Çin halkı, tarihte var oldukları yüzyıllar boyunca 200 kadar hükümdar tarafından yönetilmiştir. Devletin yönetim kademeleri içerisinde de ağırlıklı olarak erkekler yer almıştı. Toplum, çoğunluğu erkek egemenliğine hizmet eden kurallara uymakla yükümlüydü. Hükümdarlar ve memurların yanında, imparatoriçeler ve cariyeler de sarayın içerisinde kendilerine bir konum kazanmayı başarmışlardı ancak resmi olarak siyasetle bir ilişkileri yoktu. Çin’i Tang Hanedanlığı (唐唐, 618-907) döneminde yönetmiş olan Wu Zetian (唐唐唐, 624-705) ise, tarih sayfaları içinde bu duruma önemli bir istisnadır. Wu Zetian Çin tarihinin bizzat tahta çıkmış olan ilk ve tek kadın imparatorudur. Wu Zetian, Çin tarihinin çok fazla karşıt görüşe konu olan önemli bir figürüdür. Çin’in altın çağı olarak görülen Tang Hanedanlığını sonlandırmış, yerine kendi hanedanlığı olan İkinci Zhou ( 武 武 , 690–705) Hanedanlığını kurmuş ve bu hanedanlığı on beş yıl boyunca yönetmiştir. Wu Zetian’in tahta çıkmış olduğu dönemin durumuna bakacak olursak, Konfüçyüsçülük, Tang Hanedanlığı boyunca devletin ideolojileri için kaynak almış olduğu önemli bir öğretidir. Bu öğreti, bir kadının imparator konumuna yükselemeyeceğine ve yönetici olamayacağına işaret eder. Wu Zetian ise devlet yönetimindeki başarısı ve zekice hamleleriyle bu öğretiye zıt düşerek yükselmeyi hedeflemiş, bu öğretinin toplum ve yönetim üzerindeki etkisine rağmen uzunca bir süre boyunca devleti önce geri planda, sonraları ise tamamen öne çıkarak yönetmiştir. Wu Zetian’in yönetimi, pek çok açıdan tartışmalı ve tepki çeken bir konudur. Tarihçilerin bir kısmı kadın imparatoru başarılı bir yönetici olarak görürken, bir kısmı imparatorluğa varan yoldaki acımasızlıklarını ön planda tutmayı tercih eder. Tarihçilerin onun hakkındaki ortaklaşa kararı, Wu Zetian’in Çin tarihi boyunca imkansız görüneni başardığı ve bir kadının Çin’e hükmedebileceğini kanıtladığıdır. Tang dönemine hakim olan Konfüçyüsçülük öğretisi genel olarak kadınların itaatkar olması ve yalnızca ev işleriyle ilgilenmeleri gerektiğini vurgulamıştır.
Ayrıca kadınların ve erkeklerin yaşamını net bir şekilde ayrılır. Kadınlar yaşamlarını erkeklerin aksine dışarıda değil, imparatorluk sarayı veya ev gibi kapalı yerlerde geçirmelidir. Konfüçyüs öğretisi dahilinde değer verilen eserlerin bazılarında, kadınların toplumdaki konumu ve politikadan uzak durmalarının gerekliliği apaçık belirtilmiştir: “Zeki bir adam duvar inşa eder, zeki bir kadın onu yıkar. Güzel olan zeki kadındır; ama o bir baykuştur, ötüp durur. Dili uzun bir kadın, şeytanın destekçisidir. Bozukluk gökyüzünden gelmez, kadın tarafından meydana getirilir.” Şiirin son dizelerinde ise kadının ev işleriyle ilgilenmesinin gerekliliği vurgulanmıştır: “Kadınların kamuya hizmet etmesine gerek yoktur, onlar ipek böceği işçiliği ve dokumalarıyla ilgilenmek zorundadırlar.” Kasideler Kitabı’nın yanı sıra Konfüçyüsçülük öğretisinin klasik eserlerinden bir tanesi olan Törenler Kitabı’nda (武武) kadın ve erkek arasındaki bu farka bariz bir şekilde yer verilir: “Erkekler kadınlara liderlik etmelidir, kadınlar erkekleri takip etmelidir. Eşlerin ahlaki görevleri buradan başlar. Kadınlar gençliklerinde babalarının ve ağabeylerinin sözünü dinlemelilerdir. Evlendiklerinde kocalarının sözünü dinlemelilerdir ve kocaları öldüğünde oğullarının sözünü dinlemelidir.” Konfüçyüs öğretileri teoride kadınlara yalnızca evlat, eş ve anne olma rolünü biçse de pratikte kadınlar toplum içerisinde bundan çok daha fazla role sahipti. Öğretinin tasvip