Mülteci Krizinin Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecine Etkisi

Arap Baharı ile başlayıp 2015’te yoğun bir ivme kazanan mülteci krizi şüphesiz hem bölgesel hem de küresel boyutta pek çok sosyal ve ekonomik dinamiği değiştirdi. Bu bağlamda incelenmeye değer en önemli alanlardan birisinin bu krizin Avrupa Birliğine etkisi olduğu söylenebilir. Özellikle göçün nasıl krize dönüştüğü, göçmenlerin Avrupa’daki statüsü ve birlik üyelerinin göç politikaları üzerine pek çok yazı yazıldı. Ancak bunların yanı sıra, mülteci krizinin Avrupa Birliği bütünleşme sürecine etkisinin önümüzdeki yıllarda daha çok gündemde olacağını iddia etmek mümkün. Buradan yola çıkarak bu yazıda Birlik üyelerinin göç politikaları doğrultusunda şekillenen Avrupa mülteci krizi, Avrupa Birliği şüpheciliği üzerinden tartışılacaktır.

Avrupa Şüpheciliği

Literatürde “Euroscepticism” olarak geçen bu terim, en temel hatlarıyla Avrupa bütünleşmesi veya Avrupa Birliği karşıtlığını ve eleştirilerini ifade eder. Buna ek olarak, yumuşak Avrupa şüphecileri Birliğin belli politikalarına karşı çıkarken ve daha reformcu bir yaklaşım benimserken, daha radikal olarak yorumlanabilen sert Avrupa şüphecileri üye ülkenin AB’den ayrılmasını savunurlar [1]. Bu ayrıma ek olarak kendilerini spektrumun farklı noktalarında tanımlayan Avrupa şüphecilerinin birleşerek attıkları adımın en önemli sonucu Brexit olarak değerlendirilebilir. Bu noktada tartışmanın en önemli faktörlerinden birisi Birlik üyelerinin mülteci kriziyle beraber gündeme oturan göç politikalarıdır.

Avrupa Birliğinin Mülteci Krizine Yaklaşımı

1951 Cenevre Mültecileri Koruma Sözleşmesinde belirtildiği üzere sığınma hakkı, bulundukları ülkede zulüm gören yahut bu tehditle yaşamını sürdüren bireylere tanınmış olan ve devletlerin sorumluluğu altında korumaya alınan bir temel haktır. Bu prensip ışığında Avrupa Birliği 1999 yılında Avrupa Birliği Ortak Sığınma Sistemini kurmuştur. Bu sistem, üye devletlerin sığınmacılara karşı ortak bir politika yürütmesini öngörür. Ancak 2015 yılında bir milyondan fazla sığınmacının Avrupa sınırlarına ulaşmasıyla birlikte bu amaç sekteye uğramıştır [2].

Düzensiz göçlerin artmasıyla birlikte Avrupa Komisyonu, özellikle İtalya ve Yunanistan gibi kıyı ülkeleri üzerindeki sığınma başvuruları yükünü hafifletmek ve bu sorumluluğu paylaştırmak amacıyla Avrupa Birliği Ortak Sığınma Sisteminin reformunu önermiş ancak üye devletler maddeler üzerine uzlaşamamıştır [3]. Mülteci krizi kapsamında bir diğer önemli adım Türkiye ile AB arasında imzalanan ve 18 Mart Mutabakatı olarak bilinen göçmen anlaşmasıdır. Bu anlaşmaya göre Türkiye’den Avrupa Birliği sınırlarına geçen her düzensiz sığınmacının, bir başka Suriyeli karşılığında Türkiye’ye iadesi edilecektir. Anlaşmayla birlikte Macaristan, Sırbistan, Makedonya, Hırvatistan ve Slovenya’ya olan düzensiz göçün önüne geçilmiş oldu. Buna ek olarak, Macaristan ve Sırbistan sınırlarını tel örgülerle kapatarak sığınmacıların ulaşmasını engelledi. Ancak Doğu Avrupa rotasının kapanması sığınmacıları Akdeniz üzerinden insan kaçakçılarının yüksek ücretler karşılığında sağladığı güvensiz botlarla Avrupa’ya kaçmaya itti. Bunun ışığında, AB ülkelerinin sığınmacılar için ortak bir mutabakata varıp kalıcı bir çözüm üretemediği görülebilir. Mülteci kriziyle birlikte Avrupa şüpheciliğinin artmasındaki en önemli faktörlerden birinin üye devletler arasında sığınmacı sorumluluğunun eşit ve adil olarak dağıtılamaması oldu.

Avrupa Komisyonu krizden en çok etkilenen ülkeler olarak belirlediği İtalya, Yunanistan ve Macaristan’dan 160.000 sığınmacıyı diğer birlik üyelerine dağıtmayı önermiş; Macaristan, Slovakya, Romanya, Polonya ve Çek Cumhuriyeti bunu reddetmiştir [4].

Uzlaşıların sağlanamaması sonucunda yalnızca 24.676 sığınmacı taşınabildi [5]. Eşitlik prensibinin Avrupa Birliği temelleri arasında olduğu düşünülürse, mülteci krizinin Avrupa değerlerini zedelediği ve şüpheciliğin artmasına yol açtığı savunulabilir. Krizin Avrupa bütünleşmesine bir başka etkisinin, üye devletlerdeki siyasi söylemlerinin farklılığı olduğunu ifade etmek mümkün. Bir yanda yükselen sağın en büyük temsilcilerinden biri olarak görülen Macaristan başbakanı Viktor Orbán sığınmacıları “Müslüman göçmenler değil, Müslüman işgalciler” olarak tanımlamıştır [6]. Öte yandan Angela Merkel “Dünyayı değiştirmek istiyorsak bunu birlikte yapabiliriz” sloganıyla öne çıkmıştır [7].

Brexit

Brexit meselesi, kökeni ve gelişimi farklı açılardan incelenmeye müsait olan bir konu. Ancak göç politikalarının ve AB’nin mülteci krizine cevabının bir payı olduğunu söylemek oldukça mümkün. Ayrılma kampanyalarının en önemli sloganlarından birisi, hükümetin AB’den ayrılarak bağımsız bir dış politika sürdürmesine işaret eden “Take Back Control (Kontrolü Geri Al)” idi. Bu bağlamda, sığınmacı karşıtlığı üzerine kurulu göç politikaları İngiltere vatandaşları için ne derece önemli olduğu gözlemlenebilir. Birliğin en büyük ekonomilerinden birinin ayrılmasının yanı sıra, Avrupa şüpheciliğinin artmasıyla beraber domino etkisiyle diğer üye devletlerden benzer adımlar ileride söz konusu olabilir.

Sonuç

Bu yazıda mülteci kriziyle birlikte Avrupa bütünleşmesine etkisi temel hatlarıyla anlatıldı. Bu anlatı üzerinden bahsi geçen olayların Avrupa Birliğinin dağılması ile sonuçlanacağını şimdiden söylemek pek mümkün değil. Yine de ilerleyen süreçte yükselen aşırı sağ popülizm gibi yeni gelişmelerle birlikte Avrupa Birliği bütünleşmesinin zarar göreceği kaçınılmaz. Üye devletlerin Birliği yeniden şekillendirmesi üzerine tartışmalar artabilir.

[irp posts=”187″ name=”Dünyadaki Suriyeli Mültecilerin Sayısı”]

Nazlı Tekdemirkoparan 

Stratejik Ortak Misafir Yazarlar