Birleşmiş Milletler’in Kuruluşu ve Faaliyetleri

BİRLEŞMİŞ MİLLETLERİN GELECEĞİ (BM):

Birleşmiş Milletler (BM), 24 Ekim 1945’te kurulmuş; dünya barışını, güvenliğini korumak ve uluslararasında ekonomik, toplumsal ve kültürel bir iş birliği oluşturmak için kurulan uluslararası bir örgüttür. Birleşmiş Milletler kendini “adalet ve güvenliği, ekonomik kalkınma ve sosyal eşitliği uluslararasında tüm ülkelere sağlamayı amaç edinmiş küresel bir kuruluş” olarak tanımlamaktadır. Uluslararası ilişkilerde kuvvet kullanılmasını evrensel düzeyde yasaklayan ilk antlaşma 26 Haziran 1945’te 50 ülke tarafından imzalanan Birleşmiş Milletler Antlaşması’dır. Örgütün, kurulduğu yıllarda 51 olan üye sayısı şu an itibarıyla üyeliği kaldırılan Vatikan ve değiştirilen Çin son katılan üye Güney Sudan dâhil 193’e ulaşmıştır.

(Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun ilk toplantısı.)

Örgütün yönetimi New York’ta bulunan genel merkezinden yürütülür ve üye ülkelerle her yıl düzenli olarak yapılan toplantılar yine bu genel merkezde gerçekleştirilir. Örgüt yapısal olarak idari bölümlere ayrılmıştır; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Yönetim Konseyi, Genel Sekreterlik ve Uluslararası Adalet Divanı. Örgütün en göz önündeki mercii Genel Sekreterdir. Birleşmiş Milletler fikri ilk olarak, II. Dünya Savaşı’nın bitiminde savaşın galibi ülkeler tarafından, ülkeler arasındaki anlaşmazlığı ortadan kaldırarak ileride meydana gelebilecek ve kendi güvenliklerini tehdit edebilecek bir savaşın önüne geçebilmek amacıyla ortaya atılmıştır. Örgüt yapısının hâlen bu amacı koruduğunu BM Güvenlik Konseyi’nin varlığı ve çalışmalarıyla ortaya koymuştur. Güvenlik Konseyi on beş ülkeden oluşmakta olup, bu üyelerden beşi daimi üye statüsündedir ve mutlak veto yetkisine sahiptir. Bu ülkeler ABD, Rusya, Çin, Birleşik Krallık ve Fransa’dır. Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup, daimi üyelerden herhangi birisinin aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

KURULUŞU:

Birleşmiş Milletler (United Nations) tabiri ilk olarak Franklin D. Roosevelt tarafından II. Dünya Savaşı sırasında müttefik ülkeler için kullanılmıştır. İlk resmî kullanımı ise 1 Ocak 1942 yılında Birleşmiş Milletler’in beyannamesinde ve Atlantik Bildirisi’ndedir. Bu tarihten sonra müttefik devletleri kendilerini “United Nations Fighting Forces” olarak adlandırmışlardır. Birleşmiş Milletler fikri 1943 yılında Moskova, Tahran ve Kahire’de müttefiklerin toplantıları sırasında çıkmış olup Fransa, Çin, Birleşik Krallık, ABD, SSCB’nin temsilciliğiyle oluşmuştur. 25 Nisan 1945’te 50 ülkenin temsilcileri, San Francisco Konferansı’nda bir araya gelerek 111 maddeden oluşan Antlaşma’ ya son şeklini verdiler. Antlaşma, 25 Haziran 1945’te oybirliği ile kabul edildi ve ertesi gün imzalandı. 24 Ekim 1945’te Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesinin yanı sıra imza sahibi öteki devletlerin çoğunluğunun da onaylamasıyla Antlaşma yürürlüğe girdi ve Birleşmiş Milletler kuruldu.

ÖRGÜT YAPISI

GENEL KURUL:

Genel Kurul, üye devletlerden oluşur. Her üyenin Genel Kuruldaki temsilcileri 5 kişiden çok olamaz. Genel Kurul’un görevleri şunlardır:

 Silahsızlanma ve silah denetimi konusunda önerilerde bulunmak.
 Barış ve güvenliği etkileyecek görüşmeler yapmak, her konuda önerilerde bulunmak.
 Ülkeler arasındaki iyi ilişkileri bozucu sorunların, barışçıl yollarla çözümü için önerilerde bulunmak.

