Meksika’nın Ekonomik Politiğine Bir Bakış

Kuzeyde ABD güneyde ise Guatemala ile komşu olan Meksika Latin Amerika bölgesinde yer alan, toplamda 1.964.375 km2 lik toprağa sahip olan Meksika G20 ülkeleri arasında 14. En büyük ekonomiye sahip olarak dikkatleri üstüne çeken bir ülke olma özelliğini taşımaktadır. Siyasal yönetim şekli “federal cumhuriyet” olan Meksika, İspanyolcanın konuşulduğu ve para birimi olarak Meksika Pesosu’nun kullanıldığı bir ülkedir [1](Kont,2011, s.1)

Kısaca Meksika’nın Siyasi Tarihi

Bir Latin Amerika ülkesi olan Meksika tarih boyunca sayısız savaşa sahne olmuş birden fazla emperyalist güç tarafından işgal edilmiş ve sayısız iç savaş yaşamıştır. Ülkenin yaşamış olduğu tarihsel kırılma noktalarından birisi İspanyolların Herman Cortes öncülüğünde 1517 yılında bu toprakları ele geçirmesi ile başlamıştır.[2] (Yarar,2016, s.22) İspanyol egemenliği yaklaşık olarak 300 sene sürmüş ve bu 300 senelik zaman diliminde çeşitli yerli ayaklanmaları olsa da kayda değer bir başarı sağlanamamıştır. (Yarar,2016, s.22) Meksika’nın bağımsızlık sürecine değinecek olursak ülke 2 kez başarısız bağımsızlık girişiminde bulunmuş ancak 3. denemesinde başarı sağlamıştır. İlk mücadele Hidalgo öncülüğünde olmuştur. Hidalgo, köleliği kaldırmak, toprakları yerlilere tekrar dağıtmak istediğini belirtmiştir. Ancak isyanı İspanyollar tarafından bastırılmıştır.[3] (Yarar,2016, s.24) Onun bağımsızlık kıvılcımından etkilenen bir diğer kişi ise Jose Maria Morelos y Pavon’ dur. Pavonda köleliği kaldırmak istemiş, bunun yanında bir kongre kurarak 1813 yılında Meksika’nın bağımsızlığını ilan etmiştir.[4] (Yarar,2016, s.25) Ancak ilk hadisede olduğu gibi bu bağımsızlık hareketi de bastırılmıştır. Meksika’nın asıl bağımsızlığı ise Vicente Guerrero ve Iturbide’nin bağımsızlık konusunda güçlerini birleştirmesiyle İspanyollara karşı girişilen mücadelede Meksika, bağımsızlığını kazanmıştır.

1821 yılında Cordoba Antlaşması ile İspanya tarafından Meksika’nın bağımsızlığı tanınmıştır.[5] (Yarar,2016, s.27) Devletin başında olan Iturbide, Ülkede bulunan Liberal kesim tarafından iktidardan indirildi ve ülkenin adı günümüzde de “Birleşik Meksika Devletleri” olarak kabul edildi. Meksika, ayrıca kuzeydeki komşusu ABD ile de savaşlar yaşamış ve o zamanlar Meksika toprakları olan California, New Mexico, Texas ve Arizona ABD’ye kaybedilmiştir. (Yarar,2016, s.27) Meksika, yaşamış olduğu özellikle iç çatışmalar nedeniyle dış borcunu ödemeyeceğini belirtmiştir. Nitekim bunun ardından Fransız İşgali gerçekleşmiş Fransızlar ancak ülkeden 1867 yılında tamamen atılabilmiştir.[6] (Yarar,2016, s.29) Meksika tarihinde önemli bir diğer aktör ise porfiro Diaz’dır. Diaz iktidarı döneminde merkeziyetin giderek arttığı ve Ülkenin günümüzde dahi kronik bir sorunu olan gelir adaletsizliğinin yoğun bir şekilde yaşandığı bir dönem olmuştur. Öyle ki 1910 yılına gelindiğinde ülkede bulunan tarıma el verişli toprakların %97 si 385 ailenin elindeydi bu da ülke içeresindeki Burjuvaziyi ve işçi sınıfı rahatsız ediyordu[7](Örmeci,2015). Ayrıca Diaz döneminde yabancılara altyapı yatırımları yaptırılmış ancak istenilen kazanım elde edilememiş düşen işçi ücretleri ve ülkedeki huzursuzluk neticesinde 1910-1920 yılları arasında Meksika’da devrim gerçekleşmiş ve Diaz iktidardan indirilmiştir. (Örmeci,2015)1917 yılında Ülkede Liberal özellikleri öne çıkan bir Anayasa yapıldı ve Anayasa ile beraber düzenli olarak genel seçimlerin yapılmasına karar verildi. (Örmeci,2015) 1940’lı yıllarda ise devletin başında olan Lazaro Cardenas ülkesindeki enerji kaynaklarını millileştirmiş ve dünyanın en büyük 5. petrol üreticisi olacak olan devlete ait Pemex şirketini kurmuştur. (Örmeci,2015)

