İran’ın asli unsurlarından birisi ve aslında İran Medeniyetinin kurucu unsurlarından birisi olan İran Türkleri son zamanlarda İran rejiminin iyice köşeye sıkışmasıyla daha fazla baskıya maruz kalmaktadır.
Urmiye’de yaşanan sıkıntılar [1], Farsça dil yeterlilik sınavı bahsi[2], her geçen gün artan siyasi tutuklamalar[3] bu durumun sadece birkaç örneğidir. Hiç şüphesiz bu durum İran’da sonsuza dek sürdürülemez ve İran’da değişim elzemdir. Yakın bir zamanda bu değişimin ilk adımları görülebilir.
Bu değişimin asıl unsurlarından birisi olacak etnik ise Türklerdir. Türkler İran Devrimini gerçekleştirdiklerinde, Ayetullah Şeriatmedari önderliğinde protestolarda bulunmuşlardır ve gerçek bir anayasal düzenden yana tavır göstermişlerdir. Bu açıdan Türklerin fırsat durumlarında demokratik bir yönetimden yana olacağını savunmak güç olmayacaktır.
Öte yandan 1925’ten beri süregelen baskın bir asimilasyon çalışmasına rağmen Türkler, milli kimliklerini korumayı başarmışlardır. Bunda çeşitli sebepler rol oynamaktadır. Bu sebepleri bu yazı dizisinin bir başka bölümünde inceleyeceğiz.
İran’da gerek Şah rejiminde gerekse de İslam Cumhuriyeti döneminde Türklere yönelik sindirme ve Farslaştırma politikaları, 21.yy’da faşist anlayışın hâlâ yaşıyor olmasından başka bir şey değildir. Hatta bu durum insan hakları ihlalleri boyutunda, halen daha devam etmektedir: Geçtiğimiz günlerde Azerbaycan Telegram Kanalının video haberinde Farsça bilmediği için ambulanstan indirilen işçi bunun en bariz örneğidir.
Yazıya İran Türkleri hakkında genel birkaç bilgi ile başlamayı düşünüyorum. Bu yazı serisinin sonunda İran Türkleri hususunda okuyucunun genel bir bilgisi ve hassasiyeti olması ise temel arzumdur. Eğer bu mesele Türk siyasilerin ve karar alıcıların gündemine girmeliyse, öncelikle bunun için gereken kamuoyu oluşturulmalıdır:
İran’ın asli unsuru sayılması gereken İran Türklerine baktığımızda, İran Türklerinin Güney Azerbaycan Eyaleti başta olmak üzere ülkenin pek çok yerinde ağırlıklı nüfusa sahip olduğu anlaşılacaktır. BM Nüfus Fonu verilerine göre İran’ın %27’si Türktür. Türk aktivistlere göre ise İran Türkleri 35-40 milyon nüfusa sahiptir. Yine Ali Ekber Salihi ise İran Türklerinin İran’ın %40’ı [4] civarında olduğunu ifade etmektedir.
İran’da özellikle D.Azerbaycan, B. Azerbaycan, Erdebil, Zencan eyaletlerinde nüfusun neredeyse tamamı Türk’tür.[5]
İran’da Türkler, Sovyetler döneminde komünist parti TUDEH’in G. Azerbaycan örgütlenmesinin milliyetçilik şeklinde tezahür etmesi[6] ve girişimlerde bulunmasıyla Cafer Pişeveri’nin önderliğinde özerk bir yönetime kavuştular. Aynı dönemde Kürtler ise bağımsız bir devlet kurma girişiminde bulunmuşlardır. Bu noktada İran’daki Türklerin genel olarak İran’ın bütünlüğünü savunduğunu ancak Türklerin hak ettiği haklara sahip olması noktasında talepleri olduğunu belirtmek gerekir.
İran Türkleri 1918’de de Güney Azerbaycan’da İttihad-ı İslam adlı bir devleti Teşkilat-ı Mahsusa ile kurmuşlardır. Yine Azerbaycanlı büyük Türk Milliyetçisi lider Ebulfez Elçibey‘in de yoğun gündemindeydi. Şu hususu burada özellikle vurgulamak istiyorum; Türklerin bir arada güçlü ittifaklar kurmasının yolu, güçlü işbirliği yapmasını yolu İran Türklerinin İran’daki güçlerine ve etkinliklerine bağlı olarak gelişecektir. İran Türkleri bu açıdan oldukça kilit bir işlevdedir.
