Normandiya Dörtlüsü: Ukrayna ile Rusya’nın Anlaştığı 3 Başlık

Rusya ve Ukrayna barışa doğru küçük adımlar atıyor ancak henüz somut ve önemli bir ilerleme görülemedi. Rusya ve Ukrayna, Paris’te buluşarak 2019 bitmeden Ukrayna’nın Dombass bölgesinde “tam ve kapsamlı” bir ateşkes üzerinde anlaştı fakat verilen sözlerin uygulanıp uygulanmayacağı meçhul.

Rusya Devlet Başkanı Putin ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelensky ilk defa yüz yüze görüştüler. Ana gündem maddesi ise 5 yıldır süren Rus yanlısı ayrılıkçılar ve Ukraynalı güçler arasındaki çatışmalar.

Putin’e göre gelişmelerin olumlu yönde ilerliyor olmasına rağmen halen bazı fikir ayrılıkları mevcut. En önemlisi ise Rusya-Ukrayna sınırının kontrolü konusu.

Bu çatışmaya modern Avrupa’nın gördüğü en büyük çatışma diyebiliriz. Buna rağmen bu çatışma aslında günümüz kamuoyunda unutulmuş bir savaş. Birleşmiş Milletler raporlarına göre bu anlaşmazlık baş gösterdikten beri bölgede en az 13.000 insan hayatını kaybetti. Verilen zarar ise bölgede yaşayan 3.9 milyon sivilin hayatını doğrudan etkiledi.

Putin ve Zelensky ikili görüşmeler yanı sıra Fransa Cumhurbaşkanı Macron ve Almanya Şansölyesi Merkel ile de görüştü. Fransa ve Almanya ara bulucu rolünü en başından beri AB bloğunda öne çıkan lider ülkelerden oldukları için zaten hemen kapmıştı. Bu dörtlü kendilerine “Normandiya Dörtlüsü” diyor, son görüşmeleri 2016 yılının Ekim ayında gerçekleşmişti.

Rusya ve Ukrayna’nın ilişkileri, Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesi ve Ukrayna’nın doğusunda iki özerk Rus yanlısı cumhuriyet kurmak isteyen gruplara destek vermesiyle, 2014 yılında kopma noktasına gelmişti. Batı bloğu Rusya’ya “işgalci girişimlerinden” dolayı kapsamlı ekonomik yaptırımlar uygulamıştı, bazıları Rusya’nın barış için adım atması sonucunda kaldırıldı.

İşte tarafların üzerinde anlaştığı üç madde:

1.) 2019 Bitmeden Yürürlüğe Girecek Ateşkes

Anlaşmaya göre ateşkesin sağlanması için ve Dombass bölgesindeki durumu stabilize etmek (istikrar sağlamak) için elzem olan ne kadar destek ve önlem fırsatı varsa hepsi değerlendirilecek.

Taraflar üç cephe hattından askerlerini çekmişti, üç hattan daha askerler çekilecek. Çatışmayla bağlantılı tüm esirler ya bırakılacak ya da takas edilecek.

Bu madde uzmanlara göre siyasi istikrarı sağlayamayacak türden. Daha önce 20 kez ateşkes çağrısı yapıldığını da es geçmemek gerekir. Bu adımların, iki tarafın barış konusunda ilerleme kaydetmesi yolunda “minimum” adımlar olduğu aşikar.

2.) Minsk Antlaşması

Minsk görüşmeleri Almanya ve Fransa’nın girişimleri sonucu oluşmuş, 2014 ve 2015 yıllarında vuku bulmuş müzakerelerdir. O müzakerelerin amacı “barışa giden yolun temellerini atmak” olarak açıklanmıştı. Sonu hüsran ile biten müzakereler barışa giden yolun aslında çıkmaz bir yol olduğunu gösteriyordu. Öyle ki iki taraf birbirini “üzerinde anlaşılan noktalara uymamakla” suçluyordu.

