Dünyadaki Kanlı İmzamız Şehitliklerimiz

Dünyadaki Kanlı İmzamız : Şehitliklerimiz
1. Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti’nin girdiği son savaş olmasının yanı sıra ağır yenilgi aldığı ve yıkılma sürecinin başladığı savaştır. Bu savaşta Çanakkale cephesi, Kafkas cephesi gibi yurt içinde açtığı birçok cephenin yanında Galiçya-Makedonya cephesi, Romanya cephesi gibi yurt dışında da birçok cephe açmış ve İttifak Devletleri’nin yanında girdiği bu savaşta yaklaşık 2.500.000 askeri kuvvetle 5-6 milyonluk düşman kuvvetine karşı savaşmıştır.

Türk kuvvetlerinin askeri teçhizat ve mühimmat noktasında eksikliği başta olmak üzere bazı cephelerde kendisinden dört kat bazısında sekiz kat bazı cephelerde ise neredeyse on kat sayıda düşman askerine karşı savaşması ve bunun gibi birçok sebep yenilgiyi beraberinde getirmiş 202.000 askerimiz de esir düşmüştür.(1) Bunlarla birlikte Mondros Mütarekesi’ne kadar 400.000 yaralı, 240.000 hastalık sebebiyle ölüm, 35.000 alınan yaralar sonucu ölüm, 1.560.000 hastalık,kaybolma vs gibi sebeplerle yaklaşık 2.750.000 askerimizin savaş dışı kaldığı görünmektedir.(2)

Birçok cephede sayılar oldukça farklılık göstermiştir.Mesela Romanya cephesinde 412 askerimiz, Makedonya cephesinde 19 askerimiz şehit olurken,Çanakkale cephesinde 207.696 savaş dışında kalmış olan askerimizin 57.263’ü şehit olmuştur. Bu sayının 11.178’i kayıp diğerleri yaralı, hastalık sonucunda ölüm ve hastaneye götürülenler ile esir alınanlardır.

Ruslara karşı yapılan Sarıkamış, Erzurum ve diğer savaş alanlarınla yapılan muharebelerde toplam Türk kaybının 200.000’e yaklaştığı tahmin edilmektedir. Burada sadece Sarıkamış’ta 60.000 askerimiz şehit düşerken(3), diğer cephelerle birlikte şehit ve yaralıların sayısı 135.000 – 140.000’i bulmuştur.

I. Dünya Savaşında 202.000 askerimiz de esir düşmüştür. En çok esir İngilizlere sonra sırasıyla Ruslara, Fransızlara, İtalyanlara, Rumenlere ve Yunanlılara düşmüştür. I. Dünya Savaşı’nda sadece Çanakkale cephesinde 11.178 kayıp askerden bahsedilmektedir ki, bunların büyük çoğunluğu İngilizler ve Fransızlara esir düşmüşlerdir. İngilizlere Sina, Filistin, Suriye, Irak, Hicaz, Asir, Yemen’deki muharebelerde 120.000’in üzerinde esir verilmiştir.İngilizler Hicaz-Asir- Yemen cephelerinde esir olan askerlerimizi Mısır’daki kamplara; Sina-Filistin-Suriye ve Irak cephelerinde esir olanları da önce Mısır’a(4) sonra da büyük bölümünü Hindistan ve Burma’ya olmak üzere çeşitli yerlere götürmüşlerdir.

Hindistan ve Burma’ya götürülenler cephelerdeki diğer birliklere göre nispeten öncü ve zinde olanlardır ki, kasıtlı olarak buralara gönderilmişlerdir. Çünkü İngiliz Genelkurmayı ileriye yönelik muhtemel bir harekâtta Osmanlı ordusunun zinde kuvvetleriyle genç kadrosunu cephe hattından uzak tutmak istemektedir.(5) Amaç onların Anadolu’ya dönmelerini önlemek ya da geciktirmek ve Anadolu işgalinde tekrar silahlı hareket için gerekli kadronun oluşmasına imkân vermemektir.(6)Bu bağlamda 1158 asker Fransa’daki çeşitli çalışma kamplarına götürülmüştür.

İtalyanlara ise Trablusgarp ve Bingazi cephelerinde toplam 44’ü subay ve 56’sı erbaş ve er olmak üzere 100 askerimiz esir düşmüştür.

