EastMed, Doğu Akdeniz Doğalgazı ve Geleceği

2006 yılından bu yana Avrupa, Doğu Akdeniz gazını giderek ekonomik büyüme sağlama, iklim değişikliğini azaltma ve Rus gaz kaynaklarına bağımlılığı azaltma potansiyeli yüksek bir kaynak olarak görmektedir.

Doğu Akdeniz Havzası, son yıllarda doğalgaz keşifleriyle kaynak potansiyelini ortaya koydu ve dünyanın önde gelen enerji şirketlerinin ve enerji talebi yüksek ülkelerin dikkatini çekmeye başladı. Bu yüzden, Doğu Akdeniz’de keşfedilen doğalgaz kaynaklarının önümüzdeki 10 yıllık dönemde bölgede sıcak günlerin habercisi olduğunu söyleyebilirim. Avrupalı ​​şirketler gaz araştırmalarına katıldı ve Avrupa Birliği İsrail ve Mısır alanlarını Kıbrıs ve anakara Avrupa ile birleştiren yeni bir boru hattı fikrini büyük ölçüde destekledi. Ama işler değişiyor olabilir. Rusya harici sıvılaştırılmış doğal gazın (LNG) küresel tedarikleri piyasayı desteklediğinden, Doğu Akdeniz gazının önemi Avrupa için azalmaktadır. Ayrıca, Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs’ın münhasır ekonomik bölgeler ve gaz arama hakları ile ilgili iddiaları ile diplomatik baş ağrısı olduğunu kanıtlıyor.

Doğu Akdeniz gazı, bölgedeki devletlerin enerji güvenliğini artırmaları ve ekonomik gelişmeleri yönetmeleri için son derece önemli.

Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırma Dairesi, Levant Havzası, Kıbrıs, Mısır, İsrail, Lübnan ve Filistin sularının teknik olarak 3,5 trilyon metreküp geri kazanılabilir gaza sahip olduğunu tahmin ediyor.

Bugüne kadar Kıbrıs Rum Yönetimi, Mısır, İsrail ve Filistin arasında iş birliği yürüterek gaz keşfetti. Ancak Türkiye, Güney Kıbrıs yönetiminin Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti olmadan araştırma yapma hakkını tanımamaktadır.

Gaz üretimi, nakit fakiri Kıbrıs ve Lübnan için gerçek bir nimet olacaktır. Mısır ve İsrail, gaz ticareti ve yeniden ihracatı konusunda işbirliği yapıyor. Türkiye, Kıbrıs adasının etrafında gaz arama hakkı olduğuna inandığı şeyi savunmak için ve bir amaç uğruna tehlikeyi göze alarak pratikte benzer şekilde kendi keşiflerinden de faydalanacaktır.

İtalyan Eni, Mısır’da, Kıbrıs ve Lübnan’da bölgedeki en büyük arama hisselerine sahip. Shell, Total (Fransa), KoGas (Kore), ExxonMobil (Amerika Birleşik Devletleri) dahil olmak üzere diğer Batılı şirketler Kıbrıs’ta Eni’ye katılırken, Shell Filistin’deki tek alana sahip. BP (İngiltere) Mısır’da önemli holdingler bünyesinde barındırırken, Noble Enerji(ABD) ve İsrailli şirketler de İsrai’deki gaz alanlarına sahiptir. Son olarak, Rusya’nın Rosneft ve Novatek’in sırasıyla Mısır ve Lübnan’da arama/sondaj hisseleri olduğunu gözden kaçırmayalım.

Münhasır Ekonomik Bölgeler

Mısır, Yunanistan, Lübnan ve GKRY, 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’ni (BMDHS) imzaladı. Ancak bölgesel güçler İsrail ve Türkiye’nin yanı sıra Suriye de 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’ni imzalamadı ve Münhasır Ekonomik Bölgeler hakkındaki kararlarını kabul etmediler. Bu, daha ileriye gidecek olan yolu zorlaştırdı. Lübnan, İsrail’in GKRY ile yaptığı ikili anlaşma nedeniyle tehlikeye atıldığını iddia ettiği İsrail ile olan deniz sınırına itiraz ediyor.

