Popüler Kültür Bağlamında Gelişen Kültürel Diplomasi

Kültür, toplumların en büyük ortak hazinelerinden birisidir ve nesilden nesle bilgi aktarımının oluşturduğu kolektif hafızanın en önemli öğesidir. İnsanoğlunun var olduğundan

beri yaptığı her şey “kültür” kavramının içerisine dahil olmaktadır. Tüm insanlığın ortak bir kültürü olduğu gibi insanlığın içindeki -ulus olarak tanımlanan- grupların da kendi kültürleri vardır. Bu kültür oluşumunda din, dil, ırk, ortak tarih gibi etmenler rol oynamış ve bazı insan gruplarını diğerlerine nazaran ortak noktada buluşturarak “millet” dediğimiz kavram ortaya çıkmıştır. Milletler ayrı devletler oluştursa dahi paylaştıkları ortak kültür sayesinde iyi ilişkiler içinde kalmaya ve iş birliği yapmaya devam etmektedir. Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle artan küreselleşmenin de etkisiyle, farklı kültürler arasındaki diyaloglar artmış ve ortak kültüre sahip olunmasa dahi toplumlar “popüler kültür” denilen ortak paydada buluşmayı başarabilmiştir. Günümüzde bu etkileşimin farkında olan devletler tarafından diğer toplumlarla ilişkilerini ilerletebilmek ve kendilerine yakınlaştırmak için “kültürel diplomasi” yöntemi kullanılmaktadır. Ayrıca devletler kültürlerini “yumuşak güç” olarak diğer devletler üzerinde kullanmaktadır.

Yumuşak Güç kavramını ortaya atan Joseph Nye’e göre siyasal değerler, kültür, dış politika gibi etmenler yumuşak gücü oluşturur (Nye, 2008:94-110). Bununla birlikte, Nye’e göre devletlerin gücünün azalıp sivil toplumun önem kazandığı günümüz uluslararası ilişkiler sisteminde yumuşak güç kavramı üzerinde durulması gereken önemli maddelerden biri haline gelmiştir. Kültürel Diplomasinin tarihsel olarak, devletler arasında hediye alıp-verme eylemi ile başladığı söylenebilir (Scott-Smith,2016:178). Kültürel Diplomasinin başlamasının temel nedeninin, milliyetçilik ile ilişkili olduğu düşünülmektedir (Paschalidis,2009:277). Devletler genelde kendi gelişmişliklerini göstermek ve diğer devletlerden üstün olan farklarını ortaya koymak için bu yöntemi kullanmışlardır. Sömürgeleşme döneminde batılı devletler -özellikle İngiltere ve Fransa- kendi kültürlerini dünya devletlerine yaymış ve gittikleri yerleri bu sayede asimile edebilmişlerdir. Soğuk Savaş döneminde ise bir yandan ABD, diğer yandan Sovyetler Birliği bir kültür savaşına girişmiş ve bu iki kutup da kendi kültürlerini üstün gösteren yayınlar ve eserler ortaya koymuştur. Bunun yanında dünyaya kendi kültürlerinin “daha iyi” olduğunu kanıtlamaya çalışmışlar ve yumuşak güçlerini örnek göstermişlerdir (Lee 2015:354-355). Bu durumda “zihinleri ve kalpleri kazanmak” için kullanılan Kültürel Diplomasi, geçmişte olduğu gibi günümüzde de devletlerin en önemli dış politika araçlarından biri olmaya devam etmektedir.

Devletlerin dışişleri bakanlıkları, kültürel diplomasi araçları ve yumuşak güç ile ilgili çalışmaları yürütmektedirler. Birçok ülke, öğrenci değişim programları, burs ve eğitim imkânı, yabancı dil okulları açma, sanat, sinema, gastronomi vb. alanlarda kültürel iş birlikleri yapmakta ve kültürel olarak etkili olmaya çalışmaktadır. Bu noktada, ülkemizde Türkiye Dış İşleri Bakanlığı bünyesinde bulunan Yurtdışı Tanıtım ve Kültürel İşler Genel Müdürlüğü faaliyet göstermektedir (T.C Dış İşleri Bakanlığı). Bunun dışında, kuşkusuz Türkiye’nin yumuşak gücünün en önemli unsurlarından olan Yunus Emre Vakfı, Yunus Emre Enstitüsü ve Yunus Emre Türk Kültür Merkezi’nin yaptığı çalışmalar Türkiye’yi ve Türk Kültürü’nü dünyaya tanıtmayı amaçlamıştır (Çavuş,2012:30).

Ayrıca Ortadoğu ülkeleriyle “din” üzerinden ortak bir temelde buluşan Türkiye, son dönemlerdeki önemli kültür transferi araçlarından olan “dizi-film” sektörü ile de Ortadoğu da yumuşak güç kullanımı açısından etkili olmuştur. Doğu ile Batı arasında bir köprü vazifesi gören Türkiye, sahip olduğu demokrasi kültürü sayesinde bu iki kültür arasındaki etkileşimini arttırmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun mirasçısı olan Türkiye, imparatorluğun ulaştığı sınırlar sayesinde kültürel diplomasisini bu sınırlara da rahatça götürebilmiş ve kültür tanıtımını gerçekleştirmiştir. Türkiye’nin Balkanlar’daki yumuşak gücü buna örnek verilebilir. Türki Cumhuriyetler ile kurulan yakın ilişkiler ve ekonomik iş birlikleri bu duruma verilebilecek başka örneklerdendir. TİKA, Kızılay gibi kurumların yaptığı yardımlar ve iş birliği programları da Türkiye’nin yumuşak gücünü arttırmaktadır.