15 Maddede Yaşananlar: Libya’da Neler Oluyor?

Kuzey Afrika ülkesi Libya’da 2011 yılında Muammer Kaffafi’nin öldürülmesinin ardından başlayan iç savaş ve siyasi kriz dokuzuncu yılına girdi. İki ayrı hükümetin olduğu, çatışmaların git gide arttığı ülkeye, Libya tezkeresinin ardından Türk askeri gidecek. Gözlerin çevrildiği Libya’da yaşananlarla ilgili bilgi eksikliği nedeniyle birçok kişi de “Libya’da Neler Oluyor?” sorusunun cevabını bulamıyor. Biz de Libya’daki siyasi ve askeri krizin taraflarını, bu tarafları destekleyen ülkeleri ve Türkiye’nin Libya ile iş birliği yapma nedenlerini kaleme aldık.

Libya: İç Savaş, Siyasi Kriz, Türkiye İçin Önemi ve Doğu Akdeniz’e Etkisi

1.) Libya’da Birleşmiş Milletler’in meşru olarak tanıdığı Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) ve General Hafter’in kontrolündeki Tobruk Meclisi adında iki ayrı hükümet var.

• Ulusal Mutabakat Hükümeti: İlk olarak 17 Aralık 2015’te “Libya Siyasi Anlaşması” uyarınca UMH Başkanlık Konseyi kuruldu. BM Güvenlik Konseyi, UMH Başkanlık Konseyi’nin Libya’nın tek meşru temsilcisi olarak tanıdı ancak konseyin sunduğu hükümet listeleri General Hafter’in baskıları nedeniyle Tobruk Temsilciler Meclisi tarafından onaylanmadı ve süreç tıkandı. Bir yıl sonra Şubat 2016’da 18 bakandan oluşan Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin kurulduğu duyuruldu.
• Tobruk Temsilciler Meclisi: ‘Fas anlaşması’ gereği ülkenin yasama meclisi olarak kabul edildi. Hali hazırda gayrimeşru hükümet olarak kendini tanımlıyor ve Ulusal Mutabakat hükümetini tanımıyor. Tamamen General Hafter’in kontrolünde.

2.) İç savaşta tarafları destekleyen ülkeler:

• General Hafter’i destekleyen ülkeler; Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Suudi Arabistan, ABD, Fransa ve Rusya. (Moskova yönetimi özellikle paralı asker grubu Wagner ve İHA desteğiyle sahada Hafter’e ciddi destek veriyor.)
• Ulusal Mutabakat Hükümeti’ni destekleyen ülkeler; Türkiye, Katar. (AB ve BM’nin siyasi desteği söz konusu.)

3.) Ülkenin başkenti Trablus’u ve önemli nüfus yoğunluğuna sahip sahil şehirlerini UMH kontrol ediyorken, Hafter, kuzeydoğuda yer alan Bingazi, Tobruk ve Derne şehirleriyle birlikte ülkenin büyük bir kısmını kaplayan güneydeki çöl bölgelerinde hakimiyet gösteriyor.

4.) 1.760.000 km2’lik yüz ölçümüyle Libya’da kontrol alanı açısından üstünlük General Hafter güçlerine bağlı Tobruk Temsilciler Meclisi’nde.

5.) Toprak hakimiyeti açısından UMH’nin 10 katından fazla alana hakim olan Hafter güçleri, nüfus açısından bu üstünlüğü koruyamıyor. Resmi nüfus sayımı olmadığı için kesin verilerle konuşmak zor ancak yaklaşık 6.5 milyon nüfusa sahip Libya’nın yarısı/yarısına yakınının UMH kontrolündeki bölgelerde yaşadığı düşünülüyor.

[irp posts=”23508″ name=”Libya Nüfus Dağılımı Haritası”]

6.) Öyle ki 6 milyonluk iç savaş öncesi Libya nüfusunun 2.5 milyonunun Misrata, Trablus ve Sirte’de ikamet ettiği biliniyor.

7.) Libya’nın en önemli özelliği diğer Arap ülkelerindeki gibi kabile ve aşiretlerin söz sahibi olması. Libya’da durum bunun biraz daha ötesinde. Ülkede en bilinen ve büyük bir nüfus yoğunluğuna sahip aşiretler Tuaregler, Amazingler, Verşufanna ve Tebular. Özellikle General Hafter aşiret liderleriyle iyi ilişkiler kurarak toprak hakimiyeti konusunda üstünlüğünü korumaya çalışıyor.