Ayrıca Cardenas döneminde 1915-1964 yılları arasındaki veriler esas alındığında en fazla toprak dağıtığımı onun döneminde gerçekleştirilmiştir.[8] (Tan ve Yalçındağ,1967, s.155) 1988 yılı Meksika açısından önemli bir yıl olmuştur. Ülkenin başında PRI partisinden Salinas Gortari vardır.[9] (Örmeci,2015) Gortari döneminde liberal politikalar ağırlık kazanmıştır. Bu politikaların somut örneklerini ise Meksika’nın 1994 yılında NAFTA ’ya 1996 yılında Dünya Ticaret Örgütüne üye olmasıyla görmekteyiz. (Örmeci,2015) Liberal politikalar sadece ekonomik anlamda sınırlı kalmamış ülkede 1993 yılında mevcut sistemde olan çoğunluk temsil sistemi yerini Nisbi temsil sistemine bırakarak Ülkede çok partili bir demokrasinin kurulması amaçlanmıştır (Örmeci,2015)

Meksika Ekonomisine Bakış

Meksika, G20 ülkeleri içerisinde yer almakta ve dünyanın en büyük ekonomileri arasında kendisine 14. sırada yer bulmuştur. Ayrıca İzmir Ticaret Odası’nın hazırlamış olduğu 2011 tarihli raporuna göre Meksika “En fazla yabancı yatırımcı alan 2. Latin Amerika ülkesidir”[10](Kont,2011, s.3). Ülkenin 1994 yılındaki NAFTA ’ya katılımı, ülkenin kuzeyindeki komşuları olan “ABD ve Kanada ile ticaretlerinde 3 kata varan bir artış meydana getirmiştir” (Kont,2011, s.2) Ülkenin sahip olduğu devlet şirketi olan Pemex dünyanın en büyük 5. Petrol şirketi olması hasebiyle, Meksika önemli bir petrol üreticisi konumundadır. Ülkenin ekonomisi için ise görünüşte liberal bir ekonomiye sahiptir hatta 90’lar da PRI partisinin politikaları ve “Tekila krizleri” ile IMF’in uygulattırdığı politikalar ile liberal yön daha ön plandadır. Ancak piyasalarda devlete ait olan ticari yapılarda vardır. Bu nedenle Meksika’ya salt bir liberal ülke diyememekteyiz. Meksika ekonomisine daha detaylı girmeden önce siyasal anlamda değinmemiz gereken bir husus ise Meksika’dan ABD’ye yapılan göç sorunudur. Hatta günümüzde de bu konu sıcaklığını korumakta, ABD başkanı Trump, ABD-Meksika sınırına duvar yapacağını sık sık açıklamalarında dile getirmiştir. Trump öncesinde ABD bu soruna “maquiladora” adındaki üretim bölgelerinin kurularak imalat sanayi geliştirilerek, göçü önlenmeye çalışılmıştır.[11](ATSO, s.5)

Ticaret Politikaları ve Diğer Ticari Veriler

Meksika’nın NAFTA‘ya girişinin yanı sıra yaklaşık olarak “45 ülkeyle 12 Serbest Ticaret Antlaşması imzalayarak, ülke ticaretinin %90 oranında bu yöntemle yürütmektedir”. (ATSO, s.6) Ülke önemli bir petrol üreticisi olsa da petrole olan bağımlılığı azaltmak ve altyapı hizmetlerine yatırım yapmak, ülkedeki yoksulluğun giderilmesi ve işsizlerin istihdama dahil edilmesi ekonomide temel öncelikler olmuştur.[12](DEİK,2015, s.2) Meksika’nın ihracatında ve ithalatında öne çıkan ülkeleri incelediğimizde (2012,2013 2014 yıllarına göre veriler esas alınmıştır). Meksika’nın ihracat yaptığı ilk 5 ülke ABD, Kanada, Çin, İspanya, Brezilyadır. ABD ve Kanada’nın ilk 2 sırada yer alması anlaşılabilir bir durumdur hem NAFTA‘ya üyelik hem de özellikle ABD ile ticari ilişkiler Meksika ekonomisi üzerinde büyük öneme sahiptir.

