Ekonomik Dev Hong Kong’un Tarihçesi ve Yönetimi

Adanın bağımsızlığı, II. Dünya savaşındaki Japon işgal dönemi hariç olmak üzere, 1839 yılından Çin’e devredilmiş 1.7.1997 tarihine kadar devamlı surette İngiltere’nin elinde kalmış ve belirtilen bu süreç içerisinde, İngiliz Koloniyel İdaresi altında merkezden atanan bir Vali aracılığıyla yönetilmiştir.

Hong Kong Özel İdari Bölgesi toprakları sadece adını almış olduğu Hong Kong adasından oluşmamaktadır. 1898 yılında İngiltere ve Çin arasında imzalanan anlaşma gereği ana karada yer alan bazı topraklar ve bir kısım diğer ada ve adacıklar da, 1997 yılında sona eren bir kira sözleşmesi ile 99 yıllığına İngiltere’ye kiralanmıştı. Gerek askeri mücadeleyle ve gerekse barışçı yollardan elde edilen bütün toprakların 1.7.1997 tarihinde Çin’e devredilmesinin gerekçesini işte bu anlaşma oluşturmaktadır.

Kira süresinin bitiş tarihinin yaklaşmakta olduğu 1982 yılında o tarihteki İngiliz yönetiminin daveti üzerine, Hong Kong’un geleceği konusunda Çin ile İngiltere arasındaki görüşmelere başlanılmıştır. İngiliz tarafının kira süresinin uzatılması yönündeki ilk tekliflerinin Çin tarafından red edilmesi ve adanın egemenliğinin devrinden başka bir önerinin kabul edilemez olduğunun açıklanması üzerine, o tarihte görüşmeler anlaşmaya varılamadan tamamlanmıştır. Bu durumun piyasalarda yarattığı kaosun da etkisiyle kısa bir süre sonra tekrar başlayan görüşmelerin ikinci turu, 1984 yılında imzalanan “Ortak Deklarasyon” neticesinde anlaşma ile sonuçlanmıştır.

Anlaşmanın ana fikri, 1997 yılının 1 Temmuz tarihinde Hong Kong’un egemenliğinin Çin’e devri ile ülkenin en az 50 yıllık süreç boyunca “Tek Ülke İki Ayrı İdari Sistem” esası çerçevesinde kendi yönetsel bağımsızlığını ve yapısını korumak ve yalnızca dışişleri ve savunma konularında doğrudan Çin’e bağlı olmak suretiyle ayrı bir Özel İdari Bölge şeklinde yönetilmesidir.

Bu anlaşmadan kaynaklanan yükümlülükleri uyarınca, Çin Yasama Meclisi tarafından onaylanan Hong Kong’un idaresinde uygulanacak esasları belirleyen “Temel Kanun” 1990 yılında yürürlüğe konulmuştur. Söz konusu Kanun Hong Kong’un devir sonrası sahip olacağı yüksek düzeydeki özerkliğin en büyük garantisi niteliğindedir. Bu nedenle, anılan yasal metinde yer alan ve Hong Kong’un özerkliğini garanti altına alan hükümlerin önemli ana başlıklarına değinmekte yarar bulunmaktadır.

• Sosyalist sistem ve politikalar Hong Kong’ta uygulanmayacaktır.
• Kapitalist ekonomik sistem ve serbest ticaret politikası en az elli yıl süreyle tatbik edilmeye devam edilecektir.
• Özel mülkiyet hakları kanunla korunacaktır.
  Yabancı ülkelerin Hong Kong’ta yatırım yapmalarına veya herhangi bir şekilde ticari faaliyet göstermelerine ilişkin mevzuat aynen muhafaza edilecektir.
• Hong Kong bağımsız maliyeye sahip olacak, Çin bütçesine karşılıksız aktarma yapılmayacaktır.
• Ülkenin resmi dili İngilizce olmaya devam edecektir.
• Hong Kong Doları uluslararası mali piyasalardaki konvertibilitesini sürdürecek, kambiyo sınırlandırmalarına gidilmeyecektir.
• Hisse senedi borsaları ile altın ve döviz piyasaları faaliyetlerine devam edecektir.
• Hong Kong serbest ticaret bölgesi olma konumunu muhafaza edecek, ticareti keyfi olarak engelleyecek düzenlemeler yapılmayacaktır.
• Ayrı bir gümrük bölgesi olma özelliğini Hong Kong sürdürecektir. Çin ile arasındaki sınır korunacaktır.
• Son İtiraz Mahkemesi (Ülkemizdeki Yargıtay’a benzer bir yargı organı) kurulacak ve üyelerden biri İngiliz Milletler Cemiyeti mensubu olacaktır.
• Yargıda İngiliz sistemi uygulanmaya devam edecektir.
• Uluslararası kuruluş ve organizasyonlara olan bağımsız üyeliğini Hong Kong Özel İdari Bölgesi adı altında olmak kaydıyla sürdürecek, kendi menşe şahadetnamelerini düzenlemekte serbest olacaktır.
• Ülkenin adı Çin Halk Cumhuriyeti Hong Kong Özel İdari Bölgesi olacaktır.