ettiğinin ötesine geçen kadınlar meslek sahibi oldular, hatta zaman zaman özellikle yüksek rütbeli memurların ve görevlilerin eşleri çoğunlukla perde arkasından kocalarını yönlendirdi, nadiren de olsa sarayda yapılan görüşmeler ve toplantılarda fikirlerini apaçık dillendirenler de oldu. Tang döneminde ise geçmiş hanedanlıkların durumlarıyla kıyaslandığında kadınlar için kısıtlı bir özgürlük söz konusuydu. Özellikle güçlü ailelerden gelmekte olan kadınlar Tang dönemi Çin toplumunda kendilerine yer bulmayı başardılar. Bu nedenle, Tang sonrası dönemlerde pek çok kadın sarayda söz sahibi olmuş olsa da Çin’in bizzat tahta çıkmış olan tek kadın hükümdarı Wu Zetian’in bu dönemde hüküm sürmüş olması şaşırtıcı değildir.
İmparator Taizong’un Cariyesi Wu Zetian
Wu Zetian 17 Şubat 624’te doğdu ancak doğum yeri tarihçiler için uzlaşıya varılamamış bir konudur. Wu ailesinin maddi durumu, Wu Zetian’in babasının sahip olduğu konum nedeniyle oldukça iyiydi. Bu nedenle dönemindeki kadınların ve kızların genel durumunun aksine Wu Zetian ev işi yapmayı öğrenmekle yetinmek zorunda kalmadı, hatta ev işi yapmak gibi bir zorunluluğu yoktu. Babasının da desteğiyle birlikte küçük yaşından itibaren müzik aleti çalmayı ve yazı yazmayı öğrendi, Çin klasiklerini okudu. Babasının konumu sayesinde, soylu bir aileden olmamasına rağmen 14 yaşına geldiğinde, İmparator Taizong (武武 , 599-649) için ülkenin dört bir yanından seçilen cariyelerden biri oldu. Hareme ilk girdiğinde, harem içerisindeki hiyerarşide sahip olduğu düşük unvana rağmen babası yardımıyla edindiği yetenekler sayesinde Taizong’u etkilemeyi başardı. İmparator Taizong onun sahip olduğu zekaya ve ruha karşı derin bir hayranlık beslemeye başladı. Bu hayranlığın başlangıcı, Wu Zetian’in, imparatorun vahşi atını ehlileştirmek konusunda elde ettiği bir başarıya dayanır. İmparator Taizong’un vahşi bir atı vardı ve kimse bu atı ehlileştirmek için bir yöntem bulamamıştı. Bu nedenle Taizong bu konuda haremindeki kadınlardan da fikir almaya karar verdi. Cevabı yetersiz kalan kadınların ardından Wu Zetian üç şey ile atı kontrol edebileceğini söyledi. İsteği üzerine getirilen demir kırbaç ile ehlileşmezse, demir gürz ile vuracağını ve başarısız olursa hançer ile boğazını keseceğini söyledi. Taizong bu cevaptan fazlasıyla memnun kaldı ve onu kişisel asistanı yaptı. On yıl boyunca bu görevi sürdürdüğü bu görev, Wu Zetian’e devlet yönetiminde imparatorun nasıl bir tutum sergilediğini gözlemleme şansı sundu ve devlet yönetiminde kullanabileceği faydalı beceriler edindi. İmparator da sık sık Wu Zetian’e danıştı, onun önerilerini ve düşüncelerini dinledi. Bu sayede Wu Zetian pek çok devlet meselesinden haberdar oldu. Bunun yanında İmparator Taizong ile harem içerisindeki pek çok cariyeye kıyasla yakın bir ilişkiye sahip olsa da, imparatordan bir çocuğu olmadı. Devlet görevlileri ise Wu Zetian ile Taizong arasındaki bu yakınlığı onaylamadı, o dönemde yoğun olan batıl inançların etkisiyle bir kısmı Wu Zetian’in doğduğu yılda yaşanan güneş tutulmasının felakete işaret ettiğini savunuyordu. Bir kısmı ise imparatora sunulan bir kehanetten şüpheleniyordu. Kehanete göre hanedanlığı yok edecek kişi yirmili yaşlarında ve imparatorun yakınlarındaydı. Ayrıca bu kehanette Wu Zetian’in ileride kendisine seçeceği isim olan Wu Zhao (武武/ 武武) ismine yönelik betimlemeler de bulunuyordu. Wu Zetian’e yönelik bu ithamlar sürerken İmparator Taizong’un ölümünün ardından dokuzuncu oğlu Li Zhi (628-683,武武), Gaozong (唐唐) ismi ile tahta çıkmıştır.
