Gerilim Arttığı Doğu Akdeniz ve Kıbrıs’ta Neler Oluyor? (Mayıs 2019)

Mayıs ayında Kıbrıs Adası ve Doğu Akdeniz’de artan gerilim, doğal gaz keşifleri, savaş gemilerinin faaliyetleri, askeri tatbikatlar ve bölge hakkında yaşanan diplomasi trafiğini kısa başlıklar halinde sizler için derledik.

Yaklaşık 10 yıldır İsrail, Mısır ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) keşif yaptığı bölgede trilyonlarca metreküplük doğal gaz ve petrol rezervinin olduğu iddia ediliyor. Türkiye’nin karşısında İsrail, Mısır, Yunanistan ve GKRY ile birlikte Avrupa Birliği ülkeleri bulunuyor.

İşte geçtiğimiz ay bölgede yaşanan 42 önemli gelişme…

4 Mayıs: Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Fatih Sondaj Gemisi ile Kıbrıs’ın batısında doğal gaz arama çalışmalarına başladığını açıkladı. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde (KKTC) temaslarda bulunan Çavuşoğlu, Türkiye’nin gerekli adımları attığını ve KKTC’nin ruhsat verdiği alanlarda sondaj ve araştırma gemilerinin faaliyetlerine başladığını söyledi.

• Türkiye’nin sondaj gemisi Fatih’i Kıbrıs Rum Kesimi’nin münhasır ekonomik bölgesine göndermesi üzerine yazılı açıklama yapan Yunanistan Dışişleri Bakanlığı, Ankara’nın bölgede sondaj yapma kararını kınayarak bu faaliyete son verilmesini talep etti.

Avrupa Birliği Dış İlişkiler Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini, Türkiye’nin Kıbrıs Münhasır Ekonomik Bölgesi’nde sondaj yapma niyeti konusunda endişelendiklerini açıkladı.

5 Mayıs: Güney Kıbrıs Enerji Bakanı Yorgos Lakkotrypis, doğal gaz üretiminin Afrodit sahasında 2024 ve 2025 yılları itibariyle başlamasını beklediklerini açıkladı.

ABD Türk gemilerinin Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon arama faaliyetlerine son vermesi çağırısında bulundu. ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan yazılı açıklamada, Türkiye’nin sondaj faaliyetlerinden duyulan kaygı ifade edildi. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Margan Ortagus’un yaptığı açıklamada, “ABD, Türkiye’nin, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin münhasır ekonomik bölge olarak tanımladığı alanda sondaj faaliyetlerini yapma niyetini duyurmasından derin kaygı duyuyor. Bu adım oldukça provokatif ve bölgede tansiyonu artırma riski taşıyor. Türk yetkililerini bu faaliyetleri durdurmaya ve tüm tarafları itidale davet ediyoruz” ifadesine yer verildi.

• Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ‘Türkiye, Doğu Akdeniz ve Ege’de uluslararası hukuktan kaynaklanan haklarının yanı sıra garantör ülke olması nedeniyle KKTC halkının haklarını da her zaman korumaya ve oldubittilere müsaade etmemeye kararlıdır’ diye konuştu.

Mısır Dışişleri Bakanlığı yayımladığı yazılı açıklamada, Türkiye’nin Doğu Akdeniz kıyılarında yapmayı düşündüğü sondaj çalışmaları hakkında endişelerini dile getirdi. Bakanlık, Türkiye’nin tek başına yapacağı çalışmaların bölgede güvenlik ve istikrarı olumsuz etkileyeceğini ifade etti. Açıklamada ayrıca, devletlerin bölgedeki herhangi bir faaliyetinde uluslararası hukuk kurallarına ve hükümlerine uyması gerekliliğinin altı çizildi.

