Türkiye 1959 yılında Avrupa Ekonomi Topluluğu (AET)’na başvuruda bulunarak Avrupa ile bütünleşme yolunda ilk adımlarını atmıştır. 1959 yılında başlayan süreç 12 Eylül 1963 tarihinde imzalanan “Ankara Antlaşması” ile ilişkilerde farklı bir boyuta evirilmiş ve nihayetinde anlaşma ile birlikte Türkiye üç aşamalı bir süreci izleyerek tam üyelik yolunda adımlar atmaya başlamıştır. Anlaşmada öngörülen hazırlık döneminin tamamlanmasıyla birlikte, 13 Kasım 1970 tarihinde imzalanan “Katma Protokol”, geçiş döneminin hükümlerini ve tarafların üstleneceği yükümlülükleri düzenlemiştir. Katma Protokol’ün yürürlüğe girmesiyle başlayan ve karşılıklı yükümlülük esasına dayanan geçiş dönemi, Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliği’nin kademeli olarak tesisini amaçlamış bulunmaktaydı. Yunanistan’ın 1981 yılında resmen Avrupa Topluluğu(AT)’na girmesinin ardından Türkiye 14 Nisan 1987 tarihinde AT’ye tam üyelik başvurusunda bulunmuş ancak AT, Türkiye’nin ve topluluğun henüz tam üyelik için hazır olmadığını öne sürerek 1989 yılında başvurusunu geri çevirmiştir. Tüm bunların ardından ilişkileri hareketlendirmek amacıyla, 1992’de yapılan Türkiye-AB Ortaklık Konseyi toplantısında, Gümrük Birliği’nin hazırlıklarını yapmak ve buna ilişkin usul ve esasları tespit etmek amacıyla bir Komite kurulmuştur. Komite çalışmalarının sonucunda, Gümrük Birliği bir anlaşmayla değil; Türkiye-AB Ortaklık Konseyi’nin 6 Mart 1995 tarihli toplantısında kabul edilen 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı uyarınca, 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren tamamlanmıştır. İlişkilerin yavaş yavaş gelişip evirilmesinin ardından Türkiye AB ilişkileri boyutunda müzakere sürecine girilmiştir.
Müzakere Süreci Öncesi Birtakım Aşamalar
Katılım Müzakereleri, Türkiye’nin AB Müktesebatını [1] ne kadar sürede kendi iç hukukuna aktarıp, yürürlüğe koyacağının ve etkili bir şekilde uygulayacağının belirlendiği süreçtir [2]. Kopenhag siyasi kriterleri müzakerelerin başlaması için ön koşuldur. AB, aday ülkenin siyasi kriterlere yeterince uyum sağladığına karar verdikten sonra katılım müzakereleri başlar. Türkiye, 10-11 Aralık 1999 tarihlerinde Helsinki’de yapılan Zirve’de aday ülke ilan edildi. Helsinki Zirvesi kararlarına göre Türkiye, diğer aday ülkeler gibi bir Katılım Öncesi Stratejisi’nden yararlanacak, Topluluk Programları ve ajanslarıyla, aday ülkeler ile birlik arasında, katılım süreci çerçevesinde yapılan toplantılara katılma imkânına sahip olacaktır.
