Türkiye’nin Kuzey Irak’a Muhtemel Yaptırımları

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi lideri Mesud Barzani, 25 Eylül tarihinde çok konuşulan bir gelişme olarak ‘Kuzey Irak’ın bağımsızlığı’ için halk oylamasına gitmiş bulunuyor. Referandumun hukuksuz olduğu, başta Bağdat yönetimi olmak üzere bölgesel güçler tarafından kesin bir dille belirtilirken, uluslararası ve küresel güçler de referandumun ‘hukuki dayanağının bulunmadığını, ortaya çıkacak yeni dinamiklerin ortadoğuyu daha da istikrarsız hale getireceğini ve Kuzey Irak hükümetinin tehlikeli bir oyun oynadığını’ belirttiler.

Türkiye-Kuzey Irak İlişkilerinin Seyri

Türkiye-Kuzey Irak ilişkileri özellikle Körfez Savaşı’nın bitimiyle artarak devam etmiştir, hatta 1992’de Barzani’ye Türk hükümeti tarafından ‘diplomatik pasaport’ verildi. Bununla birlikte Barzani’ye ve bölgeye, siyasi, askeri ve ekonomik destek verilmeye devam edildi. Fakat Kuzey Irak’ın bağımsızlık referandumu ısrarı ve gerçekleştirilmesi iki taraf arasındaki ilişkinin tansiyonunu en yüksek noktaya getirdi ve ilişkilerin kopma sinyalleri alınıyor.

Türkiye’nin Referandum Sonrası Planları

Türkiye, planlanan referandumun iptal edilmesi için Kuzey Irak hükümetini ve Barzani’yi diplomatik açıdan en üst düzeyde defalarca uyardı. Başta Cumhurbaşkanı Erdoğan olmak üzere, Türkiye Cumhuriyeti hükümetinden yetkili merciler tarafından referandumun iptali için açıklamalar geldi. Fakat Barzani referandum konusundaki ısrarını devam ettirdi ve uluslararası hukuk tarafından  da ‘gayrimeşru olarak tanımlanan referandum’ gerçekleşti.

Türkiye hükümeti, referandumun gerçekleştirilmesi durumunda Kuzey Irak ile ilişkilerin eskisi gibi olmayacağını daha önce de belirtmişti ve referandumun ardından yapılan üst düzey açıklamalarda, ‘Kuzey Irak yönetimine yönelik yaptırımların belirlendiği ve bunların ekonomik, siyasi ve askeri operasyonlar adı altında üç ana başlıkta toplandığı’ açıklandı.

Söz konusu yaptırımların, sınır komşusu olmasının da büyük etkisi göz önünde bulundurularak, pek çok açıdan Türkiye’ye bağlı olan Kuzey Irak ve Barzani yönetimini son derece güç durumlara sokacağı belirtiliyor.

Kuzey Irak Türkiye’ye Neden Bağımlı?

Petrol ve Doğalgaz

Ortadoğu’nun en önemi gelir kaynağı petrol, Kuzey Irak için de hayati önem taşımakta. Bölgede üretilen petrolün yaklaşık %85-90 gibi bir bölümü ( neredeyse tamamı) Türkiye üzerinden gerçekleştiriliyor.

Üretilen petrol ‘Kerkük-Ceyhan boru hattı‘ ile Ceyhan Limanına ulaştırılıp buradan da  küresel pazara satılıyor. İkinci önemli transit geçiş ise ‘Habur Sınır Kapısı’. Petrol sevkiyatının ve ticaretinin aksamadan ya da kesilmeden yapılması ise Kuzey Irak için hayati öneme sahiptir.

Türkiye’nin referandum sonrası gündeminde olan ekonomik yaptırımların başında ise ;

– Petrol sevkiyatın yavaşlatılması

– Kerkük-Ceyhan boru hattında kapasitenin düşürülmesi ve hatta gerekli görülürse boru hattını tamamen kapatmak,

– 30 milyar dolarlık bütçesi ile hayata geçecek olan Erbil-Şırnak doğalgaz boru hattı projesini iptal etmek gibi yaptırımlar bulunuyor.

