Avrupa Birliği’nin Çin’e Karşı Tayvan Politikası

Çin ve Tayvan arasındaki kriz tarih boyunca bilhassa siyaset bilimcilerin tartışma konusu olmuştur. Bu kriz, bölgesel bir ihtilaf gibi duran fakat sınırları Avrupa ve Amerika’ya kadar uzanan bir sahayı teşkil etmektedir. Çin’in Tayvan’ı bağımsız bir devlet olarak tanımamasının aksine Tayvan idaresinin kendisini müdafaa etme ihtiyacı, coğrafi olarak bu iki ülkeyle ortak paydası bulunmayan Avrupa Birliği’nin dış politikasını şekillendirecek kadar etkilidir.

Çin ve Tayvan

Tayvan meselesi dünya kamuoyunda ABD-Çin beynelmilel rekabetinin unsurlarından biri olarak gösterildiği için Avrupa Birliği’nin bu meseleye bakış açısı genellikle göz ardı edilmektedir. Nitekim, bu yazıda Avrupa Birliği’nin Tayvan meselesine siyasi ve ekonomik bakışını irdelemek ve Birliğin uyguladığı politikaların yeterliliği üzerine bir kanaate varmak amaçlanmaktadır.

Son dönemlerde Çin ve Tayvan arasındaki tansiyonun arttığı herkesçe bilinen bir durumdur. Geçtiğimiz sene Çin hükümetinin Tayvan semalarına tarihte görülmemiş bir şekilde savaş uçaklarını sevk ederek bölgedeki baskıya iyiden iyiye artırdığını belirtmek gerekir. Bu durumun arka planında Çin ve Tayvan’ın yeniden birleşmesi iddiası bulunmaktadır. Çin devlet Başkanı Xi Jinping tarafından Tayvan’a  geçmişte olduğu gibi yeniden Çin’e iltihak etmesi yönündeki yapılan çağrılar kayda değerdir. Çin Tayvan’ı geçmişten bugüne ayrılıkçı ve asi bir eyalet olarak tanımlamaktadır. Buna karşın, Tayvan kendisini bağımsız bir demokratik devlet olarak tanımlamaktadır.

Tayvan Çin’in batısında yer alan ve takriben 160 km’lik uzaklıkta konumlanan bir adadır. Çin’in güneydoğu kıyılarında bulunan bu adanın kuzeyinde Güney Kore, güneyinde Filipinler bulunur. Tarihsel ve bölgesel olarak Tayvan’ın kendilerine ait bir ada olduğunu öne süren Çin’in bu yaklaşımı, bölgeye yakın Guam ve Hawaii askeri üslerine tehdit oluşturduğu gerekçesiyle ABD tarafından sert bir tutumla karşı karşıyadır.

Siyasi ve askeri olduğu kadar ekonomik olarak da dünya için önemli bir ülke olan Tayvan, Avrupa Birliği’nin dış politikasında da mühim bir yer tutmaktadır. Telefonlardan, dizüstü bilgisayarlara kadar birçok elektronik araç Tayvan’da üretilen bilgisayar çipleri sayesinde tam teşekküllü imal edilmektedir (BBC, 2021).

100 milyar dolar değerindeki bilgisayar çipi  üretim şirketi TSMC dünya piyasasında endüstriyel anlamda önemli bir yere sahiptir. Çin’in bu bölgeyi ele geçirmesi, dünya endüstriyel gücünü artırmada önemli bir rol oynayacağı için birçok ülke bu gerilimi endişeyle takip etmektedir. Avrupa Birliği’nin ticari gücünü sınırlayacağı gerekçesiyle birçok Batılı baskı ve çıkar grubu Birlik ülkelerine Çin’e karşı bir politika oluşturmaları yönünde telkinde bulunmaktadır.  

Avrupa Birliği’nin Tayvan Politikası

Avrupa Birliği, hem siyasi hem de ekonomik olarak Tayvan ile ilişkilerin güçlenerek sürdürülmesi yönünde bir kanaate varmış görünmektedir. Bu husus vurgulanırken Avrupa Parlamentosu (AP) Tayvan politikasını üç ana maddede kategorize etmektedir. Bu maddeler ve gerektirdiği politika tavsiyeleri teorik olarak şu şekilde özetlenebilir (MEP, 2021):

Tayvan Avrupa Birliği’nin demokratik partnerliğinde anahtar statüdedir

Avrupa Parlamentosu, Tayvan’ın Çin tarafından istila tehlikesine karşı Birliğin Tayvan ile daha yakın ilişkiler kurması yönünde güçlü tavsiyeler vermektedir. Buna göre, parlamento, bölgedeki jeopolitik aktörler arasında barışçıl bir Tayvan’ın daim olması gerektiğini ve bu bölgesel barışın sürdürülebilmesi için AB’nin aktif bir rol oynaması gerektiğini ifade etmektedir.

İkili Yatırım Anlaşması Tayvan-AB ilişkisinin geleceğini oluşturmaktadır

Tayvan’ın ekonomik olarak Çin’in karşısında güçlü kalabilmesi için Avrupa Birliği’yle müşterek İkili Yatırım Anlaşması yapılması gerekliliği vurgulanmaktadır. Bu anlaşmayla birlikte çok taraflılık, Dünya Ticaret Örgütü, 5G teknolojisi ve halk sağlığı gibi kriterler üzerinde temel işbirliği konuları da dahil olmak üzere, AB-Tayvan ilişkilerinin ticari ve ekonomik olarak gelişiminin desteklenmesi önemli görülmektedir.

