Dünyada ve Türkiye’de İdam Cezası ve Bilinmeyenler

İdam cezası daha çok Afrika, Orta Doğu ve Asya bölgesindeki ülkelerde var. 1998 yılında dünyada ölüm cezasını kaldırmış olan ülkelerin sayısı sadece 35’ti. Ancak bugün bu sayı bunun üç misli. İdam cezasını dünyada birçok ülke kaldırsa da, idam cezasının var olduğu ülkelerin 2015 yılında idam ettiği insan sayısı, 1989 yılından bu yana ki en yüksek düzeyde. (Uluslararası Af Örgütü raporları)

İdam cezasına mahkum olan insan sayısı artsa da dünyadaki idamların yüzde 90’ını üç ülke gerçekleştiriyor. Bunlar; İran, Pakistan ve Suudi Arabistan. Bu konuda tek istisna Çin’de yer alıyor. Çin hükümeti bu konuda net rakamlar vermediği için bu bilgiler Çin’i kapsamıyor.

– Avrupa’da idam cezasının olduğu tek ülke Belarus’tur.

– Venezuela 1863 yılında idam cezasını kaldırarak en eski tarihte idam cezasını kaldıran ülke iken, en son idam cezasını kaldıran ülke ise Letonya’dır.(2012)

Dünya üzerinde halen idam cezasını uygulayan 58 ülke var. 35 ülkede ise savaş veya olağanüstü durumlarda idam cezasının uygulanabileceği hükmü yer alıyor. Örneğin; idam cezasının olduğu İsrail’de bu ceza sadece “soykırım” ve “savaş zamanı vatana ihanet” suçlarında kullanılıyor.

İdam cezasının fiilen uygulanmadığı ülkeler arasında ise en çok dikkati insan hakları konusunda Avrupa tarafından çokça eleştirilen Rusya çekiyor.

Kağıt üzerinde idam cezası hala kalkmamış olan ama minimum on yıldır kimseyi idam etmemiş ülkelere “uygulamada idamı yasaklayan ülkeler” deniyor.

Bazı idam cezasının olduğu ülkeler bu cezaları daha sonradan müebbet hapis cezasına çevirebiliyor. Mesela ölüm cezasının sadece savaş sırasında askerlerin işlediği suçlara verilebildiği Brezilya’da 1855 yılından bu yana kimse idam edilmemiş.

Dünyada idam cezasını uygulayan ülkeler:

Başta ABD, Çin, Hindistan ve Japonya ile birlikte Afganistan, Bahamalar, Bangladeş, Belarus, Birleşik Arap Emirlikleri, Dominik, Endonezya, Filistin, Gine, Hindistan, Irak, İran, Japonya, Kuveyt, Küba, Libya, Mısır, Pakistan, Somali, Suriye, Suudi Arabistan, Tayvan, Umman, Vietnam ve Yemen var. (Aşağıdaki harita idam cezası olan ülkeler 2016 verileri)

Türkiye’de İdam Cezası ve Tarihi

Türkiye’de idam cezası en son 1984 yılında uygulandı. 32 yıldır fiilen uygulanmayan ve 14 yıldır da hukuken bulunmayan idam cezası 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında tekrar gündeme gelmişti. Türkiye’nin idam tarihi ise kabarık sayılabilir. Bunun sebebi ise askeri darbeler..

Türkiye’de -darbe cezası varken- daha çok darbe dönemlerinde idam cezalarının uygulandığı, sivil hükümet dönemlerinde idam edilenlerin sayısının oldukça az olduğu biliniyor. Bülent Tanör’ün Türkiye’de İnsan Hakları Sorunu adlı kitabında bu veriler şöyle ifade edilmiş:

”Sivil yılların infaz ortalaması yaklaşık olarak 2 iken askeri yılların ortalaması 13.5’e tekabül ediyor.”

– Türkiye’de İstiklal Mahkemeleri kararlarıyla idam edilenler dışında 1920 ile 1984 yılları arasında 15’i kadın toplam 712 kişi idam edildi.

– Türkiye’de en son idam edilen kişiler ise 1984’te yılında İlyas Has ve Hıdır Aslan.

İdam cezasının kalktığı Türkiye’de en son Abdullah Öcalan’ın idam edilmesi tartışılmıştı ki TBMM’de DSP-MHP-ANAP hükümeti döneminde 3 Ağustos 2002’de “Savaş ve çok yakın savaş tehdidi hâllerinde işlenmiş suçlar hariç” idam cezası kaldırıldı. Ancak bu da uygulanamadı ve erken seçim kararıyla AB paketi çıkarılıp idam cezası kaldırıldı.

Türkiye’de İdam Ne Zaman Kaldırıldı?

DSP-MHP-ANAP hükümeti döneminde 3 Ağustos 2002’de “Savaş ve çok yakın savaş tehdidi hâllerinde işlenmiş suçlar hariç” idam cezası kaldırıldı. Türkiye “barış zamanında” idam cezasının kaldırılmasını öngören Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 6. Protokol’ü 15 Ocak 2003 tarihinde imzaladı. TBMM, 26 Haziran 2003 tarihinde bunu onayladı. 6. Protokol’deki “savaş ve yakın savaş tehlikesi zamanında işlenmiş fiiller için ölüm cezası öngörülebileceği” istisnası 13. Protokol’le kaldırıldı ve ölüm cezasının her koşulda kaldırılması benimsendi. Türkiye, 2004’te 13. Protokol’ü imzaladı. 7 Mayıs 2004 tarihinde gerçekleştirilen anayasa değişikliği ile anayasadan idam cezasının kalıntıları tamamen ayıklandı.

– Böylece 2004 yılında Türkiye’de -istisnasız- idam cezası kaldırıldı.

– 1920 ile 1961 yılları arasında 11’i İstiklal Mahkemesi kararıyla olmak üzere 16 milletvekili idam edildi. Bunlardan son üçü, 1961 darbesinden sonra idam edilen Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu ile Başbakan Adnan Menderes.

– 10 Mart 1972’de de Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan idam edildi.

Türkiye idam cezasının tarihi hakkında ayrıntılı bilgi için BBC Türkçe’nin şu haberine bakabilirsiniz.

Kaynaklar:
http://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-37195428
http://www.haber7.com/avrupa/haber/955605-avrupanin-idam-cezasi-uygulayan-tek-ulkesi
http://www.bbc.com/turkce/36828182
http://aa.com.tr/tr/dunya/avrupada-idam-cezasi-uygulayan-tek-ulke/306123
https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96l%C3%BCm_cezas%C4%B1