Arap Sosyalizmini Temsil Eden Baas İdeolojisi

20. Yüzyıl, dünya üzerindeki bütün milletlerin sahiplenecek ideoloji arayışına girdiği ve kendini bu ideolojiler uğrunda feda etmekten kaçınmadığı bir zaman dilimi olmuştur. İki dünya savaşının ardından kurulan düzende temel çatışma bağımsızlık isteyen halklarla, onları sömürmeye çalışan müstevlilerin kavgasıydı. Müstevlilerin zengin doğal kaynakları sebebiyle sömürmeyi ihmal etmediği coğrafyalardan biri olan Arap coğrafyası da bu kavganın içindeydi. Saddam Hüseyin, Cemal Abdülnasır ve Muammer Kaddafi gibi otoriter ve bir dönemin simgesi haline gelmiş liderleri ortaya çıkaran Baas ideolojisi de bu ideoloji arayışlarının bir sonucu olarak doğmuştu.

Kelime anlamı olarak “yeniden doğuş” anlamına gelen baas, kültürel bir hareket olarak 1943 yılında Hristiyan bir Suriyeli Mişel Eflak ve Sünni Müslüman bir Suriyeli Salah Bitar tarafından kuruldu (Kurşun, 2020, s.244). Hareket, temelde Pan-Arabizm felsefesi üzerine bina edilmişse de kimilerine göre özellikle pratikte sosyalizm, Arap milliyetçiliği ve İslamcılık gibi temelde birbirine zıt ideolojilerin bir sentezi olarak faaliyet gösteriyordu. Partileştikten sonra kendisine Ürdün, Irak ve Lübnan’da da temsilci bulan hareket, iki kutuplu dünyada kurucularının da bu görüşten etkilenmesiyle kendisine yol gösterici olarak Sosyalizmi ve Sovyetleri seçti. Suriye Baası’nın temsilcisi olan Beşar Esad’ın da halen Rusya’yla müttefik olması, bu seçimin ne denli etkili olduğunu göstermektedir. Ancak yine de Arap milliyetçiliği fikri sosyalizmden daha ön planda olmuştur.

O dönemde birçok Arap ülkesinin bağımsızlık mücadelesi vermesinin bu kıyasta etkili olduğu bizce muhakkaktır. Üstelik Baas ideolojisi örnek aldığı Marksizm ve sosyalizm gibi dini reddetmiyor, bilakis Kur-an’ın devrimci ruhuna atıf yapıyordu. Hatta siyasetçilerimizden Bülent Ecevit baas liderlerinin Atatürk olmaya özendiklerini ancak din ve devleti ayırmayarak daha başta hataya düştüklerini söyleyerek eleştirmektedir. Bu hareketin sosyalizmi benimsemesinin diğer bir sebebi de Arap ülkelerinde var olan ekonomik durumdu. Özellikle Zengin doğal kaynaklara sahip Arap ülkelerinde bu kaynaklardan elde edilen aslan payı sömürgeci batılılara gidiyordu. Bu sebeple bu kaynaklar o ülkenin ekonomisine gözle görülür bir katkı sağlayamıyordu. Doğal kaynaktan yoksun ülkelerin hali ise takdir edileceği üzere daha vahimdi. Böyle bir durumda Baas kaynakların millileştirilmesini ve batılıların ekonomideki hakimiyetinin engellenmesini öngörüyordu. Nitekim Saddam Hüseyin’in petrol üzerindeki millileştirme çalışmalarında, Abdülnasır’ın Süveyş’i millileştirmesinde bu politikanın etkisini görmekteyiz. Aynı zamanda bu politikanın uygulandığı ülkelerde toprak reformu yapılarak çiftçiye ve köylüye toprak dağıtılması hareketin halk tabanın yayılmasını sağlasa ve genellikle darbeyle işbaşına gelen otoriter liderlere halk desteği verse de bu liderlerin giderek diktatörleşmesiyle beraber halkın desteğinden mahrum kalmaları sonucunu doğurmuştur (Kurşun, 2020, s.248).

Bu bölümde Baas hareketini genel hatlarıyla tanımladıktan sonra hareketin Arap ülkelerindeki serüveninden ve ortaya çıkardığı liderlerden söz edeceğiz. Baas hareketi kısa zamanda birçok Arap ülkesinde taraftar bulmasıyla bir döneme damgasını vuran bir harekettir. Bunun sebepleri arasında dönemin yoksul ve sömürülen Arap milletlerinin önüne bir ülkü, bir hedef koymasının büyük önemi olduğu kanaatindeyiz.

Bu harekete mensup liderler demokratik yollarla gelmemesine ve hatta ordu kökenli olsalar bile halkın önüne koydukları hedefler sayesinde geniş halk kitlelerinin desteğini alabilmişlerdir. Ancak çöküşleri de bir o kadar hızlı olmuştur. Bunun birçok sebebi olmasının yanında en göze çarpan sebebi diktatörleşme eğilimleri ve zamanla koydukları hedeflerin ağırlığı altında ezilmeleri olmuştur. İlerleyen yazılarımızda ülkelerin kendi içindeki Baas serüvenine göz atacağız.

[irp posts=”26907″ name=”Azınlıkların Elindeki İktidar: Baas Partisi’nin Suriye Kolu”]