ABD’nin Önemli Dış Politika Doktrinleri

Bir siyaset biçimi olan dış politika, bir devletin sınırları ötesindeki devletlere uyguladığı siyasete verilen isimdir. Dış politika devletlerin sosyoloji, ekonomi, eğitim, kamu yönetimi, tarih ve coğrafya gibi alanlarıyla doğrudan ilişkilidir. ABD’nin ilk dış politika doktrinini James Monroe ilan etmiştir. Bu doktrin ‘’Monroe Doktrini’’ olarak tanımlanırken, ABD tarihinde Monroe Doktrini gibi önemli birçok dış politika doktrini vardır. Bu yazıda ABD’nin 5 önemli dış politika doktrinini inceleyeceğiz.

1) Monroe Doktrini

ABD Başkanı James Monroe, 2 Aralık 1823’te bu doktrini kongreye sunmuştur. Bu doktrine göre ABD, Avrupa’daki olaylara karışmayacak ve Avrupalı güçlerin Amerika kıtasındaki varlığına saygı gösterecek; Avrupa devletleri de Latin Amerika’da ortaya çıkan cumhuriyetler üzerinde yeni bir sömürge politikası gütmeyecektir. Amerika ‘’Yalnızlık Politikası’’ ile Avrupalı devletleri Amerika’dan uzak tutmak istemiştir. Doktrin ilk bakışta Amerikalıların savunmasını amaçlamakla birlikte ABD’nin ilerideki yayılma hareketlerine bir hazırlık imkânı da oluşturmuştur. Ayrıca 1904 yılında Roosevelt, bu doktrine eklemeler yapmıştır. Bu eklemeler sayesinde, Amerika’nın 20’nci yüzyılda izleyeceği Latin Amerika politikaları için, eli daha fazla güçlenmiştir. Buna göre; Avrupalı devletler Amerikan kıtasının kuzeyini, ortasını ve güneyini olmak üzere,  Karayip ( Caribbean) adaları da dahil, işgal edemeyecekler. Bu durumda Amerika, bu kıta’da kendi dış politikasını uygulayacaktır ve bu kıtaya yapılacak herhangi bir müdaheleyi de Amerika Birleşik Devletleri (ABD) kendi için bir milli güvenlik tehditi olarak algılayacaktır. Amerika,  bu doktrin sayesinde kendinde bu kıtadaki tüm ülkeleri işgal etme ve onların ekonomik ilişkilerine müdahele etme hakkı buluyordu.

2) Truman Doktrini

Truman Doktrini, 1947 yılında Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Harry Truman tarafından Sovyet tehdidine karşı hazırlanmış plandır. Truman Doktrini, Amerika Birleşik Devletleri’nin uluslararası politikasının değiştiğini ve Sovyet karşıtlığının bu yeni politikada temel esas olduğunu ilan etmiştir. ABD Başkanı Harry S. Truman, doktrinini geliştirirken somut olarak İngiliz birliklerinin Yunanistan’dan çekilmesinden sonra Yunanistan’da sosyalistlerin ağırlıkta olduğu bir hükûmetin kurulmasını ve Sovyetler Birliği’nin Türkiye’den Boğazlar’da üs, Doğu Anadolu’dan toprak istemesini gerekçe olarak göstermiştir. Dolayısıyla Truman Doktrininin amacı, kısaca ifade edecek olursak; ABD’nin kendisi ve Batı Avrupa için yaşamsal önemi olan Orta Doğu‘da, Sovyetler Birliği’nin etkin olma çabasının önüne geçmek istemesidir.

3) Carter Doktrini

Carter Doktrini, ABD Başkanı Jimmy Carter tarafından 23 Ocak 1980 tarihinde açıklanmıştır. ABD’nin ulusal çıkarlarını korumak için İran Körfezinde gerekirse askeri güç kullanmaktan kaçınmayacağı yolundaki politikaya verilen isimdir. Bu, ABD’nin, Soğuk Savaş dönemindeki rakibi SSCB’nin Afganistan’ı işgal etmesine gösterdiği bir tepkidir. Aynı zamanda SSCB’nin Basra Körfezi’nde nüfuz tesis etme gayretlerine karşı yapılan bir meydan okumadır. ABD bu doktrinle askeri güvenlik şemsiyesini Körfez bölgesini de kapsayacak biçimde genişletmiştir.

4) Reagan Doktrini

Reagan Doktrini, ABD Başkanı Ronald Reagan’ın Soğuk Savaş’ın son yıllarında Sovyetler Birliği ve komünistlerin dünya üzerindeki etkisini kırmayı amaçlayan bir dış politika stratejisiydi. Bu doktrin, 1980’lerden Sovyetler Birliği’nin dağıldığı 1991 yılına kadar ABD dış politikasının merkezi olmuştur. Reagan Doktrini çerçevesinde ABD Sovyetler Birliği destekli Afrika, Asya ve Latin Amerika’daki sosyalist ülkelerdeki antikomünist direniş hareketlerine açık ve gizli destek vermiştir.

5) Bush Doktrini

Bush Doktrini, ABD Başkanı George W. Bush tarafından ortaya konan çeşitli dış politika ilkelerini içeren bir doktrindir. 11 Eylül saldırılarından sonra geliştirilmiştir. 20 Eylül 2002 tarihinde George W. Bush imzasıyla yayınlanan Yeni Amerikan Millî Güvenlik Stratejisi’ne göre; ileride problem çıkarabileceği düşünülen her oluşum ya da ülkeye karşı karşı nerede olursa olsun “vurulmadan önce vurma” felsefesi çerçevesinde karşılık verilmeli ve gerekirse düşman devletlerdeki rejimler değiştirilmelidir. Afganistan Savaşı da bu doktrin kapsamında yapılmıştır.