GÜVENLİK KONSEYİ:

Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Konseyin 5 daimi üyesi olan ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve Rusya’nın veto hakkı bulunmaktadır. 10 geçici üye ise iki yıllık bir süreç için seçilirler. Geçici üyelik 1 Ocak’ta başlar ve takip eden yılın 31 Aralığında sona erer. Seçimlerinde coğrafi denge esas alınır. 15 üyesi olan Konsey’in görevleri şunlardır:

 Birleşmiş Milletler’in amaç ve ilkelerine uygun biçimde barış ve güvenliği korumak.
 Uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek her türlü çekişmeli durumu soruşturmak.
 Uluslararasında çekişmeli konularda anlaşma koşullarını önermek.
Silahlanmayı denetleyecek planlar hazırlamak.
 Barışa karşı bir tehlike veya saldırı olup olmadığını araştırarak, izlenecek yolu önermek.
 Saldırganlara karşı askeri birlikler kurularak önlemler almak.

Güvenlik Konseyi’nin karar alma süreci:
Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup daimi üyelerden birisi aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

Konsey’e bağlı başlıca kuruluşlar:
 Ticaret ve Kalkınma Konferansı
 Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)
 Mülteciler Yüksek Komiseri Ofisi (UNHCR)
 Dünya Gıda Konseyi
 Dünya Gıda Programı
 Eğitim ve Araştırma Enstitüsü
 Kalkınma Programı (UNDP)
 Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü
 Sinaî Kalkınma Örgütü (UNIDO)
 Çevre Sorunları Programı
 Birleşmiş Milletler Üniversitesi
 Birleşmiş Milletler Özel Fonu
 Sosyal Kalkınma Araştırma Enstitüsü
 Kadının İlerlemesi İçin Uluslararası Araştırma ve Eğitim Enstitsü
 Uluslararası Arama Kurtarma Danışma Grubu

EKONOMİK VE SOSYAL KONSEY:

Genel Kurulca seçilen 54 üyeden oluşur. Üyelikleri sona erenler yeniden seçilebilirler. Başlıca görevleri şunlardır:

 Birleşmiş Milletler’in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütmek.
 Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel konularda raporlar hazırlamak.
 54 üyeden oluşan bu konsey, BM’in ekonomik ve sosyal sorunlarla mücadele edebilmesi amacıyla kurulan bir organdır. Ekonomik ve sosyal konsey herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklere etkin bir şekilde saygı göstermesini sağlamak üzere tavsiyelerde bulunabilir. Yetkisine giren konulara ilişkin olarak, genel kurula sunulmak üzere antlaşma tasarıları hazırlayabilir. Ekonomik ve sosyal konsey görevini daha etkin yapabilmek amacıyla kendi gözetimi altında çalışacak komisyon ve komiteler kurmuştur. Bunlar;
 İnsan Hakları Komisyonu; 1946 yılında kurulan insan hakları komisyonu, ECOSOC bünyesinde insan hakları normlarının hukuki bir şekle dönüştürülmesiyle ilgili olarak faaliyet gösterir. 43 değişik üye coğrafi bölgelerden eşit temsil esasına göre seçilir. 1967’ye kadar insan hakları ihlalleriyle ilgili olarak şikâyetlere mani olmak için yaptırım gücü veya harekete geçme yetkisi yoktu. 1967’de 1235 sayılı ECOSOC kararıyla komisyon ve onun alt organı olan azınlıkların korunması ve ayrımcılığın önlenmesi alt komisyonu inceleme ve araştırma yetkileriyle donatıldılar. Bu tarihte insan hakları ihlallerine yönelik inceleme ve araştırma yapma yetkisi verilmiştir. 1970’te 1503 sayılı ECOSOC kararı ile komisyona insan hakları ihlallerini soruşturma ve tavsiyelerde bulunma yetkisi verilmiştir. 2006 yılı itibarı ile İnsan Hakları Konseyi bünyesi altında toplanmıştır.
 İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (UNHCHR); BM şartının 1, 13 ve 55. maddelerinden görevini alan yüksek komiserlik, BM’nin insan hakları programlarının koordinasyonunu sağlamak ve insan haklarına evrensel saygıyı güçlendirmek amacıyla kurulmuştur. Merkezi Cenevre’dedir. New York’ta bir bürosu vardır.