AB, Çin-Tayvan Krizinde Tayvan demokrasisini korumak için daha fazlasını yapmalıdır

Çin’in Tayvan’a yönelik askeri baskıları Avrupa Birliği’ni endişelendirmektedir. Bu durumla alakalı yayımlanan raporda, Çin’in Tayvan’a karşı devam eden askeri saldırılar, tatbikatlar, hava sahası ihlalleri ve dezenformasyonlar hususunda derin endişeler dile getirilmiştir. Bu duruma karşılık, parlamento üyeleri, Tayvan’ı önemli bir AB müttefiki olarak desteklemek açısından daha fazla çaba sarf edilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Aksi takdirde, Çin lehine dönecek bir güç dengesi Avrupa Birliği’nin geleceğini ve Asya odaklı güvenliğini tehlikeye atacaktır. Son olarak, Tayvan’daki “Avrupa Ekonomi ve Ticaret Ofisi”nin adının “Avrupa Birliği Tayvan Ofisi” olarak değiştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Avrupa Parlamentosu’nun yanı sıra, Avrupa Komisyonu’nun Eylül 2021’de yayımladığı “Avrupa’da İşbirliği İçin AB Stratejisi” başlıklı raporuna kısaca değinmek gerekir. Buna göre, Tayvan Avrupa Birliği için Hint-Pasifik ilişkileri bakımından mihenk taşı konumundadır. AP’nin politika tavsiyelerine benzer olarak Tayvan ile ticari ve siyasi ilişkilerin derinleştirilmesini öngören bu rapor, Tayvan üzerinde artan Çin baskısının Avrupa’nın müstakbel güvenliğine yönelik bir tehdit oluşturduğunu ilan etmektedir (Sang, 2021: 2).

Yukarıda yazıya dökülen politika tavsiyeleri Avrupa Birliği üzerinde etkili olarak son zamanlarda pratiğe de geçmiş görünmektedir. Somut olarak ülkeler bazında örnek vermek gerekirse, Ekim 2021’de Slovakya Ekonomi Bakanlığı öncülüğünde AB’yi temsilen 43 kişilik bir ekip Tayvan’ı ziyaret ederek ikili ticari ilişkileri geliştirmek amacıyla önemli bir adım atmıştır. Bu ziyaretlerden önce Baltık ülkelerinin Tayvan’ı destekleyici taahhüdü ve Hollanda’nın da yine destekleyici bir önergeye imza atması dikkat çekicidir.

Öte yandan, ekonomik olarak Çin’le ilişkileri üst düzeyde olan Almanya ve İrlanda’nın da bu girişimleri desteklemesi ve inisiyatif alması AB ülkelerinin kararlılığını göstermektedir (Sang, 2021: 1). İrlanda senatosu, Çin’in Tayvan’a karşı tutumunu kınayan bir kararı onaylarken, Almanya ise Tayvan bölgesindeki “statüko” değişikliğinin şiddete dayalı olma ihtimalini sert bir şekilde eleştirmiştir.

Çin, Tayvan ve AB Arasında Ekonomi Sarmalı

Otomobil sektörü ve tüketici pazarı açısından Almanya ve İrlanda ülkeleriyle önemli ilişkileri olan Çin’e karşı benimsenen bu davranış (Sang, 2021: 2), bu iki ülke için vazgeçilmez bir ticari ortak statüsünde bulunan Çin’in marka değerinin gittikçe düştüğünü gözler önüne sermektedir.  Avrupa Birliği’nin diğer ülkelerinin de Tayvan ile benzer şekilde geliştirdiği karşılıklı ilişkiler hem Tayvan tarafınca hem de Avrupalı otoritelerce memnuniyetle karşılanmaktadır.

Tüm bunların aksine Çin’in ekonomik olarak Avrupa Birliği’nin Tayvan politikasını sürdürebilecek bir alana göz yumacağını söylemek zordur. Avrupa Birliği’nin en büyük ticaret ortağı olan Çin, Birliğin Tayvan politikasını ekonomik tehdit şeklinde algılayarak bu alanda yaptırım mekanizmasını yürürlüğe koyma inisiyatifine sahip olabilir. Bu durum, kimi çevreleri endişelendirerek bölge şartları açısından her iki tarafa da ortak kaygılarla yaklaşılması gerektiği yönünde fikirleri ortaya çıkarmaktadır.

Diğer yandan, Avrupa Birliği’nin mevcut politikalarını yetersiz gören bir kesim azımsanmayacak kadar fazladır. Özellikle, Ukrayna savaşı sonrası Tayvan üzerinde artan baskılara rağmen Avrupa Birliği tarafından güçlü bir ses çıkmaması, Ukrayna meselesinde olduğu gibi tavizkar bir politika uygulandığı yönünde eleştirilerin ortaya çıkmasına sebep olacaktır.                                                                                                     

KAYNAKÇA

• BBC. (2021, January 12). China and Taiwan: A really simple guide to a growing conflict. https://www.bbc.com/news/world-asia-china-59900139
• MEP. (2021, October 21). EU-Taiwan relations: MEPs push for stronger partnership. https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20211014IPR14926/eu-taiwan-relations-meps-push-for-stronger-partnership
• Sang, H.T. (2021, December 9). Alliance between Taiwan and EU. https://www.academia.edu/63656639/Alliance_between_Taiwan_and_EU