Ruslarla yapılan savaşlarda toplam Türk kaybının 200.000’e yaklaştığı tahmin edilmektedir. Bunun 60.000-70.000’i esir, geri kalanı şehit ve yaralılardır. Esirlerimiz Azerbaycan, Moskova, Ukrayna, Astarhan ve Sibirya’ya götürülmüşlerdir. Romanya cephesinde ise Türk askerlerinden 412’si şehit 500-600 kadarı Rumenlere esir düşmüştür.”(7) Hal böyle iken buralarda esir tutulan askerlerimiz maalesef bir daha vatan topraklarına geri dönememişlerdir.

Bircoğu esir kamplarında türlü işkencelere(8) ve salgın hastalıklara maruz kalmış bu neden birçok Mehmetçik vatan topraklarından uzakta acı içerisinde hayatlarını kaybetmişlerdir.

Yurtdışındaki 34 ülkede toplam 78 şehitliğimiz bulunmaktadır. Bu ülkeler ve şehitlikler şunlardır:

Almanya (Berlin), Azerbaycan (Bakü, Fatmayı, Gobustan, Göyçay, Maştaga, Neftçala, Nahçivan, Salyan), Bulgaristan (Varna), Çek Cumhuriyeti (Hodonin, Pardubitce ve Valasske), Fransa (Çanak- kale), Hindistan (Bellary, Sümerpur), Irak (Bağdat, Kut), İngiltere (Man Ada- sı), İran (Selmas), İsrail (Ramle, Beer Sheva, Gazze, Zeytindağı ve Zahle, Hint Harp Mezarlığı, Tul Karem ve Şeria Vadisinde Eria), İsveç (Haparanda), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (Çanakkale), Macaristan (Galiçya/Budapeşte), Malta (Malta), Mısır (Kahire, İskenderiye), Myanmar (Thayetmo, Meikhtila), Polonya (Krakow), Romanya (Bükreş, Slabozia, Braila), Rusya (Krasnoyarsk), Sırbistan (Belgrad), Suriye (Katma), Suudi Arabistan (Hicaz/Abha), Ukrayna (Gutisko, Verhnya Lıpıtsya, Lopuşnya, Meçişçiv, Pukow, Rohatin), Ürdün (Salt), Yemen (Yemen), Yunanistan (Pire).

1. Dünya Savaşıyla ilgili 26 ülkede toplam 54 adet Türk şehitliği bulunmaktadır. Bunlardan otuz altısı savaşın geçtiği bölgelerde, on sekizi de esir düşen askerlerimizin götürüldükleri esir kamplarının olduğu yerlerdedir. Bu şehitlikler, Milli Savunma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Türk Şehitlikleri ve Anıtları Vakfı ve Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) gibi kurum ve kuruluşlar tarafından inşa edilmişlerdir. Halen bu kurum ya da bağlı kuruluşlar tarafından bakımları yapılmaktadır.(9)

En fazla şehitlik bulunan ülkeler sırasıyla 9 şehitlikle Azerbaycan, 8 şehitlikle KKTC, 7 şehitlikle Ukrayna yurt dışında en fazla şehitliğin bulunduğu üçüncü ülke olurken, biri Gazze’de olmak üzere İsrail-Filistin bölgesinde de 6 şehitlik,Yunanistan’da 4 şehitlik, İngiltere, Suriye, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti ve Romanya’da da üçer şehitlik bulunmaktadır.

