Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna yaklaşırken, 8 Ocak 1918 günü Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Woodrow Wilson kıtalar ötesinden yerine getirilmesi zorunlu 8, yerine getirilmesi zorunlu olmasa da “gerekli” 6 maddeden oluşan 14 maddelik ‘Wilson İlkeleri’ni duyurmuştur. Avrupalı liderlerden farklı olarak Wilson, bir daha böyle bir savaş yaşanmaması ve ‘barışı dünyaya egemen kılmak’ istemediğini belirtmiştir. Yenilen devletlerin haklarının ve toprak bütünlüklerinin korunmak istendiği belirtilse de İngiltere ve Fransa’nın çıkarlarına ABD’yi de dahil etmesiyle ilkeler uygulanamamıştır.
Wilson tarafından iş adamı Charles Crane ve din bilimci Henry King’e talimat verilmesinin ardından çizilen Osmanlı Devleti’nin bölünen haritasında; İstanbul merkezli Marmara bölgesi Uluslararası Constantinopolitan Devleti, Doğu Anadolu’da Ermenistan, Güneydoğu Anadolu’da Kürdistan, Suriye, şu anki Irak’ta Mezopotamya adlı bir devlet, Lübnan’da ve İzmir çevresinde yarı özerk bir devlet kurulması hedefleniyordu. Geriye kalan alanda da Türkiye olacaktı.
14 maddeden oluşan Wilson İlkeleri şunlardır:
- Devletler arası anlaşmalarda açık diplomasi ilkesi esas alınacaktır.
- Karasuları dışında, savaşta ve barışta denizlerin (uluslararası suların) mutlak serbestliği sağlanacak.
- Uluslararası engeller kaldırılarak devletlerarasında eşitlik sağlanacak. Ticaret eşitliği temelinde ilişkiler yürütülecek.
- Silahlanmanın önüne geçmek için karşılıklı güvence verilecek.
- Sömürge isteklerinin, ilgili halkların menfaatleri ile yetkileri sonradan tespit edilecek olan sömürgeci devletin istekleri aynı derece göz önünde tutulmak suretiyle, mutlak bir tarafsızlıkla çözümlenmesi.
- Bütün Rusya toprakları boşaltılacak ve devletlerin de yardımı ile Rusya’ya kendi gelişmesini sağlamak için her türlü imkan verilecek.
- Belçika’ya tam ve bağımsız egemenliği geri verilecek.
- İşgal edilen Fransız toprakları boşaltılacak ve Prusya’nın 1871’de ilhak ettiği Alsace – Lorraine Fransa’ya geri iade edilecek.
- İtalya sınırı milletler ilkesine göre belirlenecek.
- Avustralya – Macaristan İmparatorluğu halklarına özerk gelişme imkanı tanınacak.
- Romanya, Sırbistan ve Karadağ toprakları boşaltılacak ve Sırbistan’a denize erişim olanağı verilecek. Balkan devletlerinin münasebetleri milliyetler prensibine göre düzenlenecek.
- Osmanlı Devleti’nin Türk olan kısımlarının egemenliği sağlanacak, fakat Türk olmayan milliyetlere özerk gelişme imkanları verilecek. Çanakkale Boğazı devam lı olarak bütün gemilere açık olacak ve bu milletlerarası garanti altına konacak.
- Bağımsız bir Polonya kurulacak.
- Büyük ve küçük, bütün devletlere siyasi bağımsızlıklarını ve toprak bütünlüklerini karşılıklı olarak garanti altına almak imkanını sağlamak amacıyla bir milletler teşkilatı kurulacak.
Wilson İlkerleri’ne göre çok uluslu imparatorlukların parçalanması ve milletlere devlet kurma şansı tanınmalıdır. Wilson’un diplomasiye en önemli katkısı açık diplomasinin hakim kılınmasını arzulayarak Birleşmiş Milletler’in temelini atan Milletler Cemiyeti’nin kurulmasını sağlamasıdır.
E-BÜLTENE ABONE OLUN
Stratejik Ortak yazarlarının makalesi ve haritalar ücretsiz e-postanıza gelsin.
Abone oldunuz, teşekkürler.
Bir şeyler yanlış oldu. Lütfen daha sonra tekrar deneyin.
