Müslüman Kardeşler’in Kuruluşu ve Değişen Cihat Anlayışı

1906 senesinde Mısır’ın Mahmudiye kasabasında doğan Hasan el Benna, “İslami öğrenim ve dindarlığın merkezi değerler olduğu bir ortamda büyümüştür.” Mısır’ daki İngiliz emperyalizminin halkı tereddi ettiğini düşünerek, gençliğinden itibaren bu problemin çözümü için çabalamıştır.  “Ona göre ilim tahsil etmek de bir çeşit cihattır.” Bu doğrultuda da Kahire’deki Darul Ulum eğitimini tamamlayıp eğitimci olmuştur.

Okul zamanlarında tanıştığı arkadaşları ile Mısır’daki İslam’ın çözülmesini engellemek üzere harekete geçmişlerdir. Darul Ulum ve Ezher’deki talebe dostları ile beraber, kitlelere ulaşmanın en hızlı yolu olduğunu düşündükleri kahvehanelerde tebliğ çalışmaları yapmaya karar verip, Kahire vilayeti ve Kahire’nin ilçelerinden başlayarak çözülmeyi engellemek için ilk bu bölgelerde çalışmalar yürütmüşlerdir. Halkın aslına dönüş olarak nitelendirdiği ve yoğun bir ilgiyle karşıladığı çalışmalar hızla yayılmış, nihayetinde de Mısır’daki İslami çözülmelere çözüm bulmak isteyen Hasan el Benna, 1928 senesinde İslam dünyasının en büyük cemiyeti olan Müslüman Kardeşleri kurmuştur.

Müslüman Kardeşler Cemiyeti kurulduğu andan itibaren çalışmaları ile önce Mısır’da, daha sonra da Arap ülkeleri başta olmak üzere, Ortadoğu coğrafyasının genelinde yayılmıştır. Cemiyetin 1931 senesinde sadece 3 şubesi varken, bu sayı 5 sene sonra 100, 17 sene sonra ise 2000 olmuştur.

Benna, cemiyete 1928-1949 yılları arasında başkanlık yapmıştır. Başkanlığı süresince ılımlı ve yönetim ile uzlaşmacı bir dönem geçirmiştir. Gençliğinde Selefilik anlayışından etkilenip, fikirlerini geliştiren Benna, Müslüman Kardeşleri de bu anlayış çerçevesinde inşa etmiştir. Cemiyette de Selefi-Vahhabi anlayışının izleri belirli şekilde görünmektedir.

Hasan el Benna hiçbir yazısı ve konuşmasında hükümete karşı mücadeleye yönelik bir söylemde bulunmamasına rağmen 1940 senesinde Filistin’deki çatışmalar ve Mısır’daki İngiliz işgalcilere karşı kurmuş olduğu Cihaz-ı Sırri (Gizli Aygıt) zamanla kontrolden çıkmış, militarist cihatçılığın gelişim göstermesindeki en büyük sebeplerden birisi olmuştur. Hasan el Benna bu oluşumu kontrol etmeye çalışsa da tam anlamıyla başarılı olamamış, bu oluşumun yapmış olduklarının sonucunda, 1949 senesinde kurşunlanarak öldürülmüştür.

Benna’nın ölümünden sonra sırasıyla ılımlı cihatçılık anlayışını sürdüren Hudeybi ve Tilmisani cemiyetin liderliğini yürütmüştür. 1940 senesinde kurulan Cihaz- Sırri’den sonra Seyyid Kutub’un da cemiyete dâhil olması ile örgüt içindeki radikal kesim iyice artmıştır. Kutub’un “Yoldaki İşaretler” ve “Yahudi İle Savaşımız” eserlerinde radikal İslamcılığa teşvik ve ikna eden ifadelerin yer alması kitleleri bu yönde düşünmeye itmiştir. Cihadı, İslam’ın bir gerekliliği olarak gören Seyyid Kutub’un etkisiyle, dünya üzerindeki köktenci Müslüman kitleler, yoğun bir şekilde Afganistan, Irak ve Filistin gibi çatışma bölgelerinde cihad etmeyi kendileri için mecburi bir vazife olarak görmüşlerdir.

Müslüman Kardeşler Cemiyeti, ılımlı bir cihatçılık anlayışı yürütürken oluşturulan ve kendinden gelişen alt fraksiyonların ve cemiyet içindeki fikir babaları diye tasvir edilen kişilerin de etkisiyle şiddetleşmeye ve bu doğrultuda radikal militarist İslamcılığın gelişimine yol açmıştır. Radikal İslamcı fikirlerin önce Mısır, sonrasında ise diğer Müslüman topraklarında yayılması ile cihatçılık fikri hızla büyümüştür. Bu cihatçılık fikri her radikal Müslümanın aklına Müslümanların savaş içinde olduğu topraklara göç etme fikrini getirmiştir.

Yavuz Selim Özdemir

Stratejik Ortak Misafir Yazar

1940 yılıda gizli aygıt, “cihaz-ı sırri” ya da “Nizam ül Has” denilen silah ve patlayıcı madde eğitimi almış yarı askeri bir yapılanmaya gidilmiştir. Ali Kaçar, “Hasan el Benna Döneminde İhvan” C. 1, Hasan El Benna ve Müslüman Kardeşler Uluslararası Sempozyumu, 5-6 Mayıs 2012, (Ankara: 2000), 323.

Mehmet Emin Türkoğlu, “Avrupa Birliği İslam Ülkeleri İlişkileri Bağlamında Dini Radikalizm (El Kaide Örneği)”,( Doktora Tezi, Polis Akademisi, Güvenlik Bilimleri Enstitüsü, 2014), 284.

Brynjar Lia, Müslüman Kardeşlerin Doğuşu: 1928-1942, çev. İhsan Toker (İstanbul: Ekin Yayınları, 2014), 45.

Hasan Benna, Hatıralarım (Müslüman Kardeşler), çev. Beşir Eryarsoy, 3. bs. (İstanbul: Beka Yayınları, 2007), 73.

Bayram Emre Ünal, “Mısır Müslüman Kardeşler Örgütünün 1970’li Yıllardan Sonra Şiddete Yaklaşımı”, (Yüksek Lisans Tezi, Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstitüsü, 2013), 11.

Muhammet Burak Atalay, “Müslüman Kardeşlerde İdeolojik Yönelimler (1945-1970)”, (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,  2018), 14.

İbrahim B. Ganim, “İhvan-ı Müslimin”, İslam Ansiklopedisi, C. 21 (İstanbul: TDV Yayınevi, 2000), 580.

Günümüzde dini temalı terör eylemleri ve şiddet içerikli radikal İslami hareketlerin dinsel dinamikleri, daha çok Selefi/Vehhabi temayüllü kimseler tarafından gerçekleştirilmektedir. Güvenlik Terimleri Sözlüğü, 2. bs. (Ankara: Uluslararası Piri Reis Kültür Ajansı, 2017), 603.

Bayram Yıldızgil, “El-Kaide Terör Örgütü ve Küresel Uzantıları”, (Yüksek Lisans Tezi, Yeniyüzyıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,  2016), 77.