Mandatory Credit: Photo by EPA/Shutterstock (8796622a) Istanbul Turkey : the European Union Summit in Helsinki Dominates the Front Pages of the Main Turkish Newspapers on Sunday 12 December 1999 Turkish Prime Minister Bulent Ecevit Breezed Into the Eu Summit Yesterday Promising to Meet the Strict Conditions Set by Its 15 Leaders in Granting His Country Long-sought Candidate Status For Eu Membership He Lunched with the 15 Eu Leaders and Those of Six Countries Already in Membership Negotiations and Six Others Bidding to Start in Meal Heavy with Symbolism Turkey – Eu Summit / Newspapers – Dec 1999
Zirve Sonuç Bildirisi ayrıca, önceki AB Konseyi kararları çerçevesinde bir Katılım Ortaklığı Belgesi hazırlanmasını öngörmüştür [3]. Katılım Ortaklığı Belgesi (KOB), adaylığı resmen kabul edilen her ülke için Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan ve Konsey tarafından onaylandıktan sonra, AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanan bir belgedir. Katılım Ortaklığı Belgesi aday ülkeler için bir tür yol haritasıdır. Bu belgede üyelik için alınması gereken önlemler, kısa ve orta vadeli öncelikler şeklinde, siyasi kriterler, ekonomik kriterler ve AB müktesebatına uyum başlıkları altında sıralanır. Ayrıca, söz konusu belgede AB’nin mali yardımlarına ilişkin hususlar da yer alır [4]. AB Komisyonu tarafından hazırladığı Katılım Ortaklığı Belgesi’ne karşılık olarak aday ülkelerden bir Ulusal Program (UP) hazırlamalarını bekler. 15-20 sayfalık kısa bir doküman olan KOB’un içerisinde genel ifadeler yer alır. Ancak UP’da daha detaylı bir belge aday ülke tarafından hazırlanır. Ulusal Program’ın, Katılım Ortaklığı Belgesi’nde yer alan tedbir ve süreler ile uyumlu olması esastır. Ancak Ulusal Program hazırlanan aday ülkenin mevcut istek ve çıkarlarını da içerebilmektedir [5]. Komisyon, aday ülkenin müktesebata uyum alanında kaydettiği ilerlemeleri veya bu alanda gözlemlediği eksiklileri yıllık olarak İlerleme Raporu ile değerlendirir. Komisyon, ilerleme raporlarının oluşturulması safhasında, aday ülke nezdindeki AB Delegasyonundan, sivil toplum kuruluşlarından ve aday ülkenin kamu kurumlarından resmi olarak elde ettiği geri bildirimlerden yararlanır [6].
Türkiye ve Avrupa Birliği Müzakere Sürecinin Başlaması
AB üyesi devlet ve hükümet başkanları, 16-17 Aralık 2004 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirdikleri zirvede 3 Ekim 2005 tarihinde Türkiye ile üyelik müzakerelerinin başlatılmasına karar vermiştir. Alınan karar doğrultusunda Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne katılım müzakereleri 3 Ekim 2005’te resmen başlamıştır. Aynı tarihte, müzakerelerin usul ve esaslarını belirleyen Müzakere Çerçeve Belgesi de [7] kabul edilmiştir [8]. Bu tarihten itibaren Türkiye’nin yanında aynı zamanda Hırvatistan’la da katılım müzakereleri başlatılmıştır. Hazırlık çalışmalarının ardından iki aday ülke, katılım sürecinin sonraki aşamasına resmen geçmiştir [9]. Müzakere sürecinin ilk aşaması tarama ile başlar. Bu sürecin başlıca aktörleri [10] Avrupa komisyonu ve Türkiye bürokratlarıdır. Türkiye’nin müzakerelere hazırlanmasını ve katılım öncesi sürecin hızlandırılmasını hedefleyen “tarama” döneminde esas olarak, AB müktesebatı kapsamındaki mevzuat hakkında bilgi verilmekte, AB müktesebatı ile aday ülke mevzuatı arasındaki farklılıklar belirlenmekte ve uyum sürecinin çok genel bir takvimi ve bu süreçte karşılaşılacak muhtemel sorunlar saptanmaya çalışılmaktadır [11]. Her bir müzakere faslının taraması bittikten sonra, Komisyon üye ülkelere “tarama sonu raporu” [12] adı altında bir rapor sunmaktadır. Buradaki değerlendirme ve öneriler, o fasılda