1 Temmuz 1997 tarihinde son İngiliz Valisi Bay Chris Patten ile birlikte İngiliz askeri varlığı tümüyle adayı terk etmiş ve aşağıdaki bölümlerde seçimine ilişkin ayrıntılı bilgi verilecek olan Baş İdareci Tung Chee Hwa ve onun tarafından atanan Sekreterler Kurulu göreve başlamıştır.

Çin tarafından devir öncesi yapılan açıklama ve bildirilerde Temel Kanunla hüküm altına alınan haklara ve ayrıcalıklara kesinlikle dokunulmayacağı ifade edilmektedir. Gerçekten de devirden önce oluşturulan bir kurul tarafından Hong Kong’un yürürlükte bulunan mevzuatı incelenmiş ve sonuçta Çin sistemi ile bütünüyle bağdaşmayan ve dolayısıyla değiştirilmesi gereken yalnızca 16 Kanun tespit edilmiştir. Bu kanunlar arasında ticari ve ekonomik hayatı doğrudan ilgilendirenler yer almamaktadır. Hemen hepsi gösteri, toplantı ve yürüyüş hakları ve basın hürriyeti gibi insan hakları üst başlığı altında değerlendirilebilecek hususlarla ilgili bulunmaktadır.

Ancak, ülkenin siyasi hayatında ağırlıklı yere sahip olan “Demokrat Parti Muhalefeti”ne kesinlikle izin verilmeyeceğinin belli olması ile yukarıda belirtilen kanun değişiklikleri nedenleriyle, ileride toplumun siyasi ve sosyal yaşamında huzursuzluk ortaya çıkması durumunda, ticari ve ekonomik yapının da bu olumsuzluklardan etkilenmesi ihtimali bulunmaktadır.

Özellikle, İngiliz yönetsel idaresi altında, demokrasi haricinde, batı toplumunun insan hakları kıstasları kapsamında, son derece geniş haklara ve olanaklara sahip olmuş Hong Kong vatandaşlarının, boyutları ilk aşamada büyük olmayacak olsa da yeni düzenlemelere uyum sağlamalarının belirli bir zaman dilimi alacağı düşünülmektedir.

Başta ABD ve İngiltere olmak üzere ileri gelen bütün yabancı ülkelerin üzerinde önemle durdukları nokta burasıdır. Bu iki ülke başta olmak üzere, devir törenlerine katılan batılı ülke temsilcilerinin bazılarının, Hong Kong tarihinde tam anlamıyla ilk defa gerçekleştirilen serbest bir seçimle işbaşına gelen Hong Kong Yasama Meclisi üyeleri yerine Çin tarafından atanan happy wheels demo yeni üyelerin yemin törenine iştirak etmemeleri bu hassasiyetin açık bir göstergesidir. Yeni meclis üyelerinin çoğunluğu eski mecliste görev yapmakta olanlar arasından seçilmekle beraber, yine aynı mecliste kalabalık bir grupla temsil edilen Demokrat Parti temsilcilerinin tümü meclis dışında tutulmuştur.

Çin’in, şu anda Portekiz sömürgesi olan Makao’yu da benzer şekilde 1999 yılında egemenliği altına alacak olması ve kendi toprakları olarak gördükleri Tayvan’a da sürekli olarak “Tek Ülke İki Ayrı İdari Sistem” esası çerçevesinde birleşme öneriyor olmaları nedeniyle, en azından açıklanan bu amaçlarına erişinceye kadar Hong Kong’a yönelik taahhütlerine uyacakları kanaati taşınmaktadır.

Zaten aksi bir durumun ortaya çıkması halinde, uluslararası arenada sergilenecek olan muhtemel tepkilerin, Çin’in son derece zararına olacağı çok açıktır. Belirtilen bu hususların bütün yönleriyle açıklığa kavuşması için vaktin çok erken olduğu, gelişmelerden sonuçlar çıkarabilmek için belirli bir zamana ihtiyaç bulunduğu görüşü tarafsız bütün kesimlerin ortak kanısıdır. Bu çerçevede, gelecek yıl yapılması taahhüt edilen seçim büyük bir merak ve heyecanla beklenmektedir.

Hong Kong’un İdari Yapısı

– Yürütme Erki

1.) Baş İdareci
Ortak Deklerasyon’da belirtilen ilke ve esaslara uygun olarak Çin Meclisince (Çin Ulusal Halk Kongresi) 1990 yılında alınan karar uyarınca, 1996 yılı başında, 96 üyesi Hong Kong’tan ve 54 üyesi Çin’den olmak üzere 150 üyeli bir Hazırlık Komitesi oluşturulmuştur. Hazırlık Komitesi ilk Baş İdareciyi ve ilk seçime kadar iş başında kalacak geçici yasama üyelerini seçecek 400 üyeli Seçici Komiteyi gene aynı yıl içerisinde belirlemiştir.