İthalat açısından baktığımızda ise Sırasıyla ABD, Çin, Japonya, Güney Kore ve son olarak ise Almanya’dır. Ülke ithalatta bariz şekilde ASYA ekonomilerinden ihtiyacını karşılamaktadır. Asya ülkelerine bu kadar yoğunlaşılmasının sebebi Meksika’daki otomotiv sektörü ve aksan parçaları ile ilgili olduğu söylenebilir çünkü burada yer alan ülkelerin bu tür parçaları ürettiği ve otomotiv sektöründe deneyimli bir ülke olan Japonya, son yıllarda üretimini arttıran Çin gibi ülkelerin olması ithalatın buralardan karşılanmasını etkileyen bir unsur olabilmektedir. (DEİK,2015, s.6) Meksika’nın ihraç ettiği ürünler incelendiğinde genellikle mekanik ve elektronik parça üretiminin ön plana çıktığı gözlemlenmektedir. Sırasıyla en fazla ihraç edilen ürünler “ham petrol, otomobiller kara taşıtlarında bulunan aksam parçaları bilgi işlem makineleri TV alıcıları ve monitörler” ekonomide en fazla paya sahip ürünleri oluşturmaktadır. (DEİK, s.3) Ülkenin ithalatında payı büyük olan ürünleri ise: “işlenmiş petrol ürünleri kara taşıtlarında bulunan aksam parçaları elektronik devreler ve telefon cihazları oluşturmaktadır”. (DEİK, s.6)

Meksika’ya Ait Önemli Ekonomik Veriler

İşsizlik oranları: Ülkenin 2000-2019 yılları arasındaki işsizlik oranları incelendiğinde 2000 yılındaki oran %2,1 iken 2008 yılına kadarki süreçte işsizlik oranı %3 düzeyinin üstünde seyir etmiştir. 2008 yılında oran %3,90’a çıkmıştır. Ülkenin son 19 yılındaki en yüksek işsizlik oranı ise 2009 yılında %5,38 olarak görülmüştür. Oranının bu denli artış göstermesinin nedeni ise 2008 yılında yaşanan ekonomik krizin etkisi ve H1N1 Virüsü olmuştur (Kont,2011, s.3). 2009 yılından 2012 yılına kadarki süreçte işsizlik oranı %5 düzeylerinde seyir etmiş, ani artışlar yaşanmamıştır.2012 yılından itibaren oranlarda düşme yaşanmış, 2012 yılında %4,92 iken 2019 yılına gelindiğinde %3,51 oranında olmuştur. Genel itibari ile ülkenin son 19 yılına bakıldığında ani artışların 2008-2009 yılı dönemde gerçekleştiği bu yılların haricinde artışlar olsa da işsizlik oranları, azalan artış hızında seyir etmiştir. 2019 yılına bakıldığında işsizlik oranın %3,5 olduğunu belirtmiştik bu oran G20 ülkeleri arasında Japonya ve Almanya’dan yüksek; ABD, birleşik Krallık, Kanada, Fransa gibi gelişmiş ülkelerden düşüktür.[13]

Gayri Safi Yurt İçi Hasıla: Bir ülkenin gelişmişliğini tanımlayan göstergelerden biriside o ülkenin sahip olduğu gayri safi yurt içi hasılasıdır. (Verilecek olan veriler kişi başı ABD doları cinsinden olacaktır). Meksika’nın 1970 li yıllarda GSYH’si  1821 dolar iken 1994 yılına kadarki süreçte bir artış gerçekleşmiş 1994 yılından itibaren 1995 yılı da   dahil, GSYH de düşüş meydana gelmiştir. Bunun da en büyük sebebi ülkenin 1994 yılında yaşamış olduğu ekonomik krizdir.1995 yılında 8225 dolar olan GSYH bu yıldan itibaren artışa geçmiş, 2000 yılında 10.875 dolar olmuş, 2008-2009 yılları arasında ise 14.500 dolar civarında olmuş ve aşırı bir düşüş yaşanmamıştır.2019 yılına geldiğimizde ise GYSH 20.772 dolardır. Belirtmek gerekir ki Meksika’nın sahip olduğu GSYH yıllara göre gelişimi OECD toplamının altında hatta çok altında yer almıştır. Bölgenin diğer ülkeleriyle kıyasla Meksika, en büyük rakiplerinden biri olan Brezilya’yı GYSH da geçmiş durumdadır bir diğer Latin Amerika ülkesi olan Arjantin ise GSYH değerlerinde Meksika’dan daha iyi bir durumda yer almıştır.[14]