(BM Ekonomik ve Sosyal Konsey’i toplantısı.)

UNİCEF Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu

ULUSLARARASI ADALET DİVANI (UAD):

Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler’in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı’na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi’nce seçilirler. Görev süreleri dokuz yıldır. Divanda bir devletten iki yargıç bulunamaz. Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda’nın bir kenti olan Lahey’dedir.

RESMİ DİLLER:

Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça örgütün resmî dilleridir.

GENEL SEKRETERLİK:

Genel Sekreterlik, Birleşmiş Milletler’in öbür organlarının çalışmaları için gerekli ortam ve koşulları sağlar. Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi’ne sunar. Genel Sekreterliği 1 Ocak 2017 tarihinden beri Portekizli António Guterres yapmaktadır. Milletler arası adalet divanı hariç diğer organlar tarafından verilen görevleri yapar.

ULUSLARARASI BARIŞ VE GÜVENLİĞİN KORUNMASI

Ortak Güvenlik Sistemi:

Genel anlamda ortak güvenlik ya da kolektif güvenlik kavramı, dünyadaki barış ve güvenliğin ülkelerin ortaklaşa katkıları ile sağlanmasına yönelik önlemler olarak tanımlanabilir. Kolektif güvenlik anlayışı çok eski tarihlerde Yunan şehir devletlerinin askeri ittifaklar oluşturarak dıştan gelen saldırılara karşı koyma çabaları ile ortaya çıkmıştır. Günümüzde ise bir saldırı anında özel olarak bir araya gelen ve güvenliklerini sağlayan devletlerin yanında, henüz bir saldırı olmadığı halde bir saldırı tehdidine karşı kolektif güvenlik önlemleri alındığı da görülmektedir.

Yakın tarihte, ortak güvenlik fikri ilk olarak Amerikan Başkanı Woodrow Wilson tarafından I. Dünya Savaşı sona ererken ortaya atılmıştır. Wilson, uluslararası örgütler çerçevesinde normlara işlerlik kazandırılan ve uluslararası barışın korunmasının başlıca büyük devletler tarafından garanti altına alındığı bir küresel güvenlik sisteminin kurulabileceği olasılığı üzerinde durmuştur. Bu doğrultuda kurulan Milletler Cemiyeti ortak bir güvenlik sistemi oluşturmaya çalışmışsa da sistemin temel üyelerinden önemli bir bölümünün mevcut durumdan memnun olmamaları sebebiyle işlevini sürdürememiştir.
II. Dünya Savaşı sonrasında ortak güvenlik oluşturulması fikri yeniden ortaya atılmıştır. Milletler Cemiyetinin devamı niteliğinde kurulan Birleşmiş Milletler sistemi çerçevesinde bu görev Güvenlik Konseyi’ne verilmiştir. Güvenlik Konseyi, dünya barış ve güvenliğinin tehdit edildiğini saptadığı anda, BM Antlaşması’nın VII. Bölümü’nde yer alan ve silahlı kuvvet kullanımını da içeren önlemleri alma olanaklarına sahiptir. Bununla beraber, Güvenlik Konseyi’nde yer alan beş sürekli üyenin veto hakkının bulunması nedeniyle, böyle durumlarda Genel Kurul’a konu ile ilgili karar alma yetkisi tanıyan Barış İçin Birleşme Kararı 1950 yılında kabul edilmiştir.

[irp posts=”24504″ name=”Birleşmiş Milletler’in Yakın Tarihteki İklim Zirveleri”]