Yürütme organının başı olarak İdare ve Yasama Meclisince alınan kararları doğrudan ya da sekreterleri vasıtasıyla yürütmekle görevli olan ve ülkemizde Başbakana tanınan nitelikteki yetki ve görevlerle donatılmış olan Baş İdarecinin yetkileri arasında, kendine yürütme faaliyetlerinde danışmanlık görevini ifa edecek ve bu konumu itibariyle yürütme erki üzerinde önemli etkisi olan İdare Meclisi üyelerini atamak ve Bakanlar Kurulu mahiyetindeki Sekreterler Kurulu üyelerini belirlemek yer almaktadır. Aşağıdaki paragraflarda bu siyasi kurumlar sırasıyla incelenecektir.

2.) İdare Meclisi

Baş İdareci tarafından 1997 yılı içerisinde yeniden seçilen meclis üyeleri 15 kişiden oluşmaktadır. Bu üyelerin üçü eski meclis üyesidir. Kurulun kararları genellikle tavsiye niteliğinde bulunmakta ve bu kararların uygulanmasından meclis olarak sorumlu tutulmaktadırlar. Yukarıda belirttiğimiz gibi, bu meclisin görevi genellikle “danışma” niteliklidir. Ancak, toplum hayatında doğrudan etkili olacak kararların yasama meclisine teklif edilmesi konusunda yetkilerinin olmasından dolayı, Hong Kong yürütme organları içerisinde gene de çok önemli bir yere sahiptir. Konsey, normal olarak haftada bir kere gizli oturumla toplanmakta, kararlar bilahare halka açıklanmaktadır. Baş İdareci yerel kuruluşların önemli kararlar öncesinde meclisten görüş almasını talep etmektedir. Kararlar oybirliği ile alınmaktadır.

3.) Sekreterler Kurulu

Baş İdareci tarafından 21 Şubat 1997 tarihinde açıklanan ve eski sekreterlerden ikisi hariç diğerlerinin yerlerini koruduğu Sekreterler Kurulu devirle birlikte göreve başlamış bulunmaktadır. Yasama organınca alınan kararların yürütülmesini sağlamakla görevlendirilen ve 23 sekreterliğe ayrılan kurulun görev ve yetkilerinin sınırları, ülkemizdeki Bakanlar Kurulu ve Bakanların görev ve yetkileri ile çok büyük bir oranda uyuşmaktadır. Son atanan Sekreterler Kurulu üyelerinin tümü Çin kökenlidir.

– Yasama Erki

Yasama Meclisi

Yukarıda belirttiğimiz üzere, İngiltere ile Çin arasında imzalanan Ortak Deklârasyonda belirtilen ilke ve esaslara uygun olarak, Çin Meclisince 1990 yılında alınan karar uyarınca 1996 yılı başında, 96 üyesi Hong Kong’tan 54 üyesi Çin’den olmak üzere 150 üyeli Hazırlık Komitesi oluşturulmuştur.

Hazırlık Komitesi ilk seçime kadar iş başında kalacak geçici yasama üyelerini seçecek 400 üyeli Seçici Komiteyi gene aynı yıl içerisinde belirlemiş ve belirtilen zaman diliminde Hong Kong tarihinde ilk defa 1995 yılında serbest seçimle gelmiş Yasama Meclisinin yerini alan 60 üyeli geçici Yasama Meclisi üyeleri tesbit edilmiştir.

Demokratik haklar konusunda daha fazla özgürlük ve daha doğru bir ifadeyle bütün kurumlarıyla demokratik sistemi Hong Kong’ta hayata geçirme taraftarı olan ve bu tutumlarıyla Çin yönetimiyle bağdaşmayan Demokratik Parti üyeleri dışındaki Çin yanlısı 36 seçimle gelmiş üye Yasama Meclisindeki yerlerini korumuş ve diğer 24 üye ise bu komite tarafından ilk kez atanmıştır.

Yasama erkinin kanunları yürürlüğe koyma, kamu harcamalarını ve Sekreterler Kurulunun çalışmaları denetleme gibi bütün yetkilerine sahip olan söz konusu Meclis 1 Temmuz 1997 tarihi itibariyle göreve başlamış bulunmaktadır. İngiliz Kolonisyel idaresi altında yürürlüğe konulan son seçim Kanununun Çin tarafından kabul edilmemesi nedeniyle, ülkenin seçim sistemi hakkında bu aşamada bir bilgi verilmesi imkanı bulunamamaktadır.

Çin ve Hong Kong’un son yıllarda gösterdikleri büyük gelişmeler ardında, çok iyi bir şekilde işleyen ortaklıklarının olduğu söylenebilir. Belki de Çin tarafının “Bir Ülke İki Ayrı İdari Sistem” esasını tereddütsüz kabul etmesinin altında yatan başlıca etkende, bu son derece iyi ve karlı bir şekilde işleyen ortaklığı bozmamak düşüncesidir.

Kaynak: UG