Gelir Eşitsizliği: Birçok ülkenin ortak problemi olan gelir eşitsizliği Meksikanında önemli bir sorununu oluşturmaktadır. Ülkenin tarihsel süreçte devamlı olarak yaşamış olduğu bu sorun adeta kronikleşmiştir. Meksika’nın gelir eşitsizliği oranlarına Gini katsayısı özelinde baktığımızda G20 ülkeleri arasında 2015-2018 yılları arasında en fazla gelir eşitsizliği olan 2. Ülke konumundadır. İlk sırada Güney Afrika 0.62 oranla lider iken, 0.46 oranıyla Meksika onu takip etmektedir.[15]

Yoksulluk Oranları: Bu verinin bir tamamlayıcısı olarak ülkenin yoksulluk oranından da bahsedecek olursak 2015-2018 yılları arasındaki veriler esas alındığında (verilerin en yüksek noktasını 0.30 oluşturmaktadır) Meksika, G20 ülkeleri arasında bütün yaş gruplarının totalinde 0.166’ lık bir oran ile en fazla yoksulluk oranına sahip 5. Ülke konumundadır.[16]

Nüfus: Ülkenin toplam nüfusu 2018 yılı verilerine göre 125 milyondur. OECD ülkeleriyle kıyasladığımızda en fazla nüfusa sahip 3. Ülke, G20 ülkeriyle kıyasladığımızda ise en fazla nüfusa sahip 8. Ülke konumundadır[17] .Ülkenin çalışma çağındaki nüfusuna baktığımızda ise 1970-2018 yılları arasında ciddi oranda sürekli bir artış yaşanmıştır. 1970’ li yıllarda çalışabilecek nüfus %48,9 iken 2000’ li yıllarda bu oran %60,8’ lere çıkmıştır. OECD ülkelerinin toplam çalışan nüfus oranları ile kıyaslandığında Meksika’nın 1970-2014 yıllarına kadar OECD ülkerinin toplam çalışabilecek nüfus oranlarının altında kalmış ancak Meksika 2018 yılı itibariyle OECD çalışabilecek nüfus oranları toplamını geçmiş bulunmaktadır.[18]

Büyüme Oranları: Ülkenin yıllık büyüme oranlarına baktığımızda 2000-2018 yıllarına göre Meksika ekonomisinin ciddi bir büyüme gerçekleştiremediğini görmekteyiz. 18 yıllık dönemde büyüme oranları genel itibariyle %1.20 nin üstünde olmuş 2008-2009 yılları arasında bu oran %1.50’ leri görmüştür. Ülkenin 2009 yılından sonraki büyüme oranları hep %1.50’nin altında seyir etmiştir.2018 yılında bu oran %1.03 tür. Meksika’nın yıllık büyüme oranlarını mensup olduğu Latin Amerika coğrafyasındaki 5(Brezilya, Kosta Rika, Arjantin, Kolombiya Şili) ülkeyle kıyaslayacak olursak 2018 yılına göre en fazla büyüme oranına sahip ülke %1,80 oranı ile Şili iken %1.10 oran ile onu Kosta Rika takip etmekte Meksika ise %1,0 oranına sahip olmuştur. Bu devletlerle kıyaslandığında Meksika 2018 yılına göre Brezilya ve Arjantin’den daha iyi bir ekonomik performans sergilemiş ancak Kolombiya, Kosta Rika, Şili’den ise daha kötü bir performans izlemiştir.[19]

Enflasyon Oranları: Ülkenin enflasyon oranları incelendiğinde genellikle oranların çok dalgalı bir yapıda seyir ettiği söylenebilir. Ülkenin son 10 yıllık enflasyon oranlarına baktığımızda 2016 yılı enflasyon oranının en düşük olduğu yıl olmuştur. Yaklaşık olarak oran %2-3 aralığındadır. En yüksek enflasyon oranını ise 2016 yılından 2018 yılına kadar ani bir artış yaşamış, en tepe noktası 2018 yılı olmuş ve oran %7-6 aralığında seyir etmiştir.2020 yılında ise enflasyon tekrar düşüştedir ve oranı %2 civarındadır.[20]

