Ulusaldan Küresele Yeni Dünya Düzeni

Tarih boyunca Dünya, değişime uğramış, gelişmiştir. 1648 Westphelia Barışının sağlanmasının ardından ulus devletler ön plana çıkmış ve dünya ulus devletler bütünü haline gelmiştir. Zaman içerisinde yaşanan keşifler, teknolojik gelişmeler bu düzenin değişeceğinin ilk sinyallerini vermiştir. Sanayi devrimi sonrası süreçte buharlı makinelerin kullanılmaya başlaması, denizaşırı ülkelere buharlı gemi ve trenlerle kolayca gidebilmesi küreselleşmenin ilk adımını oluşturmuştur.

1492’de Amerika kıtasının keşfi ve sonrasında yaşanan sömürgecilik hareketleri ise 1914’te patlak verecek I. Dünya Savaşı’nın temelini oluşturmuştur. Britanya, İspanya, Portekiz, Fransa gibi ülkelerin gerek Amerika’da gerekse Asya ve Afrika’daki sömürgecilik faaliyetleri, ulus devlet olma aşamasını geç tamamlayan ve uluslararası pazarda bir yer edinmek isteyen Almanya ve İtalya için sorun teşkil etmiş ve bu nedenle I. Dünya Savaşı başlamıştır. 1. Dünya Savaşı mevcut dünya düzeni için bir dönüm noktası oluşturmuştur.

I. Dünya Savaşının ardından sömürge altındaki devletler bağımsızlıkları için mücadele etmiş ve bağımsızlıkları ardından yeni düzende yerlerini almışlardır. 2. Dünya Savaşı’nın ardından ise Soğuk Savaş’ın başlangıcı ile Dünya, iki kutuplu sistem içinde yer almıştır. 1991’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılması ile sona eren iki kutuplu sistem sona ermiştir. Soğuk Savaş’ın ardından yeni tehdit algısı değişmiş, 11 Eylül 2001 İkiz Kule olayının ardından, uluslararası sistemde yeni tehdit terörizm olmuştur. Terörizm ile mücadele amacıyla Ortadoğu’ya giren Amerika Birleşik Devletleri (ABD) uluslararası toplumun yönünü bu bölgeye çevirmiştir.

Soğuk Savaş’ın ardından dünya düzeninde gelişen ve bir tehdit haline gelen diğer bir husus da Ticaret Savaşları olmuştur. ABD ve Çin arasında yaşanan bu rekabet ticarette yeni bir soğuk savaş ortamının oluşmasına yol açmıştır.[i] Yeni dünya düzeninde oldukça etkili olacak olan bu rekabet, özellikle Transatlantik kuşak, Asya-Pasifik ve gelecek dönemde adını sıkça duyacağımız Arktik bölgesinde etkili olacaktır.

[irp posts=”30250″ name=”Yeni Soğuk Savaş Bölgesi: Arktik””]

2020 yılında tüm dünyada etkisini göstermiş olan ve hala dünya düzenini etkileyen bir diğer unsur da Kovid-19 pandemisi olmuştur. Çin’de başlayan bu salgın kısa sürede tüm dünyada etkisini göstermiş ve birçok insanın ölümüne neden olmuştur. Kovid-19, uluslararası sistemde oldukça etkili olmuştur. Devletlerin sağlık sistemlerinden, ticarete, turizme hatta daha birçok alana darbe vurmuş, devlet ekonomilerini kötü yönde etkilemiştir.[ii] Ayrıca Birleşmiş Milletler (BM), Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) gibi kurumların da böylesine küresel çaptaki bir olayda ne kadar yeteriz kaldığını da ortaya koymuştur.

Yeni dünya düzenini etkileyecek bir diğer husus ise Doğu Akdeniz, Arktik gibi bölgelerde bulunan petrol ve doğalgaz rezervlerinin bölge ülkelerce paylaşımı konusu olacaktır. Gerek Doğu Akdeniz’de gerekse Arktik’te son dönemlerde bulunan rezervlerin bölge ülkelerinin yeni rekabet alanını oluşturmuştur. Arktik bölgesi için karşı karşıya gelecek ve yeni bir soğuk savaş ortamını yaratacak iki ülke ise ABD ve Rusya olacaktır. Bulunan petrol ve doğalgazın paylaşımı, küresel ısınma sebebiyle eriyen buzulların ortaya çıkardığı yeni ticaret yollarına hakimiyet gibi konularda rekabet edecek iki ülke için bölge, gelecekte bir oyun sahası haline dönüşecektir.

Terörizm konusuna da değinecek olursak, özellikle Ortadoğu ve Asya bölgesinde etkisini çokça hissettiren bu konu 2001’den sonra tüm dünya için bir tehdit haline dönüşmüştür. Gelişen teknoloji ile de artık çok uzaktan bile kontrol edilebilir hale gelen terörizm olayları için çözüm tüm ülkelerin ortak hareket etmesi ile mümkün olabilecektir.

Sonuç Yerine 

Ulus devlet düzeninden küreselleşen dünya düzenine doğru evirilen uluslararası sistem için değişimin birçok etkileri vardır. II. Dünya Savaşı sonrası Soğuk Savaş dönemi içinde iki kutuplu sisteme entegre olmuş dünya, Soğuk Savaş’ın sona ermesi ile çok kutuplu dünya düzenine geçmiştir. Çok kutuplu sistem içinde yeni tehdit algıları ortaya çıkmış ve devletler bu tehditlerle mücadele etmeye başlamışlardır.

2020 itibariyle tüm dünyada etkisini gösteren Kovid-19 pandemisi uluslararası düzende yeni bir değişimin tetikleyicisi olmuştur. Küreselleşmiş toplumlardan izole olmuş topluma dönüş, yeniden ulus devlet düzeyinde yapılanma ve uluslararası sistemin belirleyicisi olan uluslararası örgütlerin pandemide yetersiz kalması devletlerin uluslararası konjonktüre bakış açısını değiştirmiştir.

Ticaret savaşları, yeni yolların ortaya çıkışı ve yeni petrol ve doğalgaz rezervlerinin bulunması çok kutuplu sistemden yeniden iki kutuplu sisteme geçişin habercisi niteliğindedir. Fakat Soğuk Savaş’tan farklı olarak bu iki kutuplu sistem ticaret üzerine şekillenecektir.