Bu arada Türkiye, adanın statüsüne bir çözüm bulunana kadar GKRY’nin sadece 12 mil karasuları hakkına sahip olduğunu savunuyor ve KKTC’nin Kıbrıs Rum sularında araştırma yapma hakkı olduğunu iddia ediyor. Türkiye, konumunu savunmak için GKRY’nin ilan ettiği sularda sismik gemiler ve sondajlar yaparak uluslararası şirketlerin faaliyetlerini durdurmak için savaş gemileri gönderdi. Çin’in Güney Çin Denizi’nde yaptığı gibi; Çin ve Türkiye de haklı amacı uğruna tehlikeyi göze alarak tartışmalı sularda gazın gelişimini dondurdu. Bu tartışmalı sularda arama ve üretim, Türkiye için kırmızı bir çizgi oluşturmaktadır. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra petrol zengini Musul eyaletini haksızca kaybettiği için Türkiye, başkalarının kendinin arama ve üretme haklarına sahip olduğuna inandığı petrol ve doğalgazdan faydalanmasına izin vermek istemiyor.

Washington yönetimi, İsrail, GKRY, Yunanistan ve İtalya’nın, Türkiye’yi bölgeden dışlayan bir hamle olan EastMed gaz boru hattının inşasını destekliyor. Bununla birlikte, Libya ve Türkiye, Kasım 2019’da boru hattının yolunu engelleyecek deniz sınırlarını belirlediler. Türkiye’nin hareketi diplomatik olarak büyük bir başarıydı ancak tahmini olarak 8/10 milyar dolarlık EastMed boru hattı asla çekici bir yatırım değildi ve hiçbir yatırımcı sermaye taahhüt edilmedi.

EastMed dışında Doğu Akdeniz gazını dış pazarlara transfer edecek üç güzergâh daha bulunmaktadır. Bunlardan ilki İsrail-Türkiye arasına inşa edilmesi planlanan boru hattıyla oluşacak İsrail-Türkiye güzergâhı; ikincisi İsrail’den Mısır’a gaz transferini öngören İsrail-Mısır güzergâhı ve üçüncüsü ise iki ülke arasında varılan mutabakat sonucu ortaya çıkacak olan GKRY-Mısır güzergâhı. Alternatif olarak ortaya çıkan dört rotaya bakıldığında kuşkusuz coğrafi konum da göz önüne alındığında İsrail-Türkiye güzergâhının daha avantajlı ve gerçekleşebilir olduğu açıkça görülmektedir.

GKRY, zaten adanın tükettiklerinin ötesinde gelecekteki ihracatı Mısır ve İsrail’e yeniden yapma konusunda anlaşmalara sahip. Mısır ve İsrail, Süveyş Kanalı’nın 1975’te yeniden açılmasından bu yana hidrokarbonlar üzerinde iş birliği yaptı ve İsrail Ocak 2020’de Leviathan ve Tamar alanlarından Mısır’a gaz ihraç etmeye başladı. Mısır’ın Idku ve Damietta’daki iki Akdeniz LNG ihracat terminali Avrupa’ya esnek bir şekilde hizmet edebilir ve bu durum İsrail için ticari olarak doğrudan Akdeniz’Deki bir boru hattından daha avantajlı. Idku’dan yapılan ihracat 2018-2019 arasında %151 arttı. Damietta’nın Temmuz 2020’de tekrar aktif olması bekleniyor.

2016 yılında İsrail, yakındaki en büyük pazar olan Türkiye’ye boru hattıyla gaz göndermeyi tartıştı. Bu boru hattı EastMed projesinden daha ucuz olacaktır, ancak önemli siyasi zorluklar devam etmektedir. İsrail, mevcut hedef pazarları olan Mısır ve Ürdün’deki fiyat bozulmalarına ve güvenliğe karşı ticari avantajlar sağlayacak olan mümkün olduğunca çok gaz ihracat seçeneği aramaktadır.

Yabancı Şirketler ve Büyük Güçler

Birçoğu Avrupalı ​​ve devlet desteğinden yararlanan ticari oyuncuların ilgi alanları da manzarayı şekillendiriyor. İtalya’nın Eni, herhangi bir şirketin en büyük hisselerine sahip ve özellikle Zohr sahasını ve diğerlerini işlettiği Mısır’da daha güçlü. Mısır, 75 trilyon ayakküp ile bölgedeki en büyük rezervlere sahip. BP, Mısır’da da iyi bir konuma sahipken, Eni Kıbrıs ve Mısır’daki en aktif keşifleri yapan olmuştur. Her iki Avrupalı ​​şirket, ulusal ekonomik çıkarlarını ilerletmeye çalışırken, aynı zamanda Avrupa enerji güvenliğini güçlendirmeye çalışıyor, kendi hükümetleri için stratejik öncelikleri de temsil eden bir adım olan gaz portföylerini geliştirmek ve petrolden uzaklaşmak istiyor. Noble Enerji ise İsrail’deki başlıca Leviethan ve Tamar alanlarını işletiyor ancak çoğunluk mülkiyeti İsrail’li şirketlerin elinde.