Şimdi gelelim asıl konuya; Libya’da Hafter’in saldırıları ne zaman başladı?

8.) General Hafter kontrolündeki silahlı güçlerin ‘çatı örgütü’ Libya Ulusal Ordusu, Libya Diyalog sürecinden iki hafta önce 2 Nisan’da aşiretlerle yaptığı görüşmeler sonrasında birçok bölgeyi savaşmadan kontrol altına aldı. 4 Nisan’da da başkent Trablus’u ele geçirmek için operasyon başlattıklarını duyurdu.

9.) En az 7 cephede UMH’ye bağlı güçler ile savaşan General Hafter, Kaddafi döneminden kalma savaş uçaklarıyla özellikle havalimanlarını bombalıyor.

10.) General Hafter, 12 Aralık’ta dördüncü kez Trablus’a yönelik operasyon başlattıklarını ve bu sefer ‘nihai zafere ulaşacaklarını’ söyledi. UMH’ye bağlı Dışişleri Bakanı Muhammed Syala da General Hafer’in başkenti ele geçirebileceği uyarısında bulunarak “Rusların insansız hava araçları ve paralı askerler aracılığıyla General’e destek vermesi neticesinde başkentin düşme riski bulunuyor” açıklaması yaptı.

11.) Libya’nın diğer çatışma bölgelerine göre en büyük eksikliği, teyitli bilgi servis eden yerel haber ajansları ve muhabirlerin yetersiz olması. Suriye’deki gibi teknolojiye hakim yabancı savaşçıların olmaması ve ülkedeki teknolojik alt yapı eksikliği sahada da kendisini gösteriyor. Bu nedenle hala bazı şehir ve kasabaların kontrolünün kimde olduğu bilinmiyor. Ülkede yaklaşık son durum haritası ise şöyle:

[irp posts=”3433″ name=”Libya Son Durum Haritası (2019)”]

12.) Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne destek veren, Kaddafi’nin devrilmesine öncü rol oynayan, IŞİD’i Kaffafi’nin memleketi Sirte’den temizleyen ve 2014’te UMH ile birlikte Hafter’i püskürten Misrata Tugayları, Misrata’da seferberlik ilan ederek, yüzlerce askeri araç ve binlerce milis gücünü Trablus cephesine gönderdi.

Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin (UMH) yürüttüğü “Burkan el-Gadab” operasyonu çatısı altında mücadele eden güçlerden yapılan yazılı açıklamalarda, Misrata, Kabav, Zliten, Hums, Msallata, Zaviye, Cadu ve Zintan kentlerinde seferberlik ilan edildiği belirtildi.

13.) BM’ye göre Libya’ya silah sevkiyatı yapmak ülkeye uygulanan ‘silah ambargosunu’ ihlal anlamına geliyor. BM raporunda Hafter’e doğrudan Fransa, Rusya, Ürdün ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin silah yardımında bulunduğuna, UMH’ye ise tek silah desteği veren ülkenin Türkiye olduğa yer verildi.

14.) Yaşanan sonra gelişmelerin ardından bazı ülkelerin Libya’ya askeri müdahale için başvurduğunu ancak Mısır’ın bu teklifi reddediğini belirten Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi, Libya’ya müdahale etme gücüne sahip olduklarını söyledi. Birleşik Arap Emirlikleri’nin Libya ile kara sınırı olan Mısır’ın askerlerini sahaya sürmek için diplomasi trafiği yürüttüğü iddia edildi.

15.) ABD’nin Libya’da Hafter’e verdiği paralı asker ve İHA desteği nedeniyle Rusya’ya tepki göstermesi ve iki büyük gücün Hafter üzerinden güç paylaşımına girmesi de gözden kaçmamalı. 26 Kasım’da General Hafter ile görüşen Amerikan heyetinin “Rusya’nın Libya halkının canını hiçe sayarak ülkedeki çatışmaları kötüye kullandığına dair endişelerini” dile getirmesi bunun en yakın işareti kabul edilebilir.

[irp posts=”16305″ name=”Rusların Black Water’ı WAGNER” Güvenlik Şirketi”]

General Halife Hafter kimdir?

General Halife Hafter, Libya’nın 1986’da Fransa tarafından desteklenen Çad ordusu ile çatışmalarda 300’e yakın askeriyle birlikte esir düştü. Hapishanede kalmasının ardından CIA ile yapılan anlaşmayla ABD’ye yerleşmesi nedeniyle de devrik lider Kaddafi tarafından “CIA ajanı” olmakla suçlandı. Virginia’da CIA’in merkezinin bulunduğu bölgeye yakın bir evde ikamet etti.