müzakerelerinin açılmasına temel teşkil etmektedir. Komisyon, raporlarında, ayrıntılı tarama sırasında ülkemizce verilen bilgilere dayanarak ülkemizin müzakerelere hazır olup olmadığını değerlendirmekte ve sonuç kısmında ya faslın müzakereye açılmasını önermekte; ya da bunun için tamamlanması gereken açılış kriterlerini ortaya koymaktadır [13]. Tarama sürecinin tamamlanmasıyla beraber fiili müzakere sürecine geçilir. Fiili müzakere süreci, her faslın ayrı ayrı müzakerelere açılmasını ve geçici olarak kapanmasını ifade eder. Tarama sonu raporuna göre ilgili fasılda aday ülke müzakerelere hazırsa, açılış kriteri bulunmayacağından, aday ülkeden “Müzakere Pozisyon Belgesi” [14] hazırlaması istenir. AB, aday ülkenin hazırlamış olduğu müzakere pozisyon belgesine bakarak, kendi Ortak Tutum Belgesi’ni hazırlar. Ortak Tutum Belgesi’nin Konsey’de oybirliği ile kabul edilmesinin ardından fasıl müzakerelere açılır. Faslın müzakerelere açıldığı Hükümetlerarası Konferans (HAK) [15] düzenlenerek ilan edilir. Tarama Sonu Raporu’nda faslın müzakerelere açılması için “açılış kriteri” [16] belirlenmiş ise aday ülkenin önce açılış kriterini yerine getirmesi beklenir. Açılış kriteri yerine getirildikten ve bu durum Komisyon ve Konsey tarafından onaylandıktan sonra, aday ülkeden “Müzakere Pozisyon Belgesi” hazırlaması istenir. Aday ülkenin hazırlamış olduğu müzakere pozisyon belgesine bakarak, AB kendi Ortak Tutum Belgesi’ni hazırlar. Ortak Tutum Belgesi ’nin [17] Konsey’de oybirliği ile kabul edilmesinin ardından fasıl müzakerelere açılır. Aynı süreç bir faslın kapanması için de geçerlidir.
Aday ülkenin müktesebat uyum ve uygulama düzeyi faslın geçici olarak kapatılması için yeterli görülmezse, Komisyon’un değerlendirmeleri de dikkate alınarak Konsey’de ilgili fasıl için kapanış kriteri [18] getirilebilir. Kapanış kriterleri, müzakereye açılmış olan fasılların geçici olarak kapatılabilmesi için aday ülke tarafından karşılanması gereken bazı ön koşulları ifade eder. Bu durumda da, faslın kapanması için kapanış kriterinin yerine getirildiğine dair raporun Konsey’de oybirliği ile kabul edilmesi gerekir. 35 faslın tamamında mutabakat sağlanması halinde, aday ülke için Komisyon tarafından “Katılım Antlaşması” hazırlanır [19].
Açılan 35 Fasıl ve Mevcut Durumları [20]
1) Malların Serbest Dolaşımı
2) İşçilerin Serbest Dolaşımı
3) İş Kurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi
4) Sermayenin Serbest Dolaşımı
5) Kamu Alımları
6) Şirketler Hukuku
7) Fikri Mülkiyet Hukuku
8) Rekabet Politikası
9) Mali Hizmetler
10) Bilgi Toplumu ve Medya
11) Tarım ve Kırsal Kalkınma
12) Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı
13) Balıkçılık
14) Taşımacılık Politikası
15) Enerji
16) Vergilendirme
17) Ekonomik ve Parasal Politika
18) İstatistik
19) Sosyal Politika ve İstihdam
20) İşletme ve Sanayi Politikası
21) Trans-Avrupa Ağları
22) Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu
23) Yargı ve Temel Haklar
24) Adalet, Özgürlük ve Güvenlik
25) Bilim ve Araştırma [21]
26) Eğitim ve Kültür
27) Çevre
28) Tüketicinin ve Sağlığın Korunması
29) Gümrük Birliği
30) Dış İlişkiler
31) Dış, Güvenlik ve Savunma Politikası
32) Mali Kontrol
33) Mali ve Bütçesel Hükümler
34) Kurumlar
35) Diğer Konular
Mayıs 2011 tarihi itibarıyla, Türkiye – AB Müzakere Süreci’nde 13 fasıl müzakerelere açılmıştır [22]. Bu fasıllardan “Bilim ve Araştırma” faslı müzakerelere kapatılmıştır. Esasen, Türkiye, şu an itibarıyla çok daha fazla faslı müzakerelere açabilecek ve geçici olarak kapatabilecek düzeyde olmakla birlikte teknik olmayan, haksız siyasi engellemeler nedeniyle, 35 müzakere faslından 18’i bloke edilmiş durumdadır [23].
