NATO Hakkında Merak Edilen 10 Soru ve Türkiye

70. yılını kutlayan NATO, Fransa Cumhurbaşkanı Macron’un “NATO’nun beyin ölümü gerçekleşti” açıklamasıyla bir kez daha kendisini sorgularken, ABD Başkanı Trump’ın savunma harcamaları konusunda tüm yükü Washington’un yüklendiğini iddia etmesi, üye ülkeler içerisinde tartışmalara neden oldu.

3-4 Aralık’ta Londra’daki NATO Liderler Zirvesi öncesinde NATO hakkında bilinmeyenleri ve örgüt hakkında en çok merak edilen başlıkları hazırladık. Yazı içerisindeki soru başlıkları şu şekilde;

1. NATO Nasıl Kuruldu?
2. Türkiye Neden NATO’ya Üye Oldu?
3. NATO’nun Kolektif Savunma Prensibi Nedir?
4. Türkiye NATO’dan Çıkarılabilir mi?
5. NATO’dan Ayrılmanın Yaptırımı Var mı?
6. Yeni Üye Ülkelerin NATO’ya Katılması Kararı Nasıl Alınıyor?
7. NATO’nun Baltık Planı’nı Türkiye Neden Veto Ediyor?
8. NATO’nun Toplam Asker Sayısı Nedir?
9. NATO’nun Toplam Savunma Bütçesi Ne Kadar?
10. Türkiye’de Kaç NATO Üssü Var?

1.) NATO Nasıl Kuruldu?

İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan Sovyetler Birliği ve ABD liderliğindeki iki kutup, Soğuk Savaş’ın başlamasına neden oldu. Doğu Avrupa’da Sovyetlerin hakimiyet çabası, Çekoslavakya’da 1948 darbesine, aynı yıl Berlin’in SSCB tarafından abluka altına alınmasıyla sonuçlandı. Yaşanan gelişmeler Avrupa ülkelerinde ‘Sovyet İstilası’ korkusu yarattı. Bu tehditleri bertaraf etmek için Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda ve İngiltere, 1948 yılında Batı Avrupa Savunma Örgütü’nü kurarak aslında NATO’nun ilk adımını attı. Ortak bir savunma sistemi ve güvenlik kaygılarının giderilmesi için ortak bir savunma örgütünün kurulması amacıyla yola çıkılan Batı Avrupa Savunma Örgütü; ABD, Kanada, Danimarka, İzlanda, İtalya, Norveç ve Portekiz’in de müzakerelere katılmasıyla NATO’yu kuran Kuzey Atlantik Antlaşması’na evrildi.

NATO’nun 12 kurucu üyesi:

• Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, İngiltere, ABD, Kanada, Danimarka, İzlanda, İtalya, Norveç ve Portekiz.

1952: Türkiye ve Yunanistan

1955: Almanya

1982: İspanya

Soğuk Savaş sona erene kadar 16 üyeye sahip olan örgüt, Soğuk Savaş sonrasında ‘açık kapı’ politikasıyla üç genişleme yaşadı

Birinci genişleme (1999): Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya

İkinci genişleme (2004): Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya

Üçüncü genişleme (2009): Hırvatistan ve Arnavutluk

2017: Karadağ

29 NATO üyesi ülke:

Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, İngiltere, ABD, Kanada, Danimarka, İzlanda, İtalya, Norveç, Portekiz, Türkiye, Yunanistan, Almanya, İspanya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya, Slovenya, Hırvatistan, Arnavutluk ve Karadağ.

NOT: 2019 itibariyle Makedonya, 29 ülkenin örgüte katılım protokolünü imzalamasının ardından NATO’ya üye olması için ilk resmi adımı attı ancak (henüz) resmen üye olmadı.

2.) Türkiye’nin Neden NATO’ya Üye Oldu?

Milli Mücadele sonrası 1925’te Sovyetler Birliği ile yapılan Türk-Sovyet Saldırmazlık paktının 1945 yılında SSCB tarafından feshedilmesi sonrası güvenlik bunalımı yaşayan Türkiye, Moskova’nın Türk boğazları ve Kars-Ardahan’da hak talebi üzerine Batı ile iyi ilişkilerini sürdürmek istedi.

ABD, İngiltere ve SSCB arasında 16-26 Aralık 1945’te Moskova’da düzenlenen Dışişleri Bakanları konferansında Stalin yönetimi, Türkiye’ye yönelik birinci hedeflerinin Boğazlar olduğunu, ikinci olarak ise “Kars ve Ardahan’ı Sovyet sınırları içerisine katmak istediklerini” ifade etmesi, resmi tutanaklara yansımıştı.

