Türkiye’nin Afrika’daki Potansiyel Dostu: Etiyopya

Son yıllarda neredeyse dünyanın tüm bölgelerinde aktif iş birliği ve dış politika amacı güden Türkiye, özellikle Akdeniz’de gerçekleştirdiği oyun değiştirici hamleler ile önemli bir aktör olmayı başardı. Bu yapıcı politikalarıyla bölgede çıkarlarını, barışı ve istikrarı korumaya çalışırken agresif tutum sergileyen devletler ile zaman zaman sürtüşme yaşıyor. Mavi Vatan adıyla başlayan Akdeniz ve Kıbrıs politikası, bölgede eski sömürgeci ve saldırgan devletlere karşı başlatılan siyasi ve askeri bir hamle olarak ortaya çıktı. Bu devletler arasında Kuzey Afrika’ya geçmişte büyük soykırımlar yaşatmış Fransa, meşru olmayan darbeci yönetimiyle bölgede sık sık karmaşaya yol açan Mısır, ekonomik anlamda tükenmiş olan fakat propaganda amacı ile sürekli Türkiye’ye sorun çıkartmaya çalışan Yunanistan gibi ülkeler bulunmakta.

Hal bu iken, Türkiye de uluslararası alanda haklı sesini duyurmak için yeni devletlerle ve organizasyonlarla ilişkilerini genişleterek iş birliği yapmaya davet ediyor. Ekonomik, siyasi ve askeri olarak her açıdan güçlü olmaya çalışan Türkiye, yaptığı diplomatik hamleler ile bölgede kendisi olmadan bir anlaşma yapılamayacağını birçok kez kanıtladı. Bu makalede ise son zamanlarda Mısır Hükümeti ile büyük sorunlar yaşayan Etiyopya’nın durumunu ve Türkiye ile gerçekleşebilecek potansiyel ortaklıktan bahsedeceğiz.

Etiyopya’nın 2011 yılında başlattığı Afrika’nın en büyük, dünyanın ise yedinci en büyük barajı olacak Hedasi Barajı, inşasına başlandığından beri bölgedeki ülkeler arasında nehir sularının kullanımı konusunda büyük anlaşmazlıklar ortaya çıkardı. Birçok ülke ve organizasyonun arabuluculuk yaptığı sorunda hala bir çözüm bulunabilmiş değil. Proje neredeyse tamamlandı ve Etiyopya artık anlaşmasızda olsa yağmur dönemini kaçırmamak için barajı kullanmaya başlayacağını belirtiyor. Elektrik ihtiyacının yaklaşık yüzde 90’ını hidroelektrik santrallerinden sağlayan Etiyopya, bu proje ile enerji açığını kapatmayı amaçlıyor.

Etiyopya-Mısır ve Sudan Arasındaki Anlaşmazlığın Sebebi Nedir?

Anlaşmazlık konularının başında barajın su ile doldurulma süresi geliyor. Mısır tarafı barajın tamamının 7 yılda doldurulmasını istiyor. Etiyopya’nın ise maksimum 3 yılda süreci tamamlamayı hedeflediği konuşuluyor. Etiyopya yönetimi 2023’te ise inşaat işlemlerini tamamlayıp elektrik üretimine başlamayı planlıyor. Buradaki süre sıkıntısı Mısır’ı tedirgin eden ana nedenlerden biri. Eğer Etiyopya 3 yılda barajı doldurmayı tamamlayıp elektrik üretmeye başlarsa Mısır Hükümeti Nil Nehri üzerinde kuraklık yaşanabileceğinden korkuyor ve bu yüzden bu durumu ‘su güvenliğine, dolaylı olarak ulusal güvenliğine bir tehdit’ olarak görüyor.  Aynı zamanda Mısır tarafı, barajın yapıldığı Mavi Nil’den Mısır ve Sudan tarafı halen yılda 50 milyar metreküp suyun aktığını, bunun Nil sularının yüzde 60’ını oluşturduğunu, bu nedenle barajın dolum süresi ve sonrasında bırakılacak olan yıllık su miktarının minimum 40 milyar metreküp olması gerektiğini belirtiyor. Etiyopya ise bu miktarı 31 milyar metreküpte sabitlemek istiyor.

