İran’da Oğuz Boyu Bir Türk Topluluğu: Kaşkaylar

Kaşkay Türkleri, İran’da yaşayan ve nüfus olarak Güney Azerbaycan Türklerinden sonra en büyük Türk topluluğudur. İran’da bulunan Türk nüfusu ile ilgili her ne kadar çeşitli çarpıtma bilgiler olsa da gerçekler çok da gizlenememiştir. Nitekim nüfus sayımlarından sağlıklı bir bilgi edinilememiş olsa da 18 Ocak 2014’te Türkiye’yi ziyaret eden dönemin İran Dışişleri Bakanı Ali Ekber Salihi yaptığı açıklamada “Biz neredeyse aynı dili konuşuyoruz. İranlıların yüzde 40’ı Türkçe konuşur. Bu Türkiye ile İran’ın arasındaki büyük bağdır.” demiştir. Çeşitli kaynaklarda %25-30 olarak gösterilen Türk nüfusuna bu açıdan baktığımızda oranlardaki tutarsızlık ortadadır. Bundan 6 yıl önce dahi resmi ağızdan %40 olarak Türkçe konuşan halktan bahsedilmektedir. Türkçe konuşan herkes Türk müdür sorusu doğacak olursa; resmi dili Farsça olan bir ülkede %25 ile %40 arası fark oranı %15’tir. Bu orandaki nüfus herhalde hobi için Türkçe konuşmasa gerektir.

İran’daki tüm Türk topluluklarından ziyade bu yazıda Kaşkaylar’a değineceğim. Çünkü farklı Türk toplulukları yaşamaktadır; Güney Azerbaycan Türkleri, Kaşkaylar, Türkmenler ağırlıkta olduğu gibi Karapapaklar, Kaçar ve Afşarlar da bulunmaktadır. İran’da 2 milyon civarında Kaşkay Türk’ü yaşamaktadır.

Kaşkay Türkleri, İran’ın güneyinde genel olarak Fars bölgesinde ikamet etmektedirler. Ki burası daha önce İl-i Kaşkai olarak anılırdı, adı değiştirilse de halk arasında halen aynıdır. Buna bağlı olarak Şiraz kentinin ve bölgenin yaylalarında yaşamakta ve geçimlerini sağlamaktadırlar. Geçim kaynakları ağırlıklı olarak hayvancılık ve dokumadır. Yaşantı olarak Türk kültürünü tam anlamıyla yaşatmaktadırlar. İran yönetiminin her ne kadar Türk nüfusunu parçalayıp şehirlere yayma ve halkı Türk kültüründen koparma girişimleri olsa da genel olarak başarısız olmuştur. Tabi bu noktada Kaşkaylar’ın töresine ve kültürüne sahip çıkması etkili olmuştur. Konar-göçer hayatı benimseyen ve bugün dahi aynı hayatı yaşayan Kaşkaylar, bu yaşantılarıyla Türkiye’deki Yörük kültürünün hemen hemen aynısını devam ettirmektedirler. Kıl çadırları, her Kaşkay’ın vazgeçilmezidir. At yetiştiriciliği konusunda uzmandırlar. Bu noktada, yetiştirilen atlar ihraç edilmektedir. Bir Kaşkay atasözünde “Kaşkay eşittir at, at eşittir Kaşkay” denmektedir. Ve hatta en önemlisi ünlü Türk tarihçilerinden Faruk Sümer, Kaşkay adının nereden geldiğine dair açıklamasında, atların alınlarında bulunan akıtma yani beyazlıktan, Doğu Türkçesi’nde kaşka diye bahsedildiğini söyler. Bu kelimeden hareketle türemiş bir ad olabileceğini belirtmektedir.

Kaşkaylar’ın geçmiş ve bugünkü mezar taşlarında, başta Kayı olmak üzere birçok Oğuz boyunun tamgaları bulunmaktadır.

Kaşkay Türkleri Farsça’yı bilirler ancak dilleri Kaşkay Türkçesi’dir. Dil, Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi’ne çok yakındır. Bu durumu kısaca Kaşkay atasözlerinden örnekle açıklayabiliriz:

Dag dage itişmez, âdam âdame itişir. (Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur.). Ate at yanına baklasan hemreng olmaz hemhûy olur. (Kır atın yanında duran ya huyundan ya suyundan.).