İkinci Dünya Savaşı boyunca dengeli bir siyaset izleyerek savaşa müdahil olmayan Türkiye, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’ne (NATO) katılmak istedi.

Türkiye ilk olarak 11 Mayıs 1950’de, NATO’ya ilk başvurusunu yaptı ancak başvuru ABD tarafından reddedildi.

Üç gün sonra hükümeti kuran Demokrat Parti, 26 Haziran 1950’de Kore Savaşı’nın çıkması üzerine, seçim vaatleri arasında yer alan NATO üyeliği konusunda birçok adım attı. Öyle ki Kore Savaşı Uzak doğuda yaşanırken Türkiye, ABD’den sonra Kore’ye kara kuvveti göndereceğini bildiren ilk ülke olarak öne çıkıyordu.

Amerikalı Senatör Mc Cain’in Kore Savaşı’na destek vermek isteyen Türkiye’nin pakta girmesinin önünün açılacağını söylemesinden kısa bir süre sonra, 25 Temmuz 1950’de, Türk hükümeti Kore’ye asker göndermeye karar verdi.

Ağustos 1950’de NATO üyeliği talebi yenilenen Türkiye, Eylül 1951’de NATO’ya kabul edildi ancak 18 Şubat 1952’de TBMM’nin NATO anlaşmasını onaylamasının ardından Türkiye resmen NATO üyesi oldu.

Türkiye’de, “Türk ordusunun Kore’ye asker gönderdiği için NATO üyesi olduğu” yönündeki iddialara ilişkin Amerikan kaynaklarında birçok farklı bilgi yer alıyor. ABD’li bürokratlar, Türkiye’nin NATO üyeliğine ilişkin öne sürdüğü argümanlardan bazıları; “Türkiye’nin, Sovyetler ile mücadele etmek için ileri karakol görebileceği, SSCB ile sınırlarının varlığı nedeniyle paktın doğu kanadını güçlendirebileceği hatta Türkiye’nin nükleer bir üs olarak kullanılabileceği”

Türkiye’nin NATO’ya üye olmasının üzerinden bir yıl geçmişti ki SSCB lideri Josef Stalin öldü. Yeni Sovyetler hükümeti 1953’te Ankara’ya yeni bir nota vererek, “Sovyetler Birliği’nin Türkiye’ye karşı hiçbir toprak iddiasında olmadığını beyan ederiz” açıklamasında bulunarak Stalin’in Türkiye üzerindeki hak talebini reddetti.

3.) NATO’nun Kolektif Savunma Prensibi Nedir?

NATO’nun en önemli prensiplerinden kolektif savunma; dış tehditlere karşı örgüt üye ülkelerinin, tehditleri bertaraf etmek için ortak savunma mekanizması oluşturmasıdır.

NATO’nun kurucu belgesi Kuzey Atlantik Antlaşmasının 5. maddesinde NATO, üye ülkelere yönelik bir saldırı veya saldırı tehdidine karşı topyekün mücadele edecek ve diğer tüm üye ülkeler savunmaya geçecektir.

5. madde:

Taraflar, Kuzey Amerika’da veya Avrupa’da içlerinden bir veya daha çoğuna yöneltilecek silahlı bir saldırının hepsine yöneltilmiş bir saldırı olarak değerlendirileceği ve eğer böyle bir saldın olursa BM Yasası’nın 51. Maddesinde tanınan bireysel ya da toplu öz savunma hakkını kullanarak, Kuzey Atlantik bölgesinde güvenliği sağlamak ve korumak için bireysel olarak ve diğerleri ile birlikte, silahlı kuvvet kullanımı da dahil olmak üzere gerekli görülen eylemlerde bulunarak saldırıya uğrayan Taraf ya da Taraflara yardımcı olacakları konusunda anlaşmışlardır. Böylesi herhangi bir saldın ve bunun sonucu olarak alınan bütün önlemler derhal Güvenlik Konseyi’ne bildirilecektir. Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenliği sağlamak ve korumak için gerekli önlemleri aldığı zaman, bu önlemlere son verilecektir.

4.) Türkiye NATO’dan Çıkarılabilir mi?