II. Dünya savaşının ardından görülen çift kutuplu dünya düzeninde 1949’da kurulan NATO’nun (North Atlantic Treaty Organizations) ve 1955’te oluşturulan Varşova Paktı’nın kendi blokları içerisinde bir ortak güvenlik mekanizması yürüttükleri söylenebilir. Varşova Paktı’nın 1991 de dağılmasının ardından NATO tek başına ve bölgesellikten çıkarak ortak güvenlik mekanizması yürütmeye devam etmiştir.
Günümüzde BM hala en etkili ortak güvenlik mekanizması olmasına rağmen 90’lı yıllarda Bosna-Hersek’te ve Azerbaycan’da baş gösteren çatışmalarda etkisiz kalması, 2003 yılında ABD’nin Birleşmiş milletler güvenlik konseyini yok sayarak Irak’ı işgal etmesi ve Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesinin veto yetkilerinden dolayı BM çalışmalarının çoğunlukla sekteye uğraması BM’ye duyulan güveni büyük oranda sarsmıştır.
Sonuçta, uluslararası barış ve güvenliğin korunmasında istenildiği ölçüde anlamlı ve somut katkılarda bulunamayan BM’nin yeni uluslararası sistemde de çok fazla işlevsel olamayacağı düşünülmeye başlanmıştır. Burada özellikle BM’nin uluslararası alandaki mevcut güç dağılımını doğru ve gerçekçi bir şekilde yansıtacak bir yapıya kavuşturulması; ayrıca Güvenlik Konseyi’nde oy verme sisteminin tekrar gözden geçirilmesi üzerinde durulması gerekmektedir. Bu aşamada kolektif güvenlik sistemine işlerlik kazandırılmak isteniyorsa, ya BM’deki veto sisteminin tam anlamıyla kaldırılması ya da daimi üyelik statüsünün küresel ve bölgesel güç dengelerini yansıtacak bir şekilde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.

Birleşmiş Milletler Barış Gücü:

Birleşmiş Milletler Barış Gücü savaşların yıkımına maruz kalmış coğrafyalarda barışın ve huzurun kalıcı olarak yerleşmesini sağlamak için çalışan Birleşmiş Milletler kuruluşu bir yapılanmadır. Çeşitli ülkelerin askeri birlikleri, polisleri ve sivil personelinden oluşan Birleşmiş Milletler Barış Gücünün amacı ateşkes anlaşmalarının tatbikini sağlamak ve denetlemektir. Barış gücü, insanların emniyetinin sağlanması, ihtilaflı taraflar arasında itimat artırıcı önlemler alınması, idarede gücün paylaşılması, seçimlerin yapılmasına katkıda bulunulması, yasaların uygulanmasının sağlanması, ekonomik ve sosyal gelişme gibi değişik alanlarda hizmet vermektedir. Birleşmiş Milletler Antlaşması ülkeler arası barış ve güvenliğin himayesi görevini Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne vermiştir. 1988 yılında Birleşmiş Milletler Barış Gücü Nobel Ödülünü almaya layık görülmüştür.

Barış Gücü Operasyonları:
 UNAMID
 UNMİS
 ONUB
 UNOCI
 UNMİL
 MONUC
 UNMEE
 MINURSO
 MINUSTAH
 UNMIT
 UNMOGIP
 UNFICYP
 UNOMIG
 UNMIK
 UNDOF

Barış Gücü Operasyonları

UNAMID
Birleşmiş Milletlerin Afrika Birliği ile gerçekleştirdiği ilk ve en geniş kapsamlı barışı koruma misyonudur. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1769 sayılı kararı ile kurulmuştur.

UNMİS
Sudan’da 2005 yılının Mart ayında başlamıştır. Bu operasyonda 799 uluslararası sivil memur; 2,234 mahalli memur; 592 askeri gözlemci; 8,734 asker; 680 polis; 185 BM gönüllü memuru; toplam 13,224 kişi görev yapmaktadır. Bu Operasyonun maliyeti 1,079.53 Amerikan Dolarıdır. Bu operasyonda 16 barış gücü askeri ölmüştür.

ONUB
Burundi’de 2004 yılının Haziran ayında başlamış 2006 yılının Aralık ayında sona ermiştir. Bu operasyonda 242 uluslararası sivil memur; 308 mahalli memur; 98 BM gönüllü memuru; toplam 648 kişi görev yapmıştır. Bu Operasyonun maliyeti 128,54 milyon ABD dolarıdır. Burundi de operasyonda 24 barış gücü askeri ölmüştür.

UNOCI
Fildişi Sahili’nde 2004 yılının Haziran ayında başlamıştır. Bu operasyonda 358 uluslararası sivil memur; 526 mahalli memur; 190 askeri gözlemci; 7,847 asker; 992 polis; 209 BM gönüllü memuru; toplam 10,122 kişi görev yapmaktadır. Operasyona 472,89 milyon ABD doları bütçe ayrılmıştır. Şimdiye kadar 27 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir.