İmparator Gaozong’un Cariyesi Wu Zetian
İmparator Taizong hastalandığında, Wu Zetian ile imparatorun oğlu Li Zhi arasındaki yakın ilişki kendisini göstermeye başlamıştı ve bu yakın ilişki zamanla Li Zhi’nın Wu Zetian’e yönelik yoğun aşkına döndü. Taizong 649 yılında öldüğünde, veliaht olarak seçilmiş olan Li Zhi devletin başına geçti. Wu Zetian ise Konfüçyüsçülük geleneğine uygun bir şekilde Taizong’un cariyesi olarak hayatının geri kalanını geçirmek üzere keşişlik yapacağı bir tapınağa gönderildi. İmparator Gaozong ise aşık olduğu kadınla yaşamaya zorlandığı bu ayrılığı kabullenmedi ve Taizong’un ölümünün birinci yılında törenler esnasında tapınakta karşılaşmalarının üzerinden çok zaman geçmeden Wu Zetian’i yeniden saraya aldı, ona harem hiyerarşisi içerisinde ikinci konumda yer almasını sağlayacak olan zhaoyi ( 武 武 ) unvanını verdi. Bu durum, Wu Zetian ile Gaozong arasındaki ilişki, anne-oğul ilişkisi sayılacağından Konfüçyüsçülük öğretisine tersti ve saray görevlilerinden tepki topladı. Wu Zetian’in hareme dönüşünde imparatorun eşi İmparatoriçe Wang’ın da parmağı olduğu söylenir. Bir diğer cariye olan Xiao’ın sahip olduğu ilgiyi kıskanan ve imparatora çocuk veremeyen imparatoriçe, ilgiyi bu cariyeden uzaklaştırmak için Wu Zetian’in saraya dönmesini amaçlamıştır. Ancak bu durum, ona faydadan çok zarar sağladı. Kısa bir süre sonra Wu Zetian Zhaoyi unvanı ile yetinmemeye karar verdi, bu unvan sarayda yükselme hırsını tatmin etmiyordu. Wu Zetian bu amaçla yüksek rütbeli görevlilere dostça yaklaştı, güvenlerini kazandı. İmparatoriçe Wang ve imparatoriçenin zamanında kıskanmış olduğu, imparatorun gözdelerinden biri olan Xiao’ı ortadan kaldırmaya karar verdi. İmparatoriçe Wang’ın çocuklara düşkünlüğü ve çocuk sahibi olamayışı, Wu Zetian’in planı için kullanmaktan çekinmeyeceği detaylardı. Bir gün imparatoriçe, Wu Zetian’i ziyaret etti ve yeni doğmuş olan kızı ile ilgilenip oyun oynadı. İmparatoriçe odadan ayrıldıktan kısa süre sonra Wu Zetian kızını boğarak öldürdü ve kızının ölümünün suçunu İmparatoriçe Wang’a attı. Wu Zetian’e düşkünlüğü, imparator Gaozong’un bu yalana inanmasına sebep oldu ve imparatoriçenin unvanını elinden aldı. Wu Zetian, onun yerine imparatoriçe unvanını kazandı ve imparatoriçe olduktan çok kısa süre sonra Wang ve Xiao idam edildi, iki kadının
yakınları ve destekçileri de merkezden uzağa sürgüne gönderildi.