Sonuç
Türkiye AB’ye 1959 yılında AET’ye başvurarak AB ile ilişkilerdeki ilk adımı atmıştır. 1963 Yılında imzalanan Ankara Antlaşması ile ilişkiler resmiyet kazanmış ve tam üyelik yolunda hazırlıklar başlamıştır. 2004 yılında AB üye devletleri 3 Ekim 2005 tarihinden itibaren Türkiye ile üyelik müzakerelerinin başlamasına karar vermiştir. Yine aynı tarihte bu sürecin usul ve esaslarını belirleyecek olan Müzakere Çerçeve Sözleşmesi imzalanmıştır. Müzakere süreci tarama ile başlar. Tarama bittikten sonra Tarama Sonu Raporu hazırlanır. Bunların ardından fiili müzakere süreci başlamış olur. Fiili müzakere süreci, her faslın ayrı ayrı müzakerelere açılmasını ve geçici olarak kapanmasını ifade eder. Üye devletlerden birinin bile fasıllın açılması veya kapatılması konusundaki vetosu o fasıllın açılmasını ve kapatılmasını etkiler [24]. Eğer tüm fasıllarda ortak mutabakata varılmışsa aday ülke için bir Katılım Antlaşması hazırlanır. Türkiye şu anda 35 fasıldan yalnızca bir tanesini kapatabilmiştir. O da 25 Fasıl olan Bilim ve araştırmadır. Ki o bile geçici olarak kapatılmıştır. 35 fasıldan birçoğu farklı ülkeler tarafından veto engeline takılmış ve bloke olmuş durumdadır. Türkiye’nin uluslararası arenadaki konumu AB’ne üye devletlerle ilişkileri gibi sebeplerden ötürü AB’ne üyelik yolunda ilerlenen müzakere süreçlerine çoğu zaman sekteye uğranmakta ve daha ileri bir tarihe ertelenmektedir. Bu sürecin bir süre daha böyle gitmesi öngörülebilir.
[irp posts=”28011″ name=”‘Avrupa Birliği’ne Alternatif’ Olarak Avrasya Ekonomik Birliği”]
KAYNAK
1) AB Müktesebatı, AB Hukuk sistemine verilen addır. Yaklaşık 120 bin sayfadan oluşmaktadır. AB’yi kuran ve
daha sonra değişikliğe uğrayan antlaşmaları, aday ülkelerin AB’ye katılırken imzaladıkları katılım antlaşmalarını,
Konsey, Komisyon, Avrupa Birliği Adalet Divanı gibi Birlik organlarının çıkardıkları tüm mevzuatı ifade
etmektedir. Aynı zamanda Türkiye’nin AB Müktesebatına Uyum programı hakkında daha fazla bilgi için bkz.
http://www.mfa.gov.tr/turkiye-nin-ab-muktesebatina-uyum-programi.tr.mfa ( Erişim Tarihi:28.06.2020)
2) https://www.ab.gov.tr/katilim-muzakereleri_37.html ( Erişim Tarihi: 28.06.2020)
3) Türkiye AB Bakanlığı, Türkiye- AB Müzakereleri, no:6, s.3. file:///C:/Users/my/Desktop/final
%20ödevi/müzakere%20süreci.pdf ( Erişim tarihi:28.06.2020)
4) Katılım Ortaklığı Belgesi hakkında daha fazla bilgi ve belgeler için ayrıca bkz. https://www.ab.gov.tr/katilim-
ortakligi-belgeleri_46226.html ( Erişim Tarihi:28.06.2020)
5) Ulusal Programlar ve hakkında daha fazla bilgi için ayrıca bkz. https://www.ab.gov.tr/ulusal-
programlar_46225.html ( Erişim Tarihi:28.06.2020)
6) İlerleme Raporları ve raporlarla ilgili daha fazla bilgi ve belge için ayrıca bkz.
