Avrupa İçinde Yeni Bir Avrupa: Balkanlar ve Avrupa Birliği

Bu yazıda Balkan Harpleri, İkinci Dünya Savaşı, Yugoslavya’nın acısı bol dağılış süreci, Kosova’daki Arnavutların göç hikayeleri, Bosna Soykırımı gibi ve artırılabilir birçok olaya göğüs geren, yüzü nadir gülen bir coğrafya olan Balkanlar’ın Avrupa Birliği yolculuğu incelenmektedir.

Savaşların bittiği 2000’li yıllardan itibaren, yani milenyum çağı olarak adlandırdığımız süreçte şüphesiz ki bölgedeki en büyük aktörü Avrupa Birliği olmuştur. Savaşın hüküm sürdüğü 90’lı yıllarda Avrupa Birliği bölgedeki şiddeti azaltamamış ve kendisinden beklenen rolü üstelenememiştir. Fakat, Kosova Savaşı’nın sona ermesinin ardından bölge ülkelerine sunmuş olduğu “üyelik” vaadi ile Avrupa Birliğini bölgenin en önemli aktörü haline getirmiştir.

Balkanlar Yugoslavya’nın dağılmasından önce Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk, Yunanistan ve Yugoslavya olmak üzere 5 ülkeden oluşuyordu. Yugoslavya’nın kanlı ve yıkıcı dağılma sürecinin ardından bölgede 7 yeni ülke hayata gözlerini açmıştır. Bunlar: Slovenya, Hırvatistan, Sırbistan, Karadağ, Kuzey Makedonya, Bosna-Hersek ve 2008 yılında bu listeye sonradan eklenen Kosova olmuştur. Ayrıca Arnavutluk ile birlikte bu bölge “Batı Balkanlar” olarak adlandırılmıştır.

Avrupa Birliği ilk olarak Balkan ülkeleri için “Bölgesel Boyut” adında bir program oluşturmuştur, ardından bu program “Güneydoğu Avrupa İstikrar Paktı” ve “İstikrar ve Ortaklık süreci” ile devam etmiş ve bu girişimlerin en etkililerinden birisi olarak görülen 2003 Selanik Zirvesi’nde Avrupa Birliği, bölge ülkelerine üyelik söylemlerini artırmış, gümrük birliği ve vize serbestisi vaatlerinde bulunmuştur. Selanik Zirvesi’ni “Salzburg Deklarasyonu” ve 2008 yılında düzenlenen “Bölgesel İşbirliği Konseyi” izlemiştir.

Balkanları yeniden Avrupalı yapma mottosu ile ilerleyen bu süreçte, 2004 yılında ilk genişleme dalgasıyla Slovenya, 2007 yılına gelindiğinde ise ikinci dalga genişleme politikasında Bulgaristan ve Romanya birliğe giren ilk Balkan ülkeleri olmuşlardır.

Batı Balkanlar’da entegrasyon süreci halen devam etmektedir. Bu ülkelerden, Arnavutluk; 2006 yılında “İstikrar ve Ortaklık Antlaşmasını” imzalamıştır. 2010 yılında vize serbestisi hakkını elde etmiş ve 2014’te AB adaylık statüsünü kazanmıştır. Bir diğer ülke olan Hırvatistan, entegrasyon sürecini en hızlı tamamlayan “Batı Balkan” ülkesi olmuştur.2005’teki adaylık başvurusunun ardından 2011 yılında Katılım Antlaşmasını imzalamış ve 2013 yılında AB’ye tam üye olmuştur.

Sırbistan ise Karadağ ve Kosova’nın ayrılmasıyla birlikte halen entegrasyonun en çok sıkıntı gösterdiği ülkelerden biridir. 2009 yılında vizesiz seyahat hakkı kazanmıştır ve Kosova ile yapılan Brüksel Antlaşmasından sonra 2014 yılında tam üyelik müzakerelerini başlatmıştır.
Bölgenin siyasi olarak en problemli ülkesi Bosna-Hersek ise vizesiz seyahat hakkı kazanmış fakat tam üyelik başvurusu yapamamıştır. Bosna-Hersek’in aksine 2007’de Sırbistan’dan ayrılan Karadağ entegrasyon sürecini çok hızlı tamamlamış, ardından 2012 yılında tam üyelik sürecini başlatmıştır. Bölgede Yunanistan ile yaşadığı isim sorununu çözüp, geçtiğimiz günlerde NATO üyeliğine kabul edilen Kuzey Makedonya’nın ve Arnavutluk’un ise üyelik süreçleri halen devam etmektedir. Kosova ise istekli bir görünüm çizse de gerekli dönüşü alamamakta ve 5 AB ülkesi (İspanya, Slovakya, Yunanistan, Romanya, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi) tarafından henüz tanınmamaktadır.

Avrupa Birliği’nin Balkanlarla olan bu birleşme ve genişleme isteği kimi kesim tarafından Roma İmparatorluğu’na duyulan özlem olarak görülse de kimi kesim bu genişleme arzusunun kapitalizm ile ihtiyaç duyulan yeni pazar arayışı olarak adlandırmıştır.

Buğra Nalcı

Stratejik Ortak Misafir Yazar