Dünyanın en eski Kadim medeniyetlerine ev sahipliği yapmış ve Uygarlık tarihine önemi yadsınamayan Ortadoğu, hali hazırda dünyada önemini sürdürmeye devam eden bölgeler arasındadır. Ortadoğu’nun Dünya sahnesinde adından bu şekilde söz ettirmesinin sebebi Jeostratejik ve Jeoekonomik boyutudur. Jeostratejik ve Jeoekonomik açıdan önemini koruyan bu bölge tarih boyunca savaşlara ve belirsizliklere sahip olmuştur ancak bu belirsizliklerden Jeopolitik Diplomasi kullanarak hem stratejik hem de ekonomik yönden sıyrılmayı başarmış Ortadoğu ülkeleri de bulunmaktadır. Bu ülkeler günümüzde sergiledikleri politikalar ile isimlerini ‘’Ortadoğu’nun Zengin Ülkeleri’’ arasına yazdırmıştır. Bu yazımızda Bölgede ki Zengin Ekonomilere sahip Ülkeleri değerlendireceğiz. (1) Bölge ülkeleri aslen zenginliğin aksine kırılgan bir ekonomiye sahiptir. Bu kırılganlık gerek Fakir ülkelerde gerekse de Zengin ülkelerde hissedilmektedir, Sebebi ise Makroekonomik göstergeler haricinde Yenilenemeyen enerji kaynaklarına bağımlılıktır. Bu bağlılığın başında Petrole olan yatkınlık gelmektedir. Yenilenemeyen enerji kaynaklarına bu yatkınlık bölge ülkeleri bağlamında Konjonktürel Ekonomi açısından sorun oluşturmaktadır. Bunun nedeni bilindiği gibi mali göstergelerdeki gelişmelerin aktif ve olumlu bir seyir izlemesinin temel şartları Ülke içerisinde sağlanabilecek Ekonomik ve siyasi istikrardır. Ancak Ülkeler bu istikrarı sağlayamamış ve İç Ekonomik faaliyetler domino etkisiyle Dış ticareti etkilemiştir. Bu süreç bağlamında Genel olarak Ortadoğu Ülkelerinin zenginliğinin temel kaynağının Yenilenemeyen Enerji kaynakları olduğu sonucu çıkarılabilmektedir. (2)

Tablo 1: Ortadoğu Ülkelerinde Temel Makro Ekonomik Göstergeler

Kaynak: www.imf.org ve http://data.worldbank.org

Makro Ekonomik Göstergelere değinecek olursak Ortadoğu ülkeleri, ekonomik yapı açısından üç gruba ayrılır. Birinci grupta Petrol üretimine damgasını vuran (Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri), ikinci grupta Doğu Akdeniz tarım grubu ülkeleri (Mısır, Lübnan, Suriye ve Filistin) ve üçüncü grupta ise imalatın üretiminin yoğun olduğu ülkeler (İsrail, Ürdün) yer alır. Bu ülkeler arasında iktisadi iş birliği sınırlı düzeydedir buna sebep olan etkenin Politik çıkarlar olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte, Karşılaştırılan ülkeler belirli meta veya hizmet üretimini gerçekleştirdikleri için üretilen mal grubunda meydana gelecek herhangi bir şoka karşı son derece hassastırlar. (3) Bu Ekonomik Asimetrinin sebebi açıklamalarımız dışında ‘’Rantiyer Devlet’’ olgusudur. Rantiyer Devlet, Halktan alınan vergiye gerek duymaksızın petrol gelirlerinden sağlanan kazançlar üzerinden halka dağıtılan ekonomik döngü sistemidir. Kısacası petrol zengin devletlerin birer rantiyer devlet oldukları söylenebilir. (4)