Türkiye’ye en uzak mesafede bulunan şehitliklerin başında ise 1889 yılında Türk donanmasına ait olan Ertuğrul Fırkateyni’nin II. Abdülhamit’in özel elçisi Osman Paşa ile birlikte Japon İmparatoru Meici ve milletine dostluk ziyaretinde bulunmak için Japonya’ya giden, 15 Eylül 1890 tarihinde ise İstanbul’a dönmek üzere hareket ederek yakalandığı tayfun nedeni ile 19 Eylül 1890 tarihinde Oşima adası kayalıklarına çarparak parçalanan
Oşima Adası halkının gayreti ile toplandıktan sonra askeri törenle mezarlığa defnedilen 260 Türk denizcisinin cenazeleri’nin mevcut olduğu Japonya’daki Ertuğrul Şehitliği bulunmaktadır. Sonrasında Güney Kore’de bulunan Pusan Şehitliği en uzak mesafeyi elinde tutarken, sonrasında İngilizler tarafından önce Hindistan’da ardından da Mymanmar’a götürülen ve demiryolu inşaatı gibi birçok ağır işte çalıştırılan ve bir daha Anadolu’ya dönemeyen yaklaşık 12 bin Türk askerinden şehit olanlar, Thayetmo ve Meikhtila’da defnedildi. Daha sonra bu alanlar şehitliğe çevrildi.Thayetmo şehitliğinde ki kitabe de ise Türkçe olarak, ”Birinci Dünya Savaşı’nda Irak, Suriye, Filistin ve Arabistan cephelerinde Osmanlı ve İngiliz orduları arasındaki çarpışmalar sırasında İngilizlere tutsak düşerek Burma’ya getirilen ve burada vefat eden aziz Türk askerlerinin anısına” ifadesi bulunmaktadır.

Sıla hasretiyle ve vatan özlemiyle vefat eden tüm Mehmetçiklerimizin ruhları şâd, mekanları cennet olsun…

Kaynakça
1-Cemalettin Taşkıran, Ana Ben Ölmedim, 4. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
2011, s.353.
2- Cemalettin Taşkıran, Ana Ben Ölmedim, 4. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
2011, s.57-58.
3-Yusuf Hikmet Bayur, Türk İnkılâbı Tarihi, C.III, Kısım 1, TTK Basımevi, Ankara 1983, s370.
4-Mısır’daki esir kamplarının en önemli özelliklerinden biri, savaş sırasında ve sonrasında yaygın şekilde hastalıkların görülmesi olmuştur. Kolera, verem, berberi, sıtma ve dizanteri oldukça yaygındır. Esir kamplarının büyüklüğüne göre günde 400-500 kişi revire çıkmaktadır. Kamplarda, esirlerin salgın hastalıklara yakalanmaması, dezenfekte edilmesi için kimyasal ilaçlar kullanılmıştır. Kimyasal ilaçlar kullanılırken esirler tamamen elbiselerinin çıkarılmış ve sıvı havuzlarının içine sokulmaya zorlanmıştır, bu havuzlara giren pek çok askerimizin, gözlerine giren kimyasaldan dolayı kör olmuşlardır. Bunlar hatıratlarda dile getirilmiştir. Bu açıdan Mısır’daki esir kampları dikkati çekicidir. (Mithat Atabay,”3000 Askerimizin Yattığı Mısır Türkiye İçin Dikkate Değer Bir Toprak Parçası”, Mithat Atabay’ın 27.08.2013 tarihinde AA Muhabiri Mehmet Bayer’e yaptığı açıklama, yayınlayan Kamuran Akkuş, www.Haber 3.com)
4-Ergun Hiçyılmaz, “Hindiçin’de Esir Türkler”, Yeniyüzyıl Gazetesi 29 Aralık 1996.
6-Ergun Hiçyılmaz, Esir Kampları, Bilgekarınca Yayınları, İstanbul 2010, s. 92.
7-Doç. Dr.Cengiz Dönmez,”Dünya Savaşıyla İlgili Yurt Dışındaki Türk Şehitlikleri”,Akademik Bakış Cilt 7 Sayı 14 Yaz 2014,s.139
8-Yunanistan’da esir Türk ordusu komutanlarından Cafer Tayyar Bey Türk esirlerine yapılan eziyetleri anlatan mektubunda; “…Cephelerde yaralı olmayarak esir edilen subayların tamamının elbiselerinin soyulduğunu, paralarının alındığını ve dövüldüklerini,… Türk erlerin de çeşitli işlerde çalıştırıldıklarını, kendilerine ara sıra yemek verildiğini ve çıplak ve sefil vaziyette yaşattırıldıklarını ve en küçük sebeplerle dövüldüklerini” anlatmaktadır. ( Cepheden Mektuplar, Osmanlı Devleti’nin 700’üncü Kuruluş Yıldönümü, TC Milli Savunma Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999, s.141.)
9-Doç. Dr.Cengiz Dönmez,”Dünya Savaşıyla İlgili Yurt Dışındaki Türk Şehitlikleri”,Akademik Bakış Cilt 7 Sayı 14 Yaz 2014,s.141

Misafir Yazar