Sorunları aşma amacıyla Almanya’nın o zamanki Dışişleri Bakanı Steinmeier, “Steinmeier formülü” adı verilen, kendi planını masaya sürmüştü. Plana göre barışa giden yolda her iki taraf her defasında bir adım atacaktı. Birer birer olmalıydı bu. Tıpkı bir yapboz gibi. Nihayetinde ise barışa ulaşılacaktı. Ekim ayında Zelensky bu plana imzasını atmıştı, ülkesindeki düşünürler ve vatandaşlar Zelensky’nin Rusya’ya böylelikle boyun eğdiğini düşünmüştü. Hatta birkaç protesto bile tertiplenmişti.

Anlaşma, Dombass bölgesinde referandum veya seçimler öngörüyordu. Seçimler Ukrayna yasalarına göre olacaktı ama denetim Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nda olacaktı. Ukrayna hükümeti adına burada oluşabilecek sorunu siz de görüyorsunuz değil mi? Böylelikle ayrılıkçılar oy çoğunluyla özerklik kazanabilecekti. Ukrayna’nın sunduğu şartlar ise tüm askeri girişimlerin ve aynı zamanda Rus askeri varlığının son bulması gerektiği, onun dışında ise esirlerin ya bırakılması ya da takas edilmesi gerektiğiydi.

Geçtiğimiz pazartesi günü taraflar Dombass bölgesinin özel statüsü konusunda yasal bir çözüm için “Minsk Antlaşması” üzerinde kalınacağı, antlaşmanın siyasi öngörüleri için gereken tedbirlerin alınacağı ve “Steinmeier förmülü” planının Ukrayna yasalarına göre gerçekleşeceği üzerinde anlaştı.

Bu noktada kilit konu ise gelişecek olan olayların sıralaması, özellikle yerel seçimlerin Rus askerlerinin çekilmesinden sonra mı önce mi yapılacağı sorusudur.

Rusya bu “sıralama” konusunda ilerleme kaydetmeye sıcak bakmıyor, hatta kaydetmeyi reddediyor. Bölgede vekaleten bulunan askerlerini, “yerel seçimlerden önce sınırda kontrolü sağlama” amacıyla çekmekte istemiyor. Ukrayna ise herhangi bir siyasi anlaşma için ön koşul olarak mutlaka Rus güçlerinin çekilmesini sunuyor.

3.) Diyalog Kurmaya Devam Etmek

İki taraflar dört ay içinde tekrar “Normandiya” formatında bir görüşme için el sıkıştı. Özellikle masada yerel seçimler geniş yer bulacak.

Timothy Ash gibi önemli analistlerin analizlerini derlersek önümüze şöyle bir tablo çıkıyor:

Görüşmelere optimist bir bakış açısıyla bakmakta fayda olsa da atılan küçük ama pozitif adımlar somut bir siyasi çözümü sağlayamayacak nitelikte. Görüşmelerde büyük bir dönüm noktasına dair bir umut sezilemedi. Ash, Zelensky’nin neredeyse hiç deneyimi olmamasına rağmen gayet iyi bir diplomatik sınav verdiğini belirtiyor. Bence de burada Zelensky’nin kaybettiği bir şey yok. Ülkesini savaştan kurtarıp demokratik yollara başvuruyor. Rusya’nın askerlerini çekmesini istememesine rağmen ön şart koşup evine geri döndü sonuçta.

Her neyse, devam edelim. Avrupa’nın bu konuda ara buluculuk yapmak istemesi gayet doğal. Rusya nihayetinde Avrupa’nın en büyük gaz tedarikçisi. Dörtlü görüşmede gaz konusu da masaya yatırıldı. Ukrayna’nın ise hem AB hem NATO için stratejik önemi var.

Macron’a göre “o büyüleyici çözüm” henüz bulunamadı ama çözüme doğru büyük adımlar atıldı.

Ash’e göre somut bir çözüm olmaması durumunda Dombass bölgesi gerginlik anlamında düşük düzeyli bir çatışma bölgesi olarak kalacaktır. Tabii Rusya’ya uygulanan yaptırımlar da kaldırılmayacaktır.