İmparatoriçe Wu Zetian
655 yılından 690 yılındaki imparatorluk sürecine kadar Wu Zetian, hayatının otuz yılından fazlasını yalnızca on beş yıl sürecek bir hanedanlığa hazırlanmak için harcadı. Özellikle saray içerisinde kendisine muhalif olan çoğu yaşlı yüksek rütbeliyi görevden uzaklaştırdı, onların yerine kendi destekçilerini yerleştirdi. Geriye kalan görevliler arasından da kendisine yeni destekçiler buldu, düşük rütbeli görevlilerden bilgi sağlamak amacıyla onların arasına ajanlar yerleştirdi. Zamanla divandaki asıl güç ve yetki kendisine geçti. İmparatoriçe olmasının üzerinden beş yıl geçtikten sonra Gaozong felç geçirdi. Sağlık sorunları, daha önce devlet meseleleri konusundaki yeterliliğini kanıtlamış ve güvenini kazanmış olan Wu Zetian’den yardım istemesini gerektirdi. Sonraki yıllar boyunca Wu Zetian’in devlet meseleleri üzerindeki yetkisi neredeyse Gaozong’a denkti. Gaozong’un hastalığı devam ettikçe, gücü daha da arttı, son kararı veren kişi olmaya başladı. Zamanla Gaozong bu durumdan rahatsız olmaya başladı, saray içerisinde de Wu Zetian’in bu yükselişine karşı olanlar az değildi. Onun bu gücünü elinden alma fırsatını, 664 yılında elde ettiler.
Wu Zetian’in bir Taoist rahip ile görüşmesi, büyücülükle suçlanmasına sebep oldu. Güvendiği bir devlet görevlisinin önerisi üzerine Gaozong, Wu Zetian’in imparatoriçeliğini elinden almak üzere bir ferman yazdı ancak Wu Zetian bu ferman yayınlanmadan önce ajanları sayesinde fermandan haberdar olmuştu ve Gaozong ile yüz yüze görüşme fırsatını kaçırmadı. Gaozong en başta kararının arkasında kararlılıkla durduysa da, sonrasında duygusallığı ağır bastı. Fikrin kendisine ait olmadığını itiraf etti ve fermanı geçersiz kıldı. Wu Zetian kısa sürede bu fikri ortaya atan görevliyi sürgüne gönderdi. Wu Zetian’in ülke üzerindeki gücü böylece bir kez daha pekişti ve kendisine muhalif olanların gözünü korkutmayı başardı. İmparatoriçe Wu Zetian tüm bu kötülüklerine rağmen, halk ile ilgilenmeyi de ihmal etmedi. Halkın üzerindeki vergi yüklerini azaltacak, düşük kademeli devlet görevlilerine terfi umudu verecek, barış sözü verecek kararlar alınmasını sağladı, savurgan bir şekilde yapılan harcamaları -özellikle bina ve tapınak yapımını- yasakladı. Yaptığı en önemli yeniliklerden biri Konfüçyüs öğretisinin ataerkil yapısına karşı çıkarak annenin ölümünün ardından tutulan yası, babanın ölümünün ardından tutulan yas ile eşitleyerek üç yıla çıkarmasıydı. Ayrıca, iftira atılmasını da yasakladı ve üstün hizmetin ödüllendirilmesini sağladı. Bunlar, On İki Ferman adı verilen yeniliklerin bazılarıydı. 670’li yılların başında, Gaozong’un yıllardır kötüye seyreden sağlık durumu daha da ağırlaştı. Yakında gerçekleşmesi beklenen ölümünün ardından, tahta kimin çıkacağı konuşulmaya başlandı. Seçenekler arasında Gaozong ve Wu Zetian’in en büyük çocuğu Li Hong vardı. Zekası ve sorumluluk sahibi davranışlarıyla tanınan ve öne çıkan asıl isim Li Hong’du ( 唐 唐 , 652-675). Politik tavırlarının annesinden farklılığı sebebiyle, Wu Zetian’e muhalif kesim tarafından da destekleniyordu. Ancak Li Hong, annesi Wu Zetian’e ülke üzerindeki etkisini kırması için ısrar ederek bir hata yaptı ve bu hatasının cezasını anne ve babası ile gittiği yazlık saraydaki gizemli olayla birlikte canıyla ödedi. İmparator Gaozong ölümünden kısa bir süre önce son isteğini ilan etti. Bu istek: “Varis tahta tabutumun önünde çıkmalı. Ve sadece genç imparatorun tek başına karar vermesinin zor olduğu durumlarda İmparatoriçe Wu Zetian’e danışılmalı ve ortaklaşa karar verilmeli.” şeklindeydi.
