Pakistan: Navaz Şerif ve Sonrası

1947’de Hindistan yarımadası Müslümanlarını birleştirmek için Muhammed Ali Cinnah önderliğinde kurulan Pakistan, yaşanan darbeler, suikastlar ve seçilmiş başbakanların görevden alınmaları ile oldukça çalkantılı bir siyasi tarihe sahiptir. Çalışmamızda son günlerde yaşanan yargı müdahalesini ve sonucunda Başbakan Navaz Şerif’in istifaya zorlanmasına giden süreci ele almaya çalışacağız.

1947 yılında bağımsızlığını kazanan Pakistan’ın 70 yıllık tarihinin 34 yılı askeri darbe yönetimleri altında, 11 yılı ise sivil bürokrat-teknokrat bir hükümet ile geçmiştir. Seçimle gelen hükümetler toplamda ancak 25 yıl görev almışlardır. Ülkede seçimle gelen hiçbir Başbakan 5 yıllık görev süresini darbeler, müdahaleler veya suikastlar nedeniyle tam olarak tamamlayamamıştır.

Ülkede süresi dolmaya en yakın isim olan Navaz Şerif de, Panama merkezli hukuk firması Mossack Foncesa’nın basına sızdırılan milyonlarca sayfalık belgelerin de çocuklarının adı geçmesi yüzünden Pakistan Yüksek Mahkemesi tarafından 28 Temmuz’da görev alması ile görevine erken veda etmiş oldu. Panama belgeleri olarak bilinen belgelerde Navaz Şerif’in adı geçmemesine rağmen belgelerde iki oğlu ve bir kızının adı geçiyordu. Belgeler Şerif’in kızının ‘vergi cenneti’ İngiliz Virgin Adalarında 2, oğlu ise 1 şirketinin olduğu ve bu şirketler üzerinden Londra’da 4 lüks apartman dairesine sahip olduklarını gösteriyordu. Davanın özünü ise Navaz Şerif’in ve ailesinin bu gayrimenkullere sahip olurken kamu kaynaklarını kullanıp kullanmadığı oluşturuyor. 273 gün süren davada Pakistan Yüksek Mahkemesi yolsuzluğa ilişkin bağlantıya kanaat getiremeyince Nisan ayında 6 kişiden oluşan bir Birleşik Araştırma Ekibi kurdu. Ekipte ülkenin iki istihbarat biriminden de temsilci bulunuyordu. Ekibin 10 Temmuz’da Mahkemeye elindeki inceleme dosyasını teslim etti. Ekip araştırmalarında Navaz Şerif’in bir Birleşik Arap Emirliklerinde gizli bir rezidansı olduğunu tespit ederken raporunda “Davalıların deklare ettiği mal varlığı ile bilinen gelir kaynaklarından elde edilen arasında kayda değer fark bulunmaktadır” demekteydi. Dosyanın ardından Yüksek Mahkeme, Şerif’in artık parlamentonun dürüst bir üyesi olmadığı için bu göreve layık olmadığına karar vererek Şerif’i ömür boyu siyasetten men etti. Mahkeme ayrıca ‘Yolsuzluk Mahkemesi’nde de dava açılmasına karar verdi.

Navaz Şerif daha önce 1990-93, 1997-1999 yılları arasında da başbakanlık görevinde bulunmuş, ilkinde yine yolsuzluk suçlamaları ile Cumhurbaşkanı tarafından görevden alınmış ikincisinde ise darbe ile devrilmiştir. Üçüncü döneminde de görevini tamamlayamayan Şerif’in ardından partisinin mecliste üstünlüğe sahip olması açısından partisinin Şerif’in siyasetini devam ettirmede zorluk yaşamayacağı açıktır. Kaldı ki, Pakistan’daki siyasi partilerde yönetim aile içinde el değiştiren bir özellik sergilemektedir. ‘Pencap Aslanı’ olarak da adlandırılan Navaz Şerif’in Pakistan Müslüman Birliği- Navaz Partisinin, Pakistan nüfusunun yarısını barındırırken ülke endüstrisinin de yüzde 60’dan fazlasına ev sahipliği yapan Pencap eyaletinde çok büyük bir destekçisi bulunmaktadır.

Kurulduğundan beri girdiği her seçimden başarı ile çıkan parti, en kötü ana muhalefet konumunda bulunmuştur. Şu anki durumda parti meclisteki 329 sandalyeden 209’una sahiptir. 2018 yılında yapılacak genel seçimlere partiyi kardeşi Şahbaz Şerif taşıyacaktır. Her ne kadar yolsuzluk iddiaları ile ülkenin en büyük ikinci şirketine sahip olan Şerif’in itibarı sarsılmış olsa da Yüksek Mahkemenin ortaya somut deliller koyamaması, kararının şüpheler üzerinden alınmış olması ve soruşturma komisyonunda 2 istihbarat biriminden temsilcinin olması destekçilerinin gözünde kararın bir müdahale olduğu izlenimi oluşturmaktadır. Daha önce de yolsuzluk iddiası ile görevden alınan Şerif, sonradan daha büyük bir destekle göreve gelmiştir.