Kaşkaylar, yaşam tarzlarına rağmen birçok sanatçı ve edebiyatçı da yetiştirmiştir. Novzer Danişur, Teymür Gördani, Mahzun Kaşkayi bunlardan bazılarıdır. Şair ve yazarlar eserlerini Türkçe yazmışlardır.

Çeşitli dönemlerde ülke siyasetinde söz sahibi olan Kaşkaylar bu özelliklerinden dolayı merkezi hükümet tarafından potansiyel bir tehlike olarak görülmüştür. Bu yüzden Kaşkay Türkleri Tahran yönetimi ile büyük sıkıntılar yaşamışlardır ancak hiçbir zaman mücadelesinden vazgeçmemişlerdir. Yakın tarihe kadar Kaşkaylar’ın yaşadığı bölgeyi Kaşkay ilhanı (yöneticisi) yönetiyordu. Kaşkaylar’ı yerleşik hayata zorlayan ve Farslaştırma politikasını uygulamaya çalışan İran, birçok ilhanını sürgünle ve idamla cezalandırmıştır. Kaşkay ilhanlarından biri de Hüsrev Han’dır.

Hüsrev Han, genç yaşta, II. Dünya Savaşı yıllarında Kaşkaylar’a liderlik etmeye başlamış ve 1963’te İran Şahı Rıza Pehlevi’nin “Topraklandırma Kanunu” adı altında konar-göçer Türklerin dağıtılıp, verimli toprakların Farslara paylaştırılması planına ilk başkaldıran kişi olmuştur. İran’da yapılan devrim sonrası şah indirilse de Türklere karşı tavır değişmemiştir. Bu kez de Kaşkaylar’ın mecliste temsili engellenmek istenmiştir. Yine burada da Hüsrev Han mücadele etmiş ve vekil seçilmiştir. Ancak Şiraz milletvekili Hüsrev Han, bir süre sonra, Humeyni tarafından “Türkiye ve ABD adına casusluk” suçlamasıyla meclisten atılmıştır.

İran Türkleri’ni sindirme politikasına boyun eğmeyen Hüsrev Han, General Muhtar Karabağ ile birlikte tüm İran Türkleri’ni tek çatı altında toplamayı hedefleyen Milliyetçi Müsavat Partisi’ni kurmuşlardır. Böylece Azerbaycan Türkleri, Kaşkaylar ve Türkmenler birleşmiştir. Ancak bu birliktelik ve mücadele sürerken Hüsrev Han, yine “Türkiye ve ABD casusluğu, rejim aleyhtarlığı” bahanesiyle tutuklanmış ve idamına karar verilmiştir. İran’daki Türk toplulukları ne kadar uğraşsa da neticeye engel olamamıştır. Hüsrev Han, 1982’de rejim tarafından idam edilerek Şehit edilmiştir. İran basınında yer alan bir habere göre 5 Nisan 2015’te İran İstihbaratından ve eski İran Devrim Muhafızı elemanı Memir Abdullah Hüseyin oturduğu villadan kaçırılıp öldürülmüştür. Abdullah Hüseyin öldürüldükten sonra villasına geri götürülüp ve üzerinde bir notla beraber evi önüne bırakılmıştır. Bırakılan notta şu cümle yazılmıştır:

“Bu kişi Hüsrev Han idamında rolü olduğu için amelleri cezasına yetiştirilmiştir.”

Tarihine ve milli benliğine sahip çıkarak bugüne kadar gelen ve dün var olan Türk milleti, kültürünü korudukça yarın daha güçlü olacaktır. Dünyanın her bir noktasında yaşayan Türkler için; sıkıntıları, sevinçleri ve akla gelebilecek her şeyi paylaşma konusunda ülkece ve milletçe ideallerimiz olmak zorundadır. Burada Türk Dünyası’na düşen görev aşikardır. Bunun cevabını daha önce yazmış olduğum yazım ile vermek istiyorum: Gaspıralı İsmail ve Gösterdiği Hedef: Dilde, Fikirde, İşte Birlik.

[irp posts=”24154″ name=”Romanya’da Bir Türk Topluluğu: Sekeller”]

[irp posts=”24703″ name=”Afganistan ve Kadim Türk Yurdu: Güney Türkistan”]