Dul İmparatoriçe Wu Zetian
İmparator Gaozong’un 683 yılı Aralık ayında Ziwei Sarayı’ndaki ölümünün ardından Wu Zetian’in ikinci oğlu Zhongzong ( 武 武 , 656-710) tahta çıktı. Ancak Zhongzong kısa süre sonra Wu Zetian tarafından tahttan indirildi ve sonraki imparator Ruizong yalnızca kukla imparator olarak yönetime devam etti. Perdenin ardındaki Wu Zetian, ülke üzerindeki tüm kontrole sahipti. Wu Zetian bu dönemde taht hazırlıklarına başladı ve çeşitli reformlar yaptı. Zamanla fermanlarını imparatorlar tarafından kullanılan “Biz” ( 武 ) kalıbı ile yayınlamaya başladı. Devlet memurları için sınav sistemi getirdi, yönetim alanında değişiklikler yaptı. Genel Af çıkardı. Yeniliklerinin pek çoğu halka hizmet ediyordu, örneğin yeni sınav sistemi başarılı sıradan insanlara da soylular kadar divana ve saraya dahil olma hakkı tanıyordu. Bu sayede saraya çok fazla başarılı bürokrat kazandırdı. Daha cesur hamleleri ise Tang yöneticileri tarafından kullanılan imparatorluk sembollerini, imparatorluk sancaklarının rengini değiştirmek ve bazı bakanların özel cübbeler giymesini emretmek oldu. Wu Zetian muhalifi bir kesim, Zhongzong’u yeniden tahta çıkarmak amacıyla bir isyan başlattı. Wu Zetian generalleri isyancıların üzerine gönderdi, isyancılara atalarının mezarlarını kazdırmak ve atalarına ölümlerinden sonra verilen unvanları almak gibi o dönemin toplumsal cezaları verdi. Generaller başarılı oldu, isyanın öne çıkan isimleri öldü. 690 yılına gelindiğinde Wu Zetian devleti perde arkasından değil, kendi adıyla yönetmek, kuruluşu ilan edilmiş olan İkinci Zhou Hanedanlığının yöneticisi olmak, Kadın İmparator ( 武 武 武 ) unvanını elde etmek için son adımını da attı. Geleneksel Çin veraset sistemi bir kadının imparator (武武 ) unvanını elde etmesine izin vermiyordu ama Wu Zetian kendisine muhalif olanları bastırmaya kararlıydı ve böylece tahta çıktı.