Öteki nedenler ise Hedasi Barajı’nın Afrika’da Mısır’ın enerji tekelini kırmasından korkması, yaklaşık 1 milyon vatandaşın işsiz kalma riski, zaten büyük ekonomik sıkıntılar çeken ülkenin yatırım ve enerji bakımı açısından çekiciliği kaybederek zarara uğrayacağı düşünmesinden kaynaklı sorunlar.

Halkının yüzde 60’ından fazlasının elektriğe erişiminin olmadığına vurgu yapan Etiyopya, kalkınmak isteyen ve sınırlı kaynaklarına sahip bir Afrika ülkesi için projenin hayati öneme sahip olduğunu tekrarlıyor. Buda Mısır’ı rahatsız eden başka bir durum. Çünkü Etiyopya’nın en büyük elektrik ihracatçısı konumuna gelme ihtimali ülkeye gelebilecek yatırımları arttıracak. Bunun sonucunda baraj etrafındaki şehirler hızlıca gelişme gösterebilecek.

Yukarıdaki sebeplerden dolayı özellikle son zamanlarda kriz sürekli büyümekte ve agresif taraf olarak Mısır Etiyopya’yı savaş ile tehdit ediyor.

Türkiye Baraj Krizinde Ne Yapabilir?

Hali hazırda Mısır ile Libya’da büyük gerginlikler yaşayan Türkiye, bu durumu bir avantaja çevirebilir. Mısır Hükümeti darbeci bir hükümet olduğu için halk tarafından tam onaylanmamış, içinde birçok sorun barındıran, baskıcı bir rejim ile ülkeyi yönetiyor. Aynı zamanda sürekli borçlanıp silahlanıyor fakat ekonomik durum olarak ülke hiç iyiye gitmiyor. Zaten sıkıntıda olan iç politika ve ekonomik sebepler bir savaş durumunu kaldıramayabilir, bu yüzden savaş konusunda Mısır’ın çok ileri gidebileceği tahmin edilmiyor.

Buna karşın Mısır’ın tehditleri Libya’da hala sürüyor. Yakın zamanda sözde halife Hafter yanlısı Tobruk Temsilciler Meclisi, Mısır’ın ülkeye askeri müdahalede bulunmalarına izin vereceklerini açıkladı. Devamında ise, ‘Kardeş ülke olan Libya ve Mısır, Libya’da işgalci güçlerine karşı (Türkiye) ulusal güvenliğini korumak adına ortak hareket edebilir’ dendi. Aynı şekilde Türkiye destekli UHM’nin Sirte kentine saldırması durumunda Mısır’ın doğrudan çatışmaya girebileceğini söyleyerek ‘kırmızı çizgi uyarısında’ bulunmuştu. Kahire’deki hükümet, Türkiye’nin uluslararası bir krize dönüşen Libya’ya asker göndermesini Mısır’ın bir “ulusal güvenlik meselesi” olarak değerlendiriyor.

Bu yüksek tansiyon sürmeye devam ederken, bugün Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve Mulatu Teshome Wirtu’dan görüntü Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed’in Özel Temsilcisi Mulatu Teshome Wirtu’yu kabul etti.

Bu buluşma beklenen bir buluşma değildi ve akıllara birçok soru getirdi. Tam iki ülkede Mısır ile bu krizleri yaşarken iki önemli devlet temsilcisinin buluşması beraber yapılabilecek planların ilk aşaması olarak sayılabilir. Türkiye, henüz açık bir şekilde belirtmese de Etiyopya’nın baraj projesine olumlu bakıyor ve destekliyor gibi gözüküyor. Aynı şekilde fotoğrafın altında veya diğer birçok yerde Etiyopyalı kullanıcıların Türkiye hakkında sevgi ve saygı mesajları bıraktığı görülüyor.

Bu beraberlik mesajını sevenler kadar nefret edenlerde var. Özellikle Mısır medyasında hoşnutsuzluk yaratan görüntü, Kahire Amerikan Üniversitesi’nde çalışan Mısırlı bir akademisyenin tweetinden anlaşılabilecek düzeyde.