6 Mayıs: Dışişleri Bakanlığı, ABD’nin Türkiye’nin Kıbrıs adası açıklarında hidrokarbon arama faaliyeti yürütme niyetini beyan etmesinin endişe verici olduğunu belirten ve çalışmalara son verilmesini isteyen açıklamasına tepki gösterdi. Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada şu ifadelere yer verildi;

“Türkiye’nin kendi kıta sahanlığında gerçekleştirmekte olduğu sondaj faaliyetine ilişkin olarak ABD Dışişleri Bakanlığı’nın 5 Mayıs 2019 tarihinde yaptığı açıklama gerçeklerden kopuktur. Türkiye, Doğu Akdeniz’de kıta sahanlığına ilişkin tutumunu 2004’ten bu yana açık şekilde ortaya koymuştur. GKRY’nin bölge ülkeleri ile bu tarihten itibaren yaptığı MEB sınırlandırma anlaşmalarının hem bizim, hem de Kıbrıs Türkleri için geçerli olmadığı, bunların bir tanesinin de ülkemizin Doğu Akdeniz’deki kıta sahanlığı haklarını ihlal ettiği zamanında ilgili ülkelerin ve uluslararası toplumun dikkatine getirilmişti. Aynı şekilde Türkiye bölgedeki Kıta Sahanlığını da uluslararası topluma duyurmuş ve Birleşmiş Milletler nezdinde de kayda geçirmiştir. Bölgede, tüm ilgili kıyıdaşlar arasında uluslararası hukuk kuralları uyarınca hakkaniyete dayalı sınırlandırma anlaşmaları henüz tamamlanmamıştır. Hal böyle iken, üçüncü tarafların kendilerini adeta uluslararası mahkeme yerine koyarak deniz sınırlarının nereden geçeceğini tayin etmeye çalışmaları kabul edilemez. Bu anlamda, ABD’nin Rumların “hak iddia ettiğini söylediği” bir alana yönelik geçerli sınırlandırma anlaşması varmış gibi Türkiye’ye çağrıda bulunması, ne yapıcı ne de uluslararası hukuka uygun bir yaklaşımdır.”

• Rum yönetimi, Sahil Radyosu aracıyla Fatih gemisinde görev alan personeli tehdit etti. Rum yönetimi, Fatih mürettebatını “haklarında uluslararası tutuklama emri çıkartmakla” tehdit etti. Radyodan yapılan anonsta, “Faaliyetlerinize derhal son verin” denildi. Çalışmalarla ilgili açıklama yapan Rum Sözcü Prodromos Prodromu da, “Türkiye’nin NATO, ABD ve bütün bölge ülkeleri ile ilişkileri iyi değil. Sahip olduğumuz ve geliştirebileceğimiz olanaklar dâhilinde mümkün olan her şeyi yapıyoruz” dedi.
• Güney Kıbrıs yönetimi  BM’ye Münhasır Ekonomik Bölge ve Kıta Sahanlığı koordinatlarını gönderdi. Güney Kıbrıs Yönetimi Dışişleri Bakanı Nikolas Kristodulu Devlet Başkanı Nikos Anastasiadis’in  Ulusal Konsey’i toplayacağını söyledi.

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, Türkiye’nin KKTC açıklarında sondaj çalışmaları başlatmak için gemi göndermesiyle yükselen tansiyonun düşürülmesi çağrısında bulundu. BM Genel Sekreter Sözcüsü Stephane Dujarric, “Hidrokarbon arama faaliyetlerine ilişkin tutumumuz değişmedi. Kıbrıs ve çevresinde bulunan hidrokarbondan iki toplumun da faydalanması gerek” dedi.

7 Mayıs: KKTC Dışişleri Bakanlığı, KKTC ile Türkiye’nin doğal kaynaklar konusunda her zaman tek yanlı hareketlere karşı çıktığını ve tüm tarafların işbirliği yapması gerektiğini savunduğunu bildirdi.

• Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Doğu Akdeniz’de, Güneydoğu Akdeniz’de, Kuzey Kıbrıs’taki soydaşlarımızın hakları ne ise bu haklarını orada garantör bir ülke olarak aramanın gayreti içerisindeyiz. O sularda çıkacak olan bütün imkânlardan Kıbrıs’ın tüm halkı, güneyde de kuzeyde de eşit miktarda hak sahibidirler ve bu eşit miktardaki haklarını korumak için Kuzey Kıbrıs’taki soydaşlarımızın hakkının aranması mücadelesini veriyoruz” dedi.
• Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, GKRY’nin Akdeniz’de sondaj çalışması yapan Fatih sondaj gemisi personelinin tutuklanabileceği açıklamasına yanıt verdi. Çavuşoğlu, “Bu tür tehditleri ciddiye almıyoruz. Elinden ne geliyorsa yapsınlar. İkinci gemimizi de bölgeye gönderiyoruz” dedi.
• Enerji Bakanlığı, Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin sürdürdüğü sondaj faaliyetleriyle ilgili açıklamada bulundu. Açıklamada “Türkiye’nin kendi kıta sahanlığında gerçekleştirmekte olduğu sondaj faaliyetine ilişkin olarak bölge içi ve dışı aktörlerce yapılan açıklamaların kabul edilmesi mümkün değildir.” dendi

Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian, ülkesinin Kıbrıs Cumhuriyeti’nin egemen haklarını koşulsuz desteklediğini vurguladı. Bakan, Türkiye’nin eylemlerini kınayarak ülkesinin Kıbrıs’ın egemenlik haklarına koşulsuz desteğini ifade etti ve Türkiye’nin eylemlerinin kabul edilmez olduğuna işaret etti. Türk Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada ise, “Fransa Avrupa ve Dışişleri Bakanlığı tarafından bugün (7 Mayıs) yapılan ve ülkemizin Doğu Akdeniz’de kendi kıta sahanlığındaki sondaj faaliyetine değinilen açıklamayı reddediyoruz” denildi.

8 Mayıs: Yunanistan Cumhurbaşkanı Prokopis Pavlopulos, Türkiye’nin Kıbrıs’ın Münhasır Ekonomik Bölgesi’ndeki (MEB) sondaj girişimlerinin uluslararası hukukun doğrudan ve ciddi bir ihlali olduğunu iddia etti.

Kıbrıs Rum yönetimi lideri Nikos Anastasiadis, Türkiye’yi, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’e şikâyet etti. Anastasiadis, Genel Sekretere bir mektup yazdı. Rum lider, mektubunda, “Bu uluslararası hukukun açık bir ihlali veya Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Münhasır Ekonomik Bölgesi’nin (MEB) ihlali olduğu düşünüldüğünde diyebilirim ki ikinci bir istiladır” ifadelerine yer verdi. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı’ndan, Fatih sondaj gemisinin Doğu Akdeniz’de yaptığı araştırmaları ‘istila’ olarak değerlendiren Rum yönetimine, “Rum tarafı istila görmek istiyorsa kendi faaliyetlerine bakmalıdır” şeklinde cevap verildi.

9 Mayıs: KKTC Cumhurbaşkanı Akıncı “Türkiye’nin de kendi kıta sahanlığı içerisinde doğal gaz konusunda hakları var ve bu konuda da gerekli görüşmeler yapıldıktan sonra yatırımlar yapıldı. Biz de Türkiye’nin imkânlarını kullanarak haklarımız doğrultusunda çalışmalarımızı sürdürüyoruz” dedi.

• Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Avn ve Meclis Başkanı Nebih Berri, ABD’nin Beyrut Büyükelçisi Elizabeth Richard ile Lübnan-İsrail deniz sınırını görüştü. Avn, ülkesi ile İsrail arasındaki deniz sınırını belirleyecek çalışma mekanizmasıyla ilgili önerilerini ABD ile paylaştı.

10 Mayıs: Yunanistan Başbakanı Aleksis Tsipras, Türkiye’nin Kıbrıs adası yakınlarındaki doğal gaz arama faaliyetleriyle ilgili, “Avrupa Birliği Türkiye’ye karşı net bir mesaj yollamalı” ifadesini kullandı.

• Avrupa Konseyi Başkanı Tusk, Doğu Akdeniz’de ki gerilimde AB üyesi Kıbrıs Cumhuriyeti’nin arkasında olduklarını açıkladı. Tusk, Türkiye’yi Kıbrıs’ın egemenlik haklarına saygı duymaya çağırdı. Avrupa Konseyi Başkanı Donald Tusk, ‘AB’nin tek vücut halinde’, Doğu Akdeniz’de doğal gaz arama faaliyetleri nedeniyle Türkiye ile gerilim yaşayan Kıbrıs’ın arkasında olduğunu ifade etti.
• Almanya Başbakanı Angela Merkel, Doğu Akdeniz’de doğal gaz arama faaliyetleri nedeniyle Türkiye ile gerilim yaşayan Güney Kıbrıs’ın arkasında olduklarını belirtti.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, “Kıbrıs’taki rezervler iki tarafa aittir ve hakça bir paylaşım gerçekleştirilmelidir. Kıta sahanlığımız içerisinde gerçekleştirdiğimiz sismik arama ve sondaj faaliyetlerine saygı duyulmasını bölge içi ve dışı tüm taraflardan beklemekteyiz” dedi.