Kadın İmparator Wu Zetian
Wu Zetian’in ilk işlerinden biri, Taoizm’i Budizm’den üstün konuma getirmek oldu. Veliahdı, önceki imparator Ruizong’a Wu soyadını verdi. Ruizong’un kendisine muhalif görevlilerle görüştüğünü öğrenmesi üzerine onu isyanla suçlasa da, bir süre sonra masumiyetine inandı ve oğlunu soruşturmaktan vazgeçti. Ancak veliahtlık konusu, durulmak bilmeyen bir sorundu. Saray içerisindeki görevliler Zhongzong’un yeniden veliaht olması gerektiğini öne sürdüler, Wu Zetian bunu en başta kabul etmediyse de zamanla ikna olarak oğlunu sürgünden geri çağırdı, Ruizong’un sahip olduğu veliahtlığı ona teklif etti ve böylece veliaht Zhongzong oldu. Bunun dışında dış sorunları ve hanedanlığını tehdit eden pek çok sorunu da gerek generalleri, gerek kendisinin zekice hamleleri sonucunda çözdü. İleri yaşının da zorluklarına rağmen divan içerisinde ve ülke içerisinde kendisine hizmet edecek olan yetenekli ve başarılı memurları, bakanları işe almak ve onları terfi ettirmek ile uğraştı. Böylece hanedanlığının daha sağlam temelleri olacağına ve kendisinin yokluğunda ortaya çıkacak olan sorunlara dayanabileceğini düşünüyordu. Bu ısrarında oğlu Zhongzong’a dair güvensizliği de önemli bir sebepti. Zhongzong’un Li soyunu devam ettirmeyi seçerek Tang dönemine geri döneceğine inanıyordu. 704 yılının kış ayları geldiğinde Wu Zetian sağlığı kötüleşmeye başladı ve hastalandı, bunu 705 yılının başlarında geçirdiği başka bir ciddi hastalık izledi. Saray içerisindeki bir grup bunu fırsat bilerek Zhongzong’un da desteğini aldı ve Wu Zetian’in yaşadığı köşkün etrafını sardılar. Wu Zetian’i tahtı oğlu Zhongzong’a bırakması için zorladılar ve önce 21 Şubat’ta Wu Zetian’in adıyla Zhongzong’un imparator vekili olduğuna, sonrasında 22 Şubat’ta tahtı veliahdına bıraktığı ve Zhongzong’un imparator olduğuna dair fermanlar yayınlandı. Böylece, 23 Şubat’ta Zhongzong yeniden resmi olarak imparator unvanına sahip oldu. Wu Zetian ise sıkı bir koruma eşliğinde başka bir köşke gönderildi. 3 Mart’ta Zhou Hanedanlığı’na son verildi, Tang Hanedanlığı yeniden Çin’e egemen oldu. Wu Zetian ise sağlığının daha da kötüleşmesi sonucunda 16 Aralık 705 tarihinde, 82 yaşında öldü. Oğlu tarafından, kocası ile aynı yere gömüldü. Wu Zetian’in mezar taşında kendi isteği üzerine yazı bulunmamaktadır. Kimi tarihçiler bu şekilde Wu Zetian’in kendisini övdüğünü ve başarılarının yazıyla ifade edilemeyeceğini düşündüğünü savunur, kimisi ise Wu Zetian’in erkek hakimiyetini yıktığı için kendisini suçlu bulduğunu ve bu sebeple mezar taşının yazısız olmasını istediğini savunuyor. Bu konuda çoğunluğun görüşü ise, Wu Zetian’in gelecekteki insanların kendisini farklı farklı değerlendireceğini ve mezar taşında yazılanların hayatında yaptıklarını kısa anlatamayacağını bilmesinden olduğu yönünde.
Tuğçe Pulurluoğlu
Stratejik Ortak Misafir Yazar
[irp posts=”27634″ name=”Aum Shinrikyo Terör Örgütü: Kuruluşu, İdeolojisi ve Saldırıları”]
KAYNAK
1 Fitz gerald, Charles P. The Empress Wu.
2 Le wis, Mark Edward. History of Imperial China: China’s Cosmopolitan Empire: The Tang Dynasty.
3 Jay , Jennifer W. “Imagining Matriarchy: ‘Kingdoms of Women’ in Tang China”, Journal of the American Oriental Society, 1996
4 Ra pozo, Alexis. Life in a Golden Age: The Status of Women in China’s Tang Dynasty.
5 Ke ay, John. China: A History.
E-BÜLTENE ABONE OLUN
Stratejik Ortak yazarlarının makalesi ve haritalar ücretsiz e-postanıza gelsin.
Abone oldunuz, teşekkürler.
Bir şeyler yanlış oldu. Lütfen daha sonra tekrar deneyin.
E-BÜLTENE ABONE OLUN
Stratejik Ortak yazarlarının makalesi ve haritalar ücretsiz e-postanıza gelsin.
Abone oldunuz, teşekkürler.
Bir şeyler yanlış oldu. Lütfen daha sonra tekrar deneyin.