Avrupa pazar payını koruduğunun bilincinde olan Rusya, Doğu Akdeniz gazında kendi ticari hisselerini aldı. Rus şirketleri Mısır’da hisse ve Lübnan’da arama bloklarına sahipler ve halihazırda Türkiye’nin gaz ithalatının çoğunu sağlıyorlar. Pazar payını artırmak için, Rusya 2020’nin başlarında yeni açılan TurkAkımı boru hattı aracılığıyla gazda % 6 indirim teklif etti. Rusya, Doğu Akdeniz gazında Türkiye ile doğal bir müttefiktir ve Ocak 2020’de medyada yer alan iddialara göre Rusya’nın KKTC’yi tanıyabileceği öne sürülmüştür.

Aynı zamanda, ABD’nin Türkiye’ye LNG ihracatı, 2018’den 2019’a kadar % 30 arttı. ABD şu anda bir gaz ihracatçısı olduğundan, Doğu Akdeniz gazını Rusya’nın yaptığı gibi benzer şekilde görüyor. Her iki ülke de yeni ciltlerin çevrimiçi hale geldiğini ve Avrupa pazar payı için rekabet ettiğini görmek istemiyor. Trump başkanlığı sırasında, iki ülke dolaylı olarak piyasadan petrol arzının pazar payı kazanmasını kısıtlamak için işbirliği yaptı. Bununla birlikte, her ikisi de küresel enerji sisteminin hidrokarbon hakimiyeti çağını genişletmek istiyor. Bu rakip çıkarlar, her ülkenin Doğu Akdeniz gazıyla ilgili kararsız enerji diplomasisini gözler önüne seriyor ve sessizce devlet idaresini açıklamaya yardımcı oluyor.

Türkiye, Libya ile olan yeni deniz sınırına, yakın bir gelecekte gaz arama ve sondaj gemileri konuşlandırmaya başlayacak. Bu durum Türkiye’yi, tıpkı Ankara gibi Libya’da meşru hükümeti (UMH) destekleyen İtalya’ya daha da yakınlaştırıyor. İki ülke arasındaki ortak çıkarlar, Doğu Akdeniz gazında yeni işbirliği potansiyelini daha geniş bir şekilde artırıyor.

Doğu Akdeniz’de bulunan aktörlerin Türkiye’siz Doğu Akdeniz Gaz Forumu oluşturmaları, kendi aralarında yaptıkları münhasır ekonomik bölge anlaşmaları ve Türkiye’nin dışlanarak oluşturulan East-Med projesi ve doğal gazın Avrupa’ya taşınması gibi adımlar yeni bir arayışın ayak sesleriydi. Tüm bu adımların temel amacı da Türkiye’nin içinde olmadığı yeni bir enerji denklemi oluşturmaktı.

Açıkçası Türkiye’nin karşısında oluşan Mısır-İsrail-Yunanistan-GKRY blokuna karşılık Doğu Akdeniz bölgesinde karşılıklı kıyıları bulunan Libya ile deniz sınır anlaşması yapması, tüm dengelerin, denklemin ve önceden oluşan işbirliklerinin yeniden gözden geçirilmesine neden oldu.

Sonuç

Tarihsel olarak düşük gaz fiyatları ve Avrupa’da arz sıkıntısı Doğu Akdeniz gazını ticari olarak daha az çekici kılmaktadır. Koronavirüs yeni yatırımları daha da azaltacak. Nisan 2020’de ExxonMobil, Kıbrıs’taki sondajı 2021 Eylül’e erteledi ve Mayıs başında Eni ve Total da ayni yolu takip ederek 2021 Eylül’e ertelediler. Metan emisyonları nedeniyle gaz ve iklim değişikliği ile ilgili endişelerden daha fazla zorlukla karşı karşıya kalan bu şirketler, metanı yakalayan ve hidrojene dönüştüren mavi hidrojen teknolojisinin ilerlemesinde yardımcı olabilir. Batı ülkeleri, 2019’da enerji geçişi için sadece yenilenebilir bir stratejiye alternatif olarak hidrojenin uzun vadeli gelişimini taahhüt ettiler. Asıl merak edilen soru şu; gelecekte Avrupa hala Doğu Akdeniz gazını isteyecek mi? Belki olabilir ama bu sefer bir zamanlar olduğu gibi acil olmayacağı kesin.