13 Mayıs: Güney Kıbrıs eski Dışişleri Bakanı Nikos Rolandis, Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin sondaj çalışmalarını durduracak bir ülke olmadığını belirterek “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan oyunu akıllıca oynuyor. Türkiye’yi kim durdurabilir ki? Bizim için hangi filo Türkiye ile savaşacak?” dedi.

• Cumhuriyet tarihinin en büyük planlı tatbikatı Denizkurdu-2019, Anadolu’yu çevreleyen üç denizde 131 gemi, 57 uçak ve 33 helikopterin katılımıyla başladı.

14 Mayıs: Yunanistan Başbakanı Alexis Çipras, Doğu Akdeniz’de doğal gaz aramaya devam etmesi halinde Türkiye’ye ekonomik yaptırımların uygulanacağını söyledi. Çipras, “Eğer bu strateji devam ederse, mali tedbirler ve yaptırımlar olabilir. Bu uygulamalara devam etmek yerine Türkiye, uluslararası hukuka ve anlaşmalara saygı göstermeli, diyalog masasına oturmalı” dedi.

 15 Mayıs: İngiltere’nin Avrupa Bakanı Sir Alan Duncan, “Türkiye’nin Londra Büyükelçisi ile bir araya gelerek, çok yapıcı bir görüşme yaptım. Birleşik Krallığın tutumu, BM Deniz Hukuku Sözleşmesi uyarınca; egemenliği şaibeli olan herhangi bir yerde sondaj yapılmaması gerektiği şeklindedir.”  Dedi.

16 Mayıs: Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), İngiltere Dışişleri Bakanlığı’nın Avrupa ve ABD’den Sorumlu Devlet Bakan’ı Alan Duncan’ın Rumların Akdeniz’de enerji rezervleri arama hakkını sorgulamasını “olumsuz” bulup protesto etti

• GKRY ile Fransa askeri alanda işbirliğini artırma kararı aldı. İki ülke arasında askeri işbirliği anlaşması imzalandı. Anlaşma ile Fransa’nın, Rum kesimindeki Mari bölgesinde bulunan Evangelos Florakis Deniz Üssünden faydalanması sağlandı. Fransa donanmasının bölgede sürekli konuşlanmasına imkân sağlayacak şekilde üssün altyapısının geliştirileceği ve bu konuda Fransa’nın maddi destek sağlayacağı hüküm altına alındı.

17 Mayıs: Yunanistan’ın en eski muhafazakâr gazetelerinden Estia’nın haberine göre Yunanistan Başbakanı Aleksis Tsipras’ın, Kıbrıs’tan asker çekmesi karşılığında Türkiye’ye, Doğu Akdeniz’deki doğal gazdan pay önereceği öne sürüldü.

• Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Birlemiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi daimi üyeleri ve Avrupa Birliği (AB) ülkeleri Dışişleri bakanlarına Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sondaj çalışmaları devam edeceğini belirttiği mektup gönderdi. Çavuşoğlu, mektubunda Fatih gemisinin Akdeniz’de yapacağı sondaj faaliyetleri konusunda muhataplarını bilgilendirirken AB’nin Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ne verdiği desteğin uluslararası hukukla bağdaşmadığını ifade etti. Fatih gemisinin sondaj yaptığı bölgenin Türk kıta sahanlığında olduğunu belirten Çavuşoğlu, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’e ilişkin tutumunu 2004’ten itibaren BM nezdinde kayda geçirdiğini söyledi. Bakan Çavuşoğlu ayrıca, üçüncü tarafların çakışan deniz yetki alanı ihtilaflarında taraf olmamalarının esas olduğu ifadesine mektubunda yer verdi.
• Denizkurdu-2019 tatbikatında Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de doğal gaz-petrol arayan sondaj platformlarına yönelik muhtemel saldırı senaryoları da ele alındı. Tatbikatta SAT komandoları, F-16’lar ve ATAK helikopterleri sondaj platform ve gemilerine saldırıları püskürtme ve düşman kuvvetleri etkisiz hale getirmeyi çalıştı.

19 Mayıs: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Dönmez, “Doğu Akdeniz’de ülkemizin, milletimizin ve KKTC’nin haklarını koruduk, korumaya da devam edeceğiz” dedi.