1. KATAR

Dünyada doğalgaz kaynakları bakımından üçüncü sıraya sahip olan ve dünyanın en büyük sıvılaştırılmış doğal gaz ihracatçısı Katar, 2015 yılına bir hayli artmış durumda olan petrol ve
doğalgaz fiyatları Katar’ın hızlı ekonomik büyümesinde itici güç olmuştur. Katar Jeoekonomisi sayesinde Zengin ülkelerden biri haline gelmiştir. (5) Katar, Rusya ve İran’ı Doğal gaz kaynakları açısından takip etmektedir bu açıdan dünyanın en büyük üçüncü rezervine sahiptir. (6) Katar, Milli Vizyon 2030 hedefleri kapsamında ülkeyi aktif kılacak güçlü pazarlar atılımları ve sürdürülebilir bir ekonomik denge yaratmak için yerli ve yabancı yatırımı teşvik etmektedir. Katar bu gelişmeler ile beraber Zengin ülkeler arasında olduğunu Dünyaya göstermiştir.

2. BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ

Diğer Ortadoğu ülkelerinden farklı olarak Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) bölgede bulunan birkaç aşiretin birleşerek oluşturduğu yedi farklı emirliğin birleşmesi sayesinde (Abu Dhabi, Dubai, Sharjah, Ajman, Ras al-Khaimah, Umm al-Quwain ve Fujairah) oluşmuş bir federasyondur. Finansal açıdan durumunu Serbest piyasa ekonomisine borçlu olan BAE’nin finansal zenginliği büyük ölçüde Gayri Safi Yurt İçi Hasılası (GSYİH) bakımından yaklaşık %38’ini oluşturan petrol ve doğalgaz kalemlerine dayalıdır. Bu sayede hem Ortadoğu’nun hem de dünyanın en zengin ülkeleri arasındadır. Ülkenin başlıca ihraç kalemleri ham petrol ve doğalgaz, başlıca ithal kalemler ise makine, otomotiv bu ikisinin yanı sıra kimyasallar ve gıda ürünleridir. BAE, toplam 97,8 milyar varil ile dünya petrol rezervlerinde %10 oranında önemli bir paya sahiptir. Günlük petrol üretimi yaklaşık 2,5 milyon varildir. Petrol kaynaklarının yaklaşık %94’ü Abu Dhabi Emirliği’nde, %4’ü ise Dubai Emirliği üzerinde bulunmaktadır. Ayrıca Birleşik Arap Emirlikleri’nin Ortadoğu da zengin doğalgaz kaynaklarına sahip olduğunu da hatırlatalım. Bununla birlikte BAE Yönetimi, ekonominin petrol ve doğalgaza kalemlerine bağlılığın düşürülmesi için Üretim ve yatırımların farklı fonksiyonlara kaydırılması hususu büyük önem taşımaktadır. (7)

3. KUVEYT

Kuveyt petrol kaynakları bakımından dünyada 5. Sırada olduğu bilinmektedir. Kimi kaynaklara göre de bu konuda 6. en büyük ülke olduğu bilinmektedir. Günde yaklaşık 2,6 milyon varil petrol üretimi gerçekleştirilmekte ve bu petrol ağırlıklı olarak Asya’ya ihraç edilmektedir. İhracat gelirlerinin yüzde 90’ından fazlası ise petrole dayalıdır (8) 2010 yılı kişi başı milli gelir (38.984 ABD Doları) verilerine göre de dünyanın en zengin 14. ülkesi olan ve bu zenginliği farklılığa borçlu olan Kuveyt, 2035 yılında Körfez bölgesinde mali ve ticari merkez” olma hedefini amaçlamaktadır, bu hedefe bağlı olarak çalışmalarını sürdürmektedir. (9) Kuveyt, Körfez Arap Ülkeleri İş Birliği Konseyi’nde ekonomik rekabet açısından Bahreyn’in dışında bütün ülkelerden sonra gelmektedir.

İbrahim Yıldız
Stratejik Ortak Misafir Yazar

[irp posts=”16746″ name=”ABD Silah Ticareti Verileri-Ortadoğu ve Asya Pazarı”]