan göç dalgasının AB’nin Libya’ya tutumunu belirlemekte olduğunu ifade etmek doğru ancak Libya’da süregelen iç savaş sonrası yaşanan gelişmelerde AB’nin siyasi bir taraf olabileceğini söylemek mümkün görünmemektedir. AB, 2015 yılında Trablus’ta BM destekli Ulusal Anlaşma Hükümeti’nin kurulmasına yardımcı olmuştur. Ayrıca savaşan taraflar ve onların uluslararası destekçileriyle ara bulucu politikalar izlemiştir ancak bu durum AB’nin Libya konusunda bölünmüş ve etkisiz yüzünü gün ışığına çıkarmıştır.

Birlik içerisinde Almanya ve İtalya, Hafter güçleri ve BM destekli Ulusal Hükümet arasında arabuluculuğa yana olmakta iken Yunanistan ve Güney Kıbrıs, Türkiye’nin Libya ile deniz anlaşmasından memnuniyetsizliği yüzünden ulusal hükümete karşı yabancılaşmıştır. Fransa ise General Hafter’e siyasi destek sağlayacağı yönünde açıklamalarda bulunmuştur.[4] Bunun yanı sıra Rusya’nın da desteği Hafter’in silahlı güçlerinden yana olmaktadır.

2020 yılının Ocak ayında Berlin’de yapılan Libya Zirvesi’nde toplantı sonrası Libya’da çatışmaların sona ermesi için çağrı yapmışlardır ancak bu çağrının somut bir yansıması bulunmamaktadır. AB üye devletlerinin Libya özelinde ortak bir fikir birliğinin bulunamaması hiç şüphesiz Libya’da BM destekli ulusal hükümetin elini zayıflatmaktadır. Fransa’nın ayrılıkçı Hafter güçlerini desteklemesi AB’nin bölgede önceden var olan siyasi -ya da askeri- boşluğunu derinleştirmekte ve ülkede çözümü zorlaştıran başka bir etken olmaktadır.

Elif Ateş

Stratejik Ortak Misafir Yazar