Günümüzde İran Türkleri siyasette ve bürokrasi de etkin değildirler. İran’da Türk milliyetçileri bu noktada kesinlikle devletin kritik noktalarında yer alamazlar. Ancak İran’da Devrim Muhafızlarında Türk nüfuzu oldukça yüksektir. Devrim yanlısı Türklerden oluşan bu kesim milli hassasiyet noktasında da hiç kaygısız durumda değildirler.
Öte yandan İran’da Türklerin hakkını savunanlar ve biraz ses çıkarabilenler; aktivistler İran istihbaratının hedefidirler ve genellikle ülke dışındadırlar.
İran Türklerinin genel yaşayışlarına bakıldığında ise, İran Türkleri, çeşitli eyaletlere yayılmış ve pek çok iş dalında uzmanlaşmışlardır. Büyük oranda Şii olan İran Türklerinde az da olsa Sünni olanlar da vardır. Türkmenler ise genel olarak Sünnidirler. İslamcı ve reformist İslamcı (bu gruplar devrim yanlısıdırlar) bağımsızlık yanlısı milliyetçi (az da olsa vardırlar, daha çok İran dışındadırlar) İran’ın bütünlüğünden yana olan ancak Fars milliyetçiliğine karşı olanlar ve Liberal milliyetçiler az da olsa sosyalist Türkler İran Türklerinin genel politik eğilimleridir. İran Türkleri günlük yaşayışlarında kesinlikle Türkçe konuşurlar.Türkçe eğitim hakları anayasal olarak var olsa da pratikte yoktur. İran’daki Türklerin en önemli varlıklarından birisi ise Traktör futbol takımıdır.
Önümüzdeki süreçte farklı yönleriyle ele alacağımız İran Türklerinin Türk Milletinin bekasını önemseyen kişilerce maddi ve manevi olarak desteklenmesi çok önemli bir husustur. Aksi halde İran’daki Türkler Fars milliyetçisi İran rejiminin zulmüne uğramaya devam edeceklerdir. Çeşitli Türk aktivist oluşumları Türkiye’de sesini duyurmakta güçlük çekmekte maddi olarak zor durumda kalmaktadırlar.
Eğer çevremizde Türkiye’ye dost ve pek çok alanda güçlü işbirliğine gidebileceğimiz, askeri pakt, ekonomik işbirliği, enerji işbirliği yapabileceğimiz bir İran istiyorsak İran Türklerini desteklemeliyiz.
Behnaz Akıncı
Stratejik Ortak Misafir Yazar
Kaynaklar:
1)www.araznews.org/tr/?p=4090
2)İran’da Farsça Yeterlilik Sınavı, İram, www.iramcenter.org/iranda-ilkokula-baslangicta-farsca-yeterlik-sinavi/
3)www.gazete2023.com/haber/amp/78120
4) http://tebaren.org/?p=732
5)a.g.e. 4
6)https://www.gunaz.tv/az/meqaleler/seyid-cafer-piseveri-ve-azerbaycan-milli-hukumeti-1945-46-arif-keskin-m10750
E-BÜLTENE ABONE OLUN
Stratejik Ortak yazarlarının makalesi ve haritalar ücretsiz e-postanıza gelsin.
Abone oldunuz, teşekkürler.
Bir şeyler yanlış oldu. Lütfen daha sonra tekrar deneyin.
Bu tür yazılara yorum yapabilecek hal mi kaldı.Türkiye dışında Türkiye’deki türklerden daha çok türk var,ama nedense Türkiye’de türklerden çok yabancı var.Anadolunun el değmemiş bölgelerin de su karılmamış bir miktar türk bulabilirsin gerisi çeşitli devletlerden gelen yabancı kultürlü vatandaşlar ve türk olmayan yerleşikler.İşte en son oluşturulan Türkiye.