Ancak Yüksek Mahkeme’nin kararının ardından İmran Han’ın başını çektiği Adalet Hareketi ve diğer muhalefet söylemlerini katılaştıracak ve eylemlerini arttıracaktır. İmran Han’ın 2014’teki protestolarda aktif rol oynamış ve orduya darbe ortamı hazırlamaya çalışmıştır. Bu protestolar sırasında İmran Han orduyu bir hakeme benzetmiş ve hakemin elini indirdiğinde oyunun biteceğini söylemişti. Bu bağlamda, 2018 seçimlerine giden sürecin, hatta seçimleri Şerif’in partisinin kazanması halinde, partinin ve iktidarının geleceğinin siyasi olarak belirsizliklere açık olduğu aşikardır.

Ülkede güçler arasında ‘kontrol ve denge’ mekanizmasının olmaması, Pakistan için en büyük problemdir.  Yüksek Mahkeme, ülkenin başbakanını meclis oylaması ve çoğunluk oyu olmadan yargılayabilmekte ve hakkında hüküm verebilmektedir. Bunun karşılığında ise, siyasi otoritenin Mahkeme karşısında yapabileceği çok büyük bir hamle bulunmamaktadır. Pakistan Yüksek Mahkemesi’nin ordu ile pararlel hareket ettiği bilinmektedir. Mahkeme ülke tarihinde başarılı olan üç darbeyi de ‘gerekli’ olduğu için onaylamıştır. Ordu’nun, Şerif’in görevine devam etmesini isteyip istemediği ise meçhuldür. Şerif ile zaten anlaşmazlık yaşayan ordu yıl içinde de Şerif ile ülke içindeki terörist gruplarla mücadele konusunda karşı karşıya gelmişti.  Ancak Şerif, daha önceki dönemlerinde siyaset üzerindeki ordunun ve diğer kurumların vesayetini kırmayı amaçlayan politikalar izlemiş, hatta ikinci döneminde Cumhurbaşkanının yetkilerini kısıtlayan ve Butto Anayasası olarak da bilinen 1970’lerde yazılmış anayasayı tekrar getirmeyi de denemiştir. Ordu’nun Şerif’in ekonomik başarıları ile güçlenerek ikinci seçimini de zaferle sonlandırmasından korkmuş olması muhtemeldir. Zira, böyle bir siyasi desteği elde eden Şerif’in ilk işi siyaset üzerindeki vesayeti ortadan kaldıracak bir anayasa yapmak olacaktı. Şerif’in orduyu Çin’le oluşturulacak olan ‘Çin-Pakistan Koridoru’ndan uzak tutmaya çalışmış olması da başka bir sorun kaynağıdır. Ordu’nun Şerif’i Hindistan ile barıştan yana olmasından dolayı sevmediği de ortadır.

Navaz Şerif’in son döneminde ekonomik açıdan büyük bir ivme yakalayan ülkede terörle ile mücadelede de önemli kazanımlar elde edilmiştir. Ancak Çin ile olan işbirliğinin ABD ve Hindistan tarafından hoş karşılanmadığı da açıktır. Hâlihazırda Şerif, ABD’yi insansız hava araçları saldırıları ile çok sert eleştirmiş buna karşılık ABD’de Şerif’i Taliban’ı korumakla suçlamıştır. Ancak ADD’nin Çin’i çevreleme politikaları sonucu Hindistan’la yakınlaşması sonucu Şerif Çin ile işbirliğini arttırmış ve bu ülke ile Çin-Pakistan koridoru adı altında bir dizi ekonomik anlaşmalara imza atmıştır. Bu projeye göre Çin’in Sincan-Uygur bölgesi Fars Körfezi çıkışına bağlanmış, denize çıkışı olmayan Çin’in geri kalmış bölgelerinin ve diğer Orta Asya devletlerinin ticari kanallarını geliştirilmesi amaçlanmıştır. Şerif olmadan da bu projenin işleyeceğini tahmin etmek zor değildir çünkü hem projenin getirisi çok büyük olup hem de ABD-Hindistan yakınlaşmasına net bir cevap içermektedir.