https://www.avrupa.info.tr/tr/ilerleme-raporlari-744 (Erişim Tarihi:28.06.2020)
7) Belgede müzakerelerin 3 temel unsu üzerinden yürütüleceği ortaya konmuştur. Bunlar;
1- Kopenhag siyasi kriterlerinin istisnasız olarak uygulanması, siyasi reformların derinleştirilmesi ve
içselleştirilmesi,
2- AB Müktesebatının üstlenilmesi ve uygulanması,
3- Sivil toplum diyalogunun güçlendirilmesi ve bu çerçevede hem AB ülkelerinin kamuoylarına, hem de
Türkiye kamuoyuna yönelik olarak bir iletişim stratejisinin yürütülmesi.
8) Deniz İnan, Türkiye- Hırvatistan- Makedonya Cumhuriyeti Avrupa Birliği Müzakere Süreci, İzmir Ticaret
Odası, 2010, s.2
9) https://www.avrupa.info.tr/tr/katilim-muzakereleri-720 ( Erişim Tarihi:28.06.2020)
10) Müzakere sürecinin aktörleri hakkında daha fazla bilgi için ayrıca bkz. https://www.ikv.org.tr/ikv.asp?
ust_id=439&id=440 ( Erişim Tarihi:28.06.2020)
11) Türkiye için Tarama Sürecinin ilk aşaması olan tarama toplantıları 20 Ekim 2005 tarihinde yapılan Bilim ve
Araştırma faslı tanıtıcı tarama toplantısı ile başlamış ve 13 Ekim 2006 tarihinde yapılan Yargı ve Temel Haklar
faslı ayrıntılı tarama toplantısı ile sona ermiştir.
12) Türkiye hakkında 12.Fasıl olan Gıda güvenliği, hayvan ve bitki sağlığı politikası için hazırlanmış Tarama
Sonu Raporu’nu incelemek için ayrıca bkz.
https://www.ab.gov.tr/files/tarama/screening_files/12/ch_12_tarama_sonu_raporu_tr.pdf (Erişim Tarihi:
28.06.2020)
13) https://www.ab.gov.tr/katilim-muzakereleri_37.html ( Erişim Tarihi:28.06.2020)
14) AB Ortak Müzakere Pozisyon Belgesinde altı adet kapanış kriteri belirlenmiştir:
1 Türkiye’nin Türkiye-AB Ortaklık Anlaşması Ek Protokolü’nden kaynaklanan yükümlülüklerini yerine
getirmesi;
2 Türkiye’nin, AB’nin yatay ve çerçeve çevre müktesebatının aktarımına yönelik mevzuatını sınıraşan hususları
da içerecek şekilde kabul etmesi;
3 Türkiye’nin AB’nin su kalitesi alanındaki müktesebatının aktarımına yönelik mevzuatı, özellikle Çerçeve Su
Koruma Kanunu’nu kabul etmesi, Nehir Havzası Koruma Eylem Planlarını oluşturması, ayrıca uygulama
mevzuatını da kabul ederek, sektöre ilişkin yasal uyumlaştırmada kayda değer bir ilerleme sağlaması;
4 Türkiye’nin endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi alanındaki AB müktesebatının aktarımına yönelik mevzuatı
kabul etmesi;
5 Türkiye’nin faslın geriye kalan sektörlerinde, doğa koruma ve atık yönetimini de içerecek şekilde, Strateji
Belgesi doğrultusunda müktesebata uyumu sürdürmesi ve katılım tarihinde AB yükümlüklerinin uygulama ve
yaptırımının sağlanması yönündeki hazırlıklarını tamamlaması;
6 Türkiye’nin Strateji Belgesi doğrultusunda her düzeyde denetim hizmetlerini de içerecek şekilde idari
kapasiteyi ve koordinasyonu geliştirmeye devam etmesi, bu fasıldaki tüm sektörlerdeki müktesebatın uygulama
ve yaptırımını sağlayacak şekilde uygun idari yapıların katılım tarihinden yeterli bir süre önce hazır olduğunu
göstermesi.
15) HAK, tarama sürecinin başlatılması, hangi konu başlıklarında müzakerelerin açılacağı, hangilerinin geçici
olarak kapatılacağı gibi temel konulara ilişkin karar vermektedir. Söz konusu kararlar, oy birliği ile alınmaktadır.