Kuzey Irak Ticareti ve Sınır Kapılarının Durumu

Kuzey Irak ve Türkiye petrol dışında yıllık yaklaşık 2,5 milyar dolar ticaret hacmine sahip olmakla birlikte, Kuzey Irak piyasasında satılan malların %50’si Türk malı üstelik bu malların büyük çoğunluğunu temel tüketim ve ihtiyaç ürünleri oluşturmaktadır. Ayrıca Kuzey Irak’ta yatırım yapan yabancı ülkeler arasında Türkiye ilk 5 arasında yer almaktadır. Veriler dikkatle incelendiğinde, Türkiye ile Kuzey Irak arasındaki ticari ilişkilerin, hayati önem taşıdığı görülmektedir.

Habur Sınır Kapısı’nın Önemi

Kuzey Irak yönetiminin ekonomik ve ticari can damarı olan Habur Sınır Kapısı 24 peron ile hizmet vermektedir. Yıllık yaklaşık 4 milyon yolcu, 1.4 milyon tır ve 2 milyon aracın Habur Sınır Kapsını kullandığı belirtilmektedir.

Referandum Sonrası Habur Sınır Kapısı’nda Neler Oluyor?

Irak yönünden gelen araçlara sıkı güvenlik ve kontrol uygulamaları başlatılmış durumda, geçişlerin kısıtlanabileceği hatta tamamen kapatılabileceği konusu ise gündemde bulunmakta. Diğer yaptırımlar ise geçiş şartlarının genişletilmesi ve geçişlerden elde edilen payın Kuzey Irak’a değil Irak merkezi yönetimine aktarılması.

Habur Sınır Kapısı dışında Kuzey Irak ile geçişi sağlayan diğer sınır kapıları ise Derecik, Üzümlü ve Gülyazı Sınır Kapıları.

Kuzey Irak’ a uygulanan ekonomik yaptırımların Irak ile yapılan ticareti etkilememesi için alternatif planlar devreye sokuluyor, bunlardan birincisi Kuzey Irak’ı by-pass edecek konumdaki Esendere Sınır Kapısının kullanımı, diğer seçenek ise Irak ile Türkiye arasında hava taşımacılığının payının artırılması  olarak belirlenmiş durumda.

Yaptırımlara konu olan bir diğer konu ise Türkiye’nin Kuzey Irak’tan kalkan uçaklara hava sahasını kapatması, bölgeden kalkan uçakların Balkanlar ve Avrupa’ya Türkiye üzerinden geçerek ulaşabiliyor yani Kuzey Irak yönetimi Türkiye’nin hava sahasına ihtiyaç duyuyor.

Bölgede Devem Eden Projelerin Durumu

Kuzey Irak’ta bu güne kadar hayata geçirilmiş altyapı ve üstyapı projelerinde Türkiye’nin ve Türk şirketlerinin payı oldukça büyük. Bu projeler kapsamında 450 milyon dolarlık Duhok ve 500 milyonluk bütçeye sahip Erbil Uluslararası Havalimanları gibi devasa projeler de dahil olmakla birlikte bölgede faaliyet gösteren Türk şirketlerinin sayısı yaklaşık 1300 civarında.

Referandum sonrası henüz bu projelerle ilgili kesin bir açıklama yapılmasa da, Türk şirketlerinin bu projelerden çekilmesi gündeme gelebilir.

Bölgedeki Diğer Tehdit: DEAŞ

Türkiye, terör örgütü DEAŞ’la bölgede mücadele edebilmesi için Kuzey Irak hükümetinin ve Barzani’nin peşmergelerine lojistik destek temin etmekle birlikte askeri eğitimler de verdi.

Yeni dönemde ise bu desteklerin kısıtlanması ya da tamamen sonlandırılması öngörülüyor.

Ayrıca, referandumun yapıldığı 25 Eylül gününde olağanüstü toplanan RTÜK, Erbil merkezli Rudaw, K24 ve Waar isimli 3 TV kanalını da TÜRKSAT’tan çıkardığını duyurdu.

Tüm bu gelişmeler ışığında, Türkiye tarafında masada siyasi ve askeri seçeneklerin varlığı da sürekli olarak vurgulanmaya devam ediyor.

Gülay Kulaklı

StratejikOrtak.com MİSAFİR YAZAR