Uzun yıllar ABD’de yaşayan Hafter, Libya’da 1993’deki CIA destekli olduğu öne sürülen darbe girişimini desteklediği iddiasıyla idam ile yargılandı. 2011’de Kaddafi’ye yönelik halk isyanı ve NATO ülkelerinin müdahalesi sonrası Libya’daki yeni yönetimde görev almak üzere ülkeye döndü ve geçici hükümette Kara Kuvvetleri Komutanı olarak görev aldı. Desteklediği hükümetin lideri Abdülfettah Yunus’un suikast sonucu öldürülmesinin ardından ülkeden ayrıldı. Daha sonra 150 üst düzey Libyalı askerin Hafter kontrolünde yeni bir Genelkurmay Başkanlığı’nın kurulması talebi üzerine ülkeye tekrar döndü. Ülkedeki siyasi krizi fırsata çevirmek adına 2014 yılında Trablus hükümetini tanımadığını ve Tobruk’taki ‘Temsilciler Meclisi’ni ‘resmi hükümet’ olarak tanımladı. Konuşmasında ülkedeki krize karşı bir yol haritası yayınladı. Bu tarihten itibaren yaklaşık 3 yıl süren Bingazi savaşıyla birlikte ülke genelinde hızlı bir yükselişe geçen Hafter güçleri, birçok ülkenin desteğiyle illegal hükümetini Trablus’a alternatif olarak sunmaya başladı.

Türkiye, Libya’daki Krizin Neresinde?

Türkiye’nin Libya’daki faaliyetleri, 2015 yılının sonunda, 2016 yılında Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin kurulması ve buna karşı Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan bloku tarafından desteklenen General Hafter’in saldırılarıyla aleni olarak gün yüzüne çıktı. Türkiye, BM tarafından resmi olarak tanınan UMH ile birçok anlaşma yapmasıyla birlikte yardım faaliyetlerinde de bulundu. “Üçlü Arap blok” tarafından desteklenerek ülkede tam hakimiyet kurmayı hedefleyen General Hafter’in karmaşık geçmişi, birçok ülkenin planlarının bir parçasını taşıdığı izlemini verdi. Öyle ki ABD tarafından yıllarca ‘korunan’ ve sahada Rusya gibi ülkelerin de desteğini almasıyla dikkat çekti.

Türkiye neden UMH’yi destekliyor?

• Kaddafi döneminden bu yana özellikle inşaat sektöründe büyük yatırımlarını korumak istiyor.
• Türkiye, Doğu Akdeniz’de deniz sınırı olan Libya ile bölgesel iş birliği hedefliyor.
• Yunanistan’ın 2014’te Girit adasını baz alarak işgal ettiği Libya deniz alanını tanımıyor. Bu kapsamda UMH ile 27 Kasım’da iki muhtıra imzaladı; “Güvenlik ve Askeri İşbirliği Mutabakat Muhtırası” ve “Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası”.
• Doğu Akdeniz’de ortak gaz arama ve boru hattı projesi gerçekleştiren İsrail, Mısır, Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) Türkiye’yi pasifize etmesine karşı Libya ile ittifak gerçekleştiriyor. Deniz alanlarının sınırlandırılması anlaşmasıyla belirlenen Türkiye ile Libya’nın Doğu Akdeniz’deki sınırları BM tarafından kabul edilmesi halinde, İsrail’in gaz sahasından Avrupa’ya doğal gaz taşınmasını amaçlayan “East Med Boru Hattı” projesi için Libya’dan ve Türkiye’den izin alınması gerekecek.

• Türkiye ile Libya arasında imzalanan “güvenlik ve askeri işbirliği” mutabakatına göre de Libya, Türk ordusuna topraklarında 3 yıl konuşlanabilme hakkı tanınıyor. Türk askerinin Libya’ya gönderilmesiyle hem psikolojik üstünlük hem de sahada askeri strateji açısından başarı elde edilmesi planlanıyor.

Kaynak: StratejikOrtak.com

[irp posts=”23193″ name=”MEB: Türkiye ile Libya Deniz Sınırı Haritası Yayınlandı”]

[irp posts=”23520″ name=”Türkiye-Libya ‘Deniz Sınırları Anlaşmasının’ Hukuki Boyutu”]

[irp posts=”22686″ name=”Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de Sahiplendiği Libya Deniz Alanı”]