16) Açılış kriterleri, müzakere fasıllarının açılabilmesi için aday ülke tarafından karşılanması gereken bazı ön
koşulları ifade eder. Açılış kriterleri, AB müktesebatına uyum amacıyla herhangi bir mevzuatın çıkarılması, yeni
bir birim veya kurumun oluşturulması, yapılacak çalışmaları gösteren bir eylem planının veya stratejinin
hazırlanması gibi hususları içerebilir.
17) Avrupa Komisyonu, Türkiye’nin ilgili fasıldaki Müzakere Pozisyon Belgesi’ni inceleyerek taslak AB Ortak
Tutum Belgesi’ni hazırlar ve Konsey’e sunar. AB Ortak Tutum Belgesi, Bakanlar Konseyi’nde oybirliğiyle
kabul edilir. Ortak Tutum Belgeleri, açılan fasılların geçici olarak kapatılabilmesi için ön koşul niteliğinde olan
kapanış kriterlerini de ortaya koyan belgelerdir.
18) Kapanış kriterleri, AB müktesebatına uyum amacıyla herhangi bir mevzuatın çıkarılması, yeni bir birim veya
kurumun oluşturulması, yapılacak çalışmaları gösteren bir eylem planının hazırlanması gibi hususları içerebilir.
19) Katılım Antlaşması hakkında daha fazla bilgi için bkz. https://www.ikv.org.tr/ikv.asp?id=453 ( Erişim
Tarihi:28.06.2020)
20) Deniz İnan, Türkiye- Hırvatistan- Makedonya Cumhuriyeti Avrupa Birliği Müzakere Süreci, İzmir Ticaret
Odası, 2010, s.3-6.
21) Geçici olarak kapatılan tek fasıl olan bilim ve araştırma hakkında daha fazla bilgi ve belgeler için bkz.
https://www.ab.gov.tr/90.html ( Erişim Tarihi:28.06.2020)
22) Müzakereye Açılan 13 Fasıl: 25) Bilim ve Araştırma (müzakerelere geçici olarak kapanmıştır) 4) Sermayenin
Serbest Dolaşımı 6) Şirketler Hukuku 7) Fikri Mülkiyet Hukuku 10) Bilgi Toplumu ve Medya 12) Gıda
Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı 16) Vergilendirme 18) İstatistik 20) İşletme ve Sanayi Politikası 21)
Trans-Avrupa Şebekeleri 27) Çevre 28) Tüketicinin ve Sağlığın Korunması 32) Mali Kontrol.
23) Fasıllarla ilgili daha ayrıntılı bilgi için ayrıca bkz. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-nin-ab-muktesebatina-uyum-
programi.tr.mfa ( Erişim Tarihi:28.06.2020)
24) AB’ye Katılım Süreci hakkındaki tüm belgelere ulaşmak için ayrıca bkz. https://www.ab.gov.tr/123.html
( Erişim Tarihi:28.06.2020)
Basılı Kaynaklar:
Türkiye AB Bakanlığı. “Türkiye- AB Müzakereleri”. no:6.
file:///C:/Users/my/Desktop/final%20ödevi/müzakere%20süreci.pdf ( Erişim
tarihi:28.06.2020)
Deniz İnan. “Türkiye- Hırvatistan- Makedonya Cumhuriyeti Avrupa Birliği Müzakere
Süreci”. İzmir Ticaret Odası. 2010
E-BÜLTENE ABONE OLUN
Stratejik Ortak yazarlarının makalesi ve haritalar ücretsiz e-postanıza gelsin.
Abone oldunuz, teşekkürler.
Bir şeyler yanlış oldu. Lütfen daha sonra tekrar deneyin.
E-BÜLTENE ABONE OLUN
Stratejik Ortak yazarlarının makalesi ve haritalar ücretsiz e-postanıza gelsin.
Abone oldunuz, teşekkürler.
Bir şeyler yanlış oldu. Lütfen daha sonra tekrar deneyin.