Ancak bu seferki görevden alınmasında Navaz Şerif’in düşünmesi gereken bir diğer konu Suudi Arabistan-Katar anlaşmazlığı olacaktır. İkinci defa görevden alındığında devreye giren Suudi Arabistan sayesinde bu ülke de sürgün hayatı yaşayan Şerif’i bu sefer Suudilerin kurtarıp kurtarmayacağı bilinmemektedir. Ülkesinde büyük bit Şii nüfus barındıran Pakistan’da Navaz Şerif, Suudi Arabistan’ın İran’ı çevreleme politikalarına dengeleri gözeten bir yaklaşım sergilemiştir. Körfez krizi ilk başladığında açıkça hiçbir devletten yana tavır almayan Şerif’in Panama belgelerinde geçen gayrimenkulleri Katarlı Sani ailesinin şirketinden devraldığını iddia etmesi ve eski Katar Emir’inin bu bağlamda ifade vermesinin Suudilerle olan bağını zayıflatıp zayıflatmadığını zaman gösterecektir.

Sonuç olarak, Navaz Şerif’in görevden alınması sonrasında partisinin iktidarını koruyacağı ve 2018 seçimlerini de önde tamamlaması muhtemel görünmektedir. Ülkeyi ekonomik olarak ileri götüren Şerif’in her seferinde tekrar gelmesinin altında ekonomik başarısı yatmaktadır. Yerine getirdiği kardeşi Pakistan’da ‘Zeki Şerif’ olarak tanınmakta olup başarılı idareciliği ve ordu ile arasının abisinden daha iyi olması ile bilinmektedir. Her ne kadar Pakistan’da seçilmiş hiçbir hükümetin ordu ile arasının iyi olması kesin olmasa da, Şerif ailesinin Pakistan’daki iktidarının emin ellerde olduğunu söylemek zor değildir. Bunula beraber, Pakistan için yönetimde ‘kontrol ve denge’ mekanizmasının olmaması ve mevcut muhalefetin sokak eylemlerine yatkınlığı ülkenin bu görevden alınma sonrasında bir belirsizliğe düşmesine yol açmasını sağlayacak etmenlerdir. Diğer taraftan, Navaz Şerif’in partisinin halen iktidarı elinde bulunduruyor olması taraftarlarının bu olaya daha soğukkanlı yaklaşmalarını sağlayacaktır. Çin ile gerçekleştirilen ekonomik kazanımların devam ettirilmesinin, Çin-Pakistan Koridorunun güvenliğini sağlayacak kurum olan ordunun tekeline girmesi olasıdır. Hindistan ile barış yanlısı bir tutum sergileyen Şerif’ten sonra Keşmir üzerinden Hindistan’la yaşanan gerginliğinin iyice tırmanması beklenebilir.

____________________________________________

Yararlanılan Kaynaklar

Anadolu Ajansı. (28 Temmuz, 2017). Pakistan’da Başbakan Şerif’in görevden uzaklaştırılması kararı. http://aa.com.tr/tr/dunya/pakistanda-basbakan-serifin-gorevden-uzaklastirilmasi-karari/871257 (Erişim Tarihi: 30.07.2017).

Aqil Shah. (28 Temmuz, 2017). Pakistan’s Court Sets a Dangerous Precedent. The New York Times. https://www.nytimes.com/2017/07/28/opinion/why-ousting-nawaz-sharif-sets-a-dangerous-precedent-for-pakistan.html (Erişim Tarihi: 31.07.2017).

BBC. (13 Mayıs, 2013). Pakistan seçmeni neden Navaz Şerif dedi? http://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/05/130513_navaz_serif_analiz (Erişim Tarihi: 31.07.2017).

CNN. (28 Temmuz, 2017). Panama Papers leak sparked probe that led to Pakistan leader’s resignation. http://edition.cnn.com/2017/07/28/asia/nawaz-sharif-disqualified-from-office/index.html (Erişim Tarihi: 31.07.2017).

Ömer Aslan. (29 Kasım 2016). Pakistan ordusunda nöbet değişimi ve ordu-siyaset ilişkileri. Anadolu Ajansı. http://aa.com.tr/tr/analiz-haber/pakistan-ordusunda-nobet-degisimi-ve-ordu-siyaset-iliskileri/695516 (Erişim Tarihi: 31.07.2017).

Salim Çevik. 2013. Pakistan Sİyasetini Anlama Klavuzu. SETAYayınları. Ankara.

Stratejik Ortak. (29 Ağustos, 2016). Kaşgar’dan Gvadar’a: Pakistan-Çin Ekonomik Koridoru. https://stratejikortak.com/2016/08/cin-pakistan-ekonomik-koridoru.html (Erişim Tarihi: 31.07.2017).

The New York Times. (29 nisan, 2017). Facing Military Pressure, Pakistan’s Prime Minister Ousts 2 Top Aides. https://www.nytimes.com/2017/04/29/world/asia/pakistan-prime-minister-nawaz-sharif-top-aides.html?rref=collection%2Ftimestopic%2FSharif%2C%20Nawaz (Erişim Tarihi: 31.07.2017).