(Bu toplantıda Etiyopya ile Türkiye’nin Mısır’a nasıl bir mesaj göndermek istediğini merak ediyorum, çünkü bu hiçbir şeyi değiştirmeyecek. Mısır, Libya ve Hedasi Barajı konusunda kesin kırmızı çizgileri sahiptir ve kendi çıkarlarını koruyacaktır.)

Türkiye’nin Etiyopya’daki Yatırım ve Etkileri

Son yıllarda artan etkisiyle Türk iş adamları Etiyopya’da yatırımlar yapmaya başladılar ve bundan karlı geri dönüşler yapıyorlar. Yatırım açısından ucuz fiyat ve genç nüfusa sahip olan ülkede şu an 150’den fazla Türk şirketi, inşaat, tarım, üretim ve kimya sektöründe faaliyet gösteriyor. Yaklaşık 2,5 milyar dolarlık yatırımla Türkiye’nin Afrika kıtasındaki yatırımlarının yarısı bu ülkede bulunuyor. Şimdiye kadar 30 binden fazla kişiye iş imkânı sağlayan Türk şirketleri, iki ülke arasındaki yakın ilişkiler dolayısıyla yıllardır bu ülkenin kapısını aşındırıyor.

Hatta Türkiye, Çin ile birlikte Batılı ülkelerin yatırım yapmaktan çekindikleri Afrika ülkelerine sürekli yatırım girişimlerinde bulunuyor. Dünya’nın %15 nüfusunu barındıran kıtada, ekonomik olarak iki ülkenin yatırım profilleri büyük farklılık gösterse de Afrika yatırımları, Çin’in toplam yatırımlarının yüzde 18,5’ini oluştururken, Türkiye’nin ise toplam yurt dışı yatırımlarında yüzde 15’lik bir paya sahip. Bu istatistikten anladığımız kadarıyla Türkiye’nin Afrika’ya ilgisi oldukça büyük.

Rusya Bilimler Akademisi Afrika Enstitüsü araştırma görevlisi, Afrikanist ve siyaset uzmanı Sergey Kostelyanets Türkiye’nin dış politikasını şöyle açıklıyor:

“Türkiye, Avrupa ile Avrupalıydı, Türk ülkelerle Türktü, oysa Afrika için Müslüman ülke, ekonomik kalkınmaya yardımcı olan ileri ve gelişmiş İslam yolunu seçti. Elbette, politik ve ekonomik modernleşmeyi başarıyla hayata geçiren ve Ortadoğu’da az sayıda demokratik toplumlardan birini inşa eden Türkiye’nin deneyimi, oldukça cazibeli görünüyor”

Aynı şekilde Somali ile Türkiye’nin ilişkisi oldukça iyi durumda. Türkiye’nin en büyük yurt dışındaki askeri üssü Somali’de bulunuyor ve bu yıl başlarında Somali Türkiye’yi Somali denizlerinde petrol arama teklifinde bulundu.

Sonuç

Her ne kadar birbirinden uzak olsa da, iki devlette şu anki politikaları gereği Mısır hükümeti ile sorunlar yaşıyor. Bu sorunlar yakında çözülebilecek mi bilinmez fakat bu iki ülke beraber çalışırlarsa istedikleri sonuca yaklaşmaları muhakkaktır. Türkiye’nin Etiyopya’ya olan ticari yatırımlarının da bir etkisi olarak ülkeler politik olarak birlikte hareket ederse beraber Mısır’a karşı diplomatik baskı yapılabilir. Böylece Türkiye hem Akdeniz’de istediği yolda bir adım atmış olacak hem de Afrika bölgesinde prestijli bir yere sahip olacaktır. Aynı şekilde Etiyopya da istediği baraja sahip olacaktır ki, bu iki taraf içinde kazan kazan durumudur.

Emre Güngör

Stratejik Ortak Misafir Yazar

[irp posts=”22740″ name=”Etiyopya’nın Hedasi (Rönesans) Barajı Hakkında 12 Bilgi”]

[irp posts=”23734″ name=”Türkiye ve Mısır’ın Askeri Güç Karşılaştırılması”]