22 Mayıs: GKRY Enerji Bakanı Yorgos Lakkotripis “Kıbrıs Münhasır Ekonomik Bölgesi (MEB) içerisindeki faaliyetler sürüyor. Önümüzdeki 24 ay içerisinde altısı keşif, ikisi de teyit amaçlı olmak üzere toplam sekiz sondaj yapılması planlanıyor” dedi.

24 Mayıs: KKTC Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Kudret Özersay, Çok net söylüyorum; KKTC devleti ve Türkiye Cumhuriyeti devleti, Doğu Akdeniz bölgesinde hem doğal kaynaklar, hem de güvenlik ve askeri denge bağlamında bir oldubittiye izin vermeyecektir. Neler oluyor? Bir şey mi kaçırıyoruz diye kimse endişe etmesin. Zaten Ada’da farklı bir denge var. O dengenin bozulma noktasında biz de gerekli adımları atarız. Türkiye Cumhuriyeti ile askeri ve güvenlik bağlamında daha yakın işbirliğine gideriz ve bu işi dengeleriz. Doğal gaz konusunda uluslararası alanda çalışmalarımız devam ediyor. ABD’de bu konuda temsilcilerimiz görüşmeler yaptı. Kıbrıs Türk halkının haklarını kimseye yedirmeyiz. Bu bağlamda Türkiye ile de tam bir işbirliği içerisindeyiz.” dedi.

25 Mayıs: Türkiye Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Doğu Akdeniz’deki doğal gaza ilişkin, “Güney Kıbrıs’ın hakkı olduğu kadar Kuzey Kıbrıs’ın da hakkı vardır bu kaynaklarda. Gemilerimiz araştırmalarını sürdürüyor. Kimsenin bize parmak göstermesine izin vermeyiz” dedi.

27 Mayıs: ABD, Doğu Akdeniz’de doğal gaz arama faaliyetleri için Kıbrıs Rum Yönetimi ile İsrail işbirliğinin barış ve işbirliği için daha önce hiç olmadığı kadar büyük bir fırsat yarattığını açıkladı.

29 Mayıs: Doğu Akdeniz’de Fatih sondaj gemisi ile yapılan petrol ve doğal gaz arama çalışmalarına tepki gösteren Avrupa Birliği yetkilileriyle Brüksel’de bir toplantı gerçekleştirildi.

AB Dış Politika Yüksek temsilcisi Federica Mogherini’nin Fatih sondaj gemisinin Doğu Akdeniz’deki faaliyetlerini yasadışı olarak ifade etmesinin açık bir hukuksuzluk olduğu belirtildi. AB’nin bir yargı organı olmadığını hatırlatan Türkiye, Doğu Akdeniz’de AB tarafından ihtilaflı olarak nitelenen parsellerde yapılacak olan itirazların uluslararası deniz hukukuna göre yapılması gerektiğini vurguladı. Rum kesiminin parsellerde yapacağı tek taraflı arama ve bunun gelirlerinin Kıbrıslı Türklerin payını da alarak ortak bir fon kurmadan kendine saklamasının hukuka aykırı olduğu kaydedildi.  Türkiye’nin ulusal çıkarları ile KKTC’nin çıkarlarını her koşulda korumaya hazır olduğu hatırlatıldı.

• Türkiye’nin S-400’leri güney sahiline konuşlandırmayı düşündüğü iddia edildi. İddiaya göre Türkiye bunu Doğu Akdeniz’de doğal gaz arama çalışmaları nedeniyle Kıbrıs ile yaşadığı gerginlikten dolayı planlıyor.

30 Mayıs: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, “Akdeniz’de kirli hesapları olanlar, Kıbrıs Türklerinin hakkına göz dikenler, bu çılgınlıklarından şimdiden vazgeçsinler.” dedi.

• İsrail yönetimi, Doğu Akdeniz’de petrol ve doğal gaz arama konusundaki sınır anlaşmazlığını çözmek için, ABD’nin arabuluculuğuyla Lübnan ile görüşmelerde bulunmaya hazır olduğunu duyurdu.

Mart ve Nisan ayında Doğu Akdeniz ve çevresinde yaşanan arşiv için aşağıdaki bağlantıyı kullanabilirsiniz:

Doğu Akdeniz 2018 Haber Arşivi: Doğalgaz Rezervleri ve Tatbikatlar