14 maddeden oluşan NATO Sözleşmesi, ülkelerin bağımsız iradeleriyle imzaladığı, uluslararası hukuk prensipleriyle taahhüt altına alınmış. Sözleşmede yer alan hiçbir maddede üye ülkelerin ortak kararı ile bir üyeyi (Türkiye’yi) örgütten çıkarma gibi bir hakkı bulunmuyor. Yani Türkiye’nin örgütten çıkarılması mümkün değil.

5.) NATO’dan Ayrılmanın Yaptırımı Var mı?

NATO’dan ülkelerin çıkarılmasıyla ilgili maddenin olmaması gibi kendi kararı ile ayrılan üye ülkelere de hiçbir şekilde bir yaptırımda bulunma hakkı yok. Örgütten ayrılmak isteyen ülkeleri örgüt içerisinde tutmak için ayrıca bir madde de yer almıyor. 1966 yılında Charles de Gaulle yönetimindeki Fransa’nın NATO’nun askeri kanadından çekilmesi ve Kıbrıs Barış Harekatı sonrası Türkiye’yi durdurmadığı gerekçesiyle Yunanistan’ın NATO’dan ayrılması bunlara örnek. Bu iki ülke daha sonra tekrar örgüte katıldı.

6.) Yeni Üye Ülkelerin NATO’ya Katılması Kararı Nasıl Alınıyor?

NATO üyesi olan ülkelerinin tamamının ortak kararı ile yeni ülkeler örgüte dahil ediliyor. Herhangi bir ülkenin vetosu, sürecin olumsuz sonuçlanmasına neden olabiliyor.

• Karar NATO Konseyi tarafından alınıyor.
• Üyelerin kararları veto etme hakkı bulunuyor.
• Danışma organı NATO Parlamenterler Asamblesi siyasi konularda tavsiyelerde bulunabiliyor.
• Her üye ülke, askeri ve siyasi veto hakkına sahip.

Yunanistan’ın 1974’ten NATO’dan ayrılması sonrası Türkiye’nin vetoları nedeniyle örgüte dönemeyen Atina, 1980 yılında Türkiye’nin NOTAM’ı kaldırdığını bildirmesi sonrasında tekrar örgütün askeri kanadına dahil olmuştu.

7.) NATO’nun Baltık Planı’nı Türkiye Neden Veto Ediyor?

Rusya’ya komşu Polonya, Litvanya, Letonya ve Estonya gibi Baltık ülkeleri’nin Moskova’dan gelebilecek her türlü tehdide karşı savunmalarının iyileştirilmesine yönelik hazırlanan NATO planının Türkiye tarafından reddedilme sebebi, Türkiye’nin diğer ülkelere yapılan ‘ortak savunma’ planlarının kendisine yapılmaması. Reuters’ta yer alan habere göre Türkiye, “YPG’nin terör örgütü kabul edilmesi” şartıyla bu plana olan vetosunu kaldıracak. Şu anda da konuyla ilgili görüşmelerin Londra’daki Liderler Zirvesi’nde masaya yatırılacağı belirtiliyor.

8.) NATO Ordusu Kaç Kişi?

NATO’nun askeri komitesini üye ülkelerin savunma bakanları oluşturuyor. Örgütün askeri açıdan en stratejik ayağı Belçika’nın Mons şehrinde bulunan Müttefik Harekat Komutanlığı ve ABD’de yer alan Müttefik Dönüşüm Komutanlığı. NATO’nun daimi olarak asker sayısı yok denecek kadar azdır. Örgüt, alınan karar sonrası yapılacak harekatlara üye ülkelerin asker göndermesiyle askeri gücünü oluşturur ve bu harekatlar sona erdiğinde askerler ülkelerine geri gönderilir.

NATO üyesi ülkelerin toplam asker sayısı 3.5 milyona yakındır. NATO’nun asker sayısı açısından en büyük ikinci ordusu Türkiye’dir.

Global Firepower’ın dünyanın en güçlü 15 ordusu listesinde yer alan NATO üyesi ülkeler sırayla; ABD, Fransa, İngiltere, Türkiye, Almanya, İtalya.

9.) NATO’nun Toplam Savunma Bütçesi Nedir?

NATO ülkeleri, 2014’teki Galler Zirvesi’nde Gayri Safi Yurt İçi Hasılaları’nın (GSYİH) en az yüzde 2’sini savunmaya harcama taahhütünde bulundu ancak çoğu ülke bu oranın altında harcama yapıyor.

Öyle ki 2018’de sadece 7 ülke (ABD, Yunanistan, İngiltere, Estonya, Polonya, Letonya ve Litvanya) GSYİH’nın yüzde 2 ve üstünü savunmaya ayırdı.