UNMİL
Liberya’da, Eylül 2003 tarihinde başlamıştır. 504 uluslararası sivil memur; 941 mahalli memur; 188 askeri gözlemci; 13,613 asker; 1,097 polis; 263 BM gönüllü memuru; toplam 16,606 kişi görev yapmaktadır. Temmuz 2006 – Haziran 2007 tarihleri arasında 714.88 milyon ABD doları bütçe ayrılmış günümüze kadar 87 görevli hayatını kaybetmiştir.

MONUC
Kongo Cumhuriyeti’nde, Kasım 1999 yılında başlamıştır. 919 uluslararası sivil memur; 2,092 mahalli memur; 734 askeri gözlemci; 16,487 asker; 1,075 polis; 665 BM gönüllü memuru; toplam 21,972 kişi görev yapmaktadır. 1,094.25 milyon ABD doları bütçe ayrılmıştır ve başladığından bu yana 98 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir.

UNMEE
Etiyopya ve Eritre’de, Temmuz 2000 tarihinde başlamıştır. 149 uluslararası sivil memur; 194 mahalli memur; 222 askeri gözlemci; 65 BM gönüllü memuru; toplam 2,693 kişi görev yapmaktadır 137,39 milyon ABD doları bütçe ayrılmıştır ve kurulduğundan bu yana 17 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir.

MINURSO
Batı Sahra, Nisan 1991 tarihinde başlamıştır. 101 uluslararası sivil memur; 31 asker; 138 mahalli memur; 183 askeri gözlemci; 4 polis; 22 BM gönüllü memuru; toplam 479 kişi görev yapmaktadır. 45.94 milyon ABD doları bütçe ayrılmıştır ve kurulduğundan bu yana 14 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir.

MINUSTAH
Haiti’de, Haziran 2004 tarihinde başlamıştır. 432 uluslararası sivil memur; 642 mahalli memur; 6,684 asker; 1,692 polis; 191 BM gönüllü memuru; toplam 9,641 kişi görev yapmaktadır. 489.21 milyon ABD doları bütçe ayrılmıştır ve kurulduğundan bu yana 13 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir.

UNMIT
Doğu Timor’da, Ağustos 2006 tarihinde başlamıştır. 129 uluslararası sivil memur; 320 mahalli memur; 1,099 polis; 32 askeri gözlemci; 100 BM gönüllü memuru; toplam 1,680 kişi görev yapmaktadır. 170.22 milyon ABD doları bütçe ayrılmıştır ve kurulduğundan bu yana 1 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir.

UNMOGIP
Pakistan ve Hindistan’da, Ocak 1949 yılında başlamıştır. 23 uluslararası sivil memur; 49 mahalli memur; 41 askeri gözlemci; toplam 113 kişi görev yapmaktadır. 2006 senesinde görev süresi uzatılmıştır, bütçesi $7,9 milyon ABD dolarıdır ve kurulduğundan bu yana 11 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir.

UNFICYP
Kıbrıs’ta, Mart 1964 tarihinde başlamıştır. 37 uluslararası sivil memur; 853 asker; 64 polis; 104 mahalli memur; toplam 1,058 kişi görev yapmaktadır. 46.27 milyon ABD doları bütçe ayrılmıştır ve kurulduğundan bu yana 176 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir.

UNOMIG
Gürcistan’da, Ağustos 1993 tarihinde başlamıştır. 98 uluslararası sivil memur; 181 mahalli memur; 127 askeri gözlemci; 12 polis; 1 BM gönüllü memuru; toplam 419 kişi görev yapmaktadır.33.38 milyon ABD doları bütçe ayrılmıştır ve kurulduğundan bu yana 11 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir.

UNMIK
Kosova’da, Haziran 1999 tarihinde başlamıştır. 506 uluslararası sivil memur; 2,040 mahalli memur; 37 askeri gözlemci; 1960 polis; 152 BM gönüllü memuru; toplam 4,695 kişi görev yapmaktadır. 217.96 milyon ABD doları bütçe ayrılmıştır ve kurulduğundan bu yana 46 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir.

UNDOF
Golan Tepeleri’nde, Haziran 1974 tarihinde başlamıştır. 39 uluslararası sivil memur; 1,048 asker; 107 mahalli memur; toplam 1,194 kişi görev yapmaktadır.39.86 milyon ABD doları bütçe Ayrılmıştır ve kurulduğundan bu yana 42 barış gücü mensubu hayatını kaybetmiştir

Mızrak Fırat MIZRAKOĞLU
Stratejik Ortak Misafir Yazar