Ekonomik Krizler: 1990’ lı yıllar Meksika’nın liberal politikaları benimsediği bir dönem olmuştur. Ülke 1994 yılında bir ekonomik krizle sarsılmıştır. Krizin nedenleri 2 başlığa ayrılabilir: iç nedenler ve dış nedenler. İç nedenler ülkede NAFTA ’ya üye olunmasına karşı çıkan Chiapas ayaklanmaları ve bunun yanında başkan adayı olan Colosio’nun suikaste uğraması yatırımcıların ülkeden sermayelerini hızla çekmelerine neden olan siyasi gelişmelerdir. (Hacıhasanoğlu,2005, s.31) Ülkede suikasten önce 30 Milyarlık bir döviz rezervi varken suikasten sonra bu rezerv 17 milyar dolara düşmüştür. (Hacıhasanoğlu,2005,s.31)  Dış nedenlere bakacak olursak: O yıllarda gelişmiş ülkelerde faizlerin yükseltilmesi yatırımcıların bu ülkelere kaymasına neden olmuştur.[21](Hacıhasanoğlu,2005,s.31)Ayrıca Meksika’nın karar vericileri döviz kurunu sabit tutmaya çalışmış buda kurun reel anlamda yüksek değer kazanmasına neden olmuş hal böyle olunca ithalatta artış ihracatta düşüş meydana gelmiştir(Canan,2010,s.10).1995 yılında IMF’nin sıkı para ve maliye politikaları uygulanmış ayrıca Merkez Bankasının şeffaflığı ile ilgili çalışmalarda yapılmıştır.[22](Canan,2010,s.10,11). 2008 yılında yaşanan dünya çapındaki finansal kriz Meksika ekonomisinde vurmuş ülke bu yılda %1,5 civarında büyüme sağlamış ancak gerek H1N1 virüsü gerek ülkedeki uyuşturucu kartellerinin oluşturduğu güvenlik sorunları nedeniyle 2009 yılında ülke %6,5 oranında ekonomide küçülme meydana gelmiştir.[23](ATSO, s.6)

Türkiye ve Meksika İlişkileri

Çalışmamı son olarak Türkiye-Meksika ilişkilerine değinerek bitirmek istiyorum. Türkiye ile Meksika arasındaki ithalat ve ihracat rakamları incelendiğinde Türkiye sadece 2000, 2002 ve 2004 yıllarında Meksika’yla yaptığı ticarette bütçe fazlası vermiştir. 2000-2014 yılları arası dönemde bu 3 yıl haricinde diğer yıllarda Meksika, bütçe fazlası vermiştir. İki ülkenin Ticaret hacimlerine baktığımızda 2000-2014 yılları arası dönemde 2008-2009 yılları arasında bir düşme gerçekleşmiş, 2012 yılında 1.073.153 dolar seviyesine çıkmış ancak özellikle gözle görülür şekilde 2014 ve 2015 yıllarında 642-743 milyar dolar arasında ticaret hacminde daralma meydana gelmiştir. [24](DEİK,2015, s.8) Türkiye’nin Meksika’ya en fazla ihraç ettiği ürünler: “Motor aksam parçaları azot, otomobil ve taşıtlar için aksam parçalarıdır”. Türkiye’nin Meksika’dan en fazla ithal ettiği en fazla ürünler ise otomobil, tıpta kullanılan sağlık ekipmanları, elektrikli olan cihazlardır. [25](Kont,2011, s.4) Türkiye ile Meksika arasında 1998 yılında imzalanmış olan “Ticaret ve Ekonomik İş birliği Antlaşması” aynı yıl onaylanarak yürürlüğe girmiştir. 2008 yılında ise “Türk-Meksika İş Konseyi kurulmuştur” [26](Kont,2011, s.5) İlişkilerdeki önemli dönüm noktalarından biriside 2013 yılında olmuş, Meksika devlet başkanı Niato’nun ziyareti ile Türkiye ile Meksika arasında “Serbest Ticaret Antlaşması için Çerçeve Belge imzalanmış “ayrıca Türkiye ve Meksika’nın liderleri “21.yüzyıl için Stratejik İş birliği ve Ortaklık Çerçeve “antlaşmasını imzalamışlardır. [27](DEİK,2015, s.12) Son olarak iki ülke arasında neden ticaret sınırlı kalmıştır sorununun cevabını iderleyecek olursak. İki ülkenin ihraç ettiği ürünlerin benzer olması, coğrafi olarak birbirlerine uzak olmalarından ötürü çabuk bozulabilecek tüketim maddelerinin ihracında sorun yaşanması, iki ülkenin ticari politikalarında ağırlık verdikleri coğrafyaların farklılık taşıması iki ülkenin ticari bağlarının zayıf olmasının başlıca nedenlerini oluşturmaktadır. [28](Kont,2011, s.5)

Fatih Petek

Stratejik Ortak Misafir Yazar