Türkiye bu dönemde GSYH’sinin yüzde 1,64’ünü savunmaya ayırdı.

NATO üyesi ülkeler, 2019 yılında toplam savunma harcamaları bir önceki yıla göre yüzde 3,9 oranında artarak 984 milyar 234 milyon dolar oldu. NATO’nun toplam savunma harcamasının yaklaşık yüzde 70’ini tek başına yapan ABD, 685 milyar savunma bütçesiyle öne çıkıyor. (AA)

• ABD: 685 milyar dolar
• İngiltere: 65 milyar dolar
• Almanya: 49 milyar dolar
• Fransa: 47 milyar dolar
• İtalya: 23 milyar dolar
• Kanada: 21 milyar dolar
• Türkiye 19 milyar dolar

10.) Türkiye’de Kaç NATO Üssü Var?

NATO kapsamında Türkiye’nin birçok noktası askeri üs, lojistik merkez ve eğitim tesisi var.. Sputnik’in 2017 verilerine göre hazırladığı habere göre Türkiye’nin 10 şehrinde NATO adı altında askeri merkez bulunuyor. Bu şehirler;

İstanbul, Ankara, İzmir, Konya, Mersin, Adana, Kahramanmaraş, Malatya, Diyarbakır, Batman

1.) Kara Kuvvetleri Komutanlığı (İzmir)

• Amerikan uçaklarının Türk hava sahasındaki hareketlerini koordine eden birim

2.) NATO Hızlı Dağıtım Kolordusu (İstanbul)

• 2001 yılında NATO’ya tahsis edilen alan Amerikan askerleri de yer alıyor.

3.) Barış İçin Ortaklık Eğitim Merkezi (Ankara)

• Resmi olarak tanınan ve akreditasyon verilen 6 NATO eğitim merkezi arasındaki ilk eğitim merkezi.

4.) Terörizmle Mücadele Mükemmeliyet Merkezi (Ankara)

• NATO ülkeleri için belirli alanlarda profesyonel ve uzman kadroların hazırlanması amacıyla kurulan merkez, TSK personellerinin yanı sıra, ABD, İngiltere, Almanya, Romanya, Lüksemburg ve Macaristan’dan askeri barındırıyor.

5.) ABD Savunma İşbirliği Ofisi (ODC) (Ankara)

• “ABD karargahı” olarak biliniyor ve bütün askeri koordinasyon burada sağlanıyor.

6.) Konya 3. Ana Hava Jet Üssü (Konya)

• Irak Savaşı sırasında NATO’NUN Awacs uçaklarının üs olarak kullandığı nokta.

7.) Taşucu Limanı (Mersin)

• Hem İncirlik Hava Üssü’nü desteklemesi hem de denizden taşınabilecek unsurlar ve mühimmat sevkiyatları için kullanılması itibarıyla büyük önem arz ediyor.

8.) İncirlik Hava Üssü (Adana)

• Türkiye’deki en büyük Amerikan askeri varlığının bulunduğu nokta.

9.) SAMP/T Bataryası (Kahramanmaraş)

• İtalya’ya ait hava savunma sistemi SAMP/T bataryasının konuşlandırıldığı alan. Barış Pınarı Harekatı sonrası İtalya, bataryaları geri çekme kararı aldı.

10.) Kürecik Radar Üssü (Malatya)

•  ‘İsrail’in güvenliği için’ kurulduğu iddiasıyla kuruluş aşamasında çokça gündemi meşgul eden üs, NATO üssü olarak ifade edilse de Amerikan askerlerinin kontrolünde.

11.) Erhaç Hava Üssü (Malatya)

• ABD öncülüğündeki koalisyon uçaklarının acil durumda inmeleri için tahsis edilmiş üste herhangi bir askeri varlık bulunmamaktadır. Üs, ‘yedek niteliği’ taşımaktadır.

12.) Diyarbakır Füze Savunma Radar Komuta Merkezi

• Füzelerin komutasını sağlayan merkez olarak faaliyet yürütüyor.

13.) Diyarbakır Hava Üssü

• Üste 500-1000 Amerikan askeri ile birlikte ağır silah taşıyabilen C-130 nakil uçağı gibi birçok askeri araç bulunuyor.

14.) Batman Hava Üssü

• Tıpkı Malatya’daki Erhaç hava üssü gibi yedek niteliği taşımaktadır ve herhangi bir Amerikan askeri varlığı bulunmamaktadır.

Kaynak: StratejikOrtak.com