İsrail ile Masaya Oturan Mısır’ın Libya ile Dört Gün Savaşı

Dört Gün Savaşı, Libya ile Mısır arasında 21-24 Temmuz 1977 tarihleri arasında yaşanan bir savaştır. Savaşın temelinde, iki ülke arasında yaşanan çıkar çatışmaları ve Yom Kippur Savaşı’ndan sonra Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat’ın İsrail’e anlaşma masasına oturması yatmaktadır. 1976 yılının başlarında Muammer Kaddafi, Mısır sınırına asker sevkiyatı yaparak Enver Sedat’a gözdağı verdi. Bunun üzerine Mısır Genelkurmayı, Kaddafi’yi devirip Libya’yı Mısır’a bağlama düşüncesini Sedat’a sundu. Sedat ise, Libya sınırına sevkiyat yapmakla yetindi.

İki devletin de yaptığı askeri sevkiyatlar nedeniyle sınır boyunca irili ufaklı çatışmalar yaşandı. Özellikle Temmuz 1977’de iyice şiddetlendi. 21 Temmuz’da Libya ordusuna bağlı bir tank taburunun Mısır’a bağlı Sallum kasabasına baskın düzenlemesiyle savaş başladı. Baskına aniden karşılık veren Mısır ordusu, tank taburunu pusuya düşürerek karşı saldırı başlattı. Mısır Hava Kuvvetleri, Libya’ya bağlı Cemal Abdülnasır Hava Üssü’ne geniş çaplı hava saldırısı düzenledi. Sonraki iki gün boyunca, topçu atışları ile taraflar birbirini yıpratmaya çalıştı. 24 Temmuz günü Mısır, Cemal Abülnasır Hava Üssü’ne daha büyük bir saldırı yaptı ve Libya’nın tedarik depolarına zarar verdi. Cezayir Cumhurbaşkanı  Huari Bumedyen ve Filistin Kurtuluş Örgütü Lideri Yaser Arafat’ın çabaları ile ABD’nin baskısı üzerine Enver Sedat, tek taraflı ateşkes ilan etti. Kaddafi de, ateşkesi resmi manada kabul etmemesine rağmen bir süre sonra askerlerini Mısır sınırından çekti.

Savaşın Arka Planı

1970’li yıllarda Kaddafi liderliğindeki Libya, Arap birliğini sağlamak amacıyla büyük çaba harcadı. Özellikle Mısır ve Suriye ile bu amaç için temaslarda bulundu. Bu sırada, Arap milliyetçiliğinin en önemli simgelerinden olan Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdülnasır’ın 28 Eylül 1970’de vefat etmesiyle yerine Enver Sedat geçti. 1972’de, üç devletin katıldığı müzakerelerde geniş bir Arap federasyonu kurulması konusunda büyük ölçüde anlaşıldı. Anlaşmaya göre her devletin ordusu, bağımsız bir ekonomisi olacak fakat bayrak ve marşta birlik sağlanacaktı. Kaddafi’nin anlaşmayı benimsemesine rağmen Enver Sedat’ın İsrail ve ABD ile olan yakın ilişkileri federasyonun kurulmasını engelledi. Özellikle İsrail’le olan ilişkilerde yürütülen farklı politikalar, Libya ve Mısır’ın aralarının açılmasına zemin hazırladı. Nitekim 1973’te gerçekleşen Yom Kippur Savaşı’nda, Mısır ve Suriye’nin Libya’ya haber vermeden taarruza geçmesi Kaddafi ile Sedat arasında ipleri kopardı. Savaşın gitgide İsrail lehine dönmesiyle Enver Sedat İsrail ile masayı oturmaya kabul etti. İsrail ile Mısır arasında yapılan görüşmelerde herhangi Arap devletinin bir daha İsrail’e savaş açmayacağının güvencesi alındıktan sonra İsrail ordusu Sina Yarımadası’ndan çekildi. Bu gelişmeler sonrası Muammer Kaddafi, Enver Sedat’ı korkaklıkla suçladı ve tüm Arap devletlerini Mısır’a karşı cephe almaya çağırdı.

Kaddafi’nin Sallum Kasabasını İşgal Etmesiyle Savaş Başladı

Mısır’ın İsrail ile ilişkilerinden dolayı Arap devletleri arasında Enver Sedat’ın prestiji zarar gördü. Bunu fırsat bilen Kaddafi de Arap coğrafyasının liderliğini üstlenmek için yeni politikalara girişti. Sovyetler Birliği’nden bolca silah tedarik etti. Müslüman Kardeşler gibi Sedat’a muhalif örgütlere finansman sağladı. Enver Sedat bu duruma, Çad’ı Libya’ya karşı kışkırtarak cevap verdi. Şubat 1974’de ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ile Enver Sedat bir araya geldi. Görüşmede, olası bir Libya-İsrail savaşında Libya’ya yönelik olası yaptırımlar üstünde duruldu.

1976’nın başlarından itibaren iki ülke arasında küçük çapta sınır çatışmaları gözlendi. Mısır ordusu, yaklaşık 30.000 askerini ve 80 savaş uçağını Libya sınırının yakınlarına konuşlandırdı. Libya ise 4.000 asker ve 150 tankı konuşlandırarak cevap verdi. 22 Temmuz günü Muammer Kaddafi, Mısır’dan Bingazi’deki konsolosluğunu kapatmasını istedi. Bir süre gerginlik azalsa da, Mısır Genelkurmayı’nın Kaddafi’yi devirmeye yönelik planlarının açığa çıkması neticesinde sınır çatışmaları yeniden başladı. ABD’li istihbarat analisti Kenneth M. Pollack, Mısır ordusunun o dönem Libya ordusundan katbekat daha üstün olduğunu fakat Enver Sedat’ın, ordunun hazırlıksız olduğuna inanması nedeniyle Libya’ya geniş çaplı bir savaş açmadığını iddia etmiştir.

Muammer Kaddafi Mısır üzerindeki askeri ve siyasi baskısını artırırken, Mısır’da olası savaş durumuna karşı olağanüstü hal ilan edildi. Ordunun lojistik sorununu halleden Mısır ordusu, temmuz ayının başında geniş çaplı asker sevkiyatı yaptı. Uçak filosunun önemli bir kısmı Marsa Matruh Hava Üssü’ne getirildi. 12 ve 16 Temmuz’da kanlı sınır çatışmaları yaşandı. Bu iki günde Mısır 9 askerini kaybetti.

21 Temmuz günü Kaddafi tarafından Sallum kasabasının işgal edilmesine yönelik verilen emir ile Dört Gün Savaşı başlamış oldu.

Mısır ordusu Yom Kippur’dan dolayı daha deneyimliydi ve tümenler muharebe tecrübesi yaşamış generaller tarafından idare ediliyordu. Libya’nın ise silah altındaki personel sayısı 32.000 ile sınırlıydı ve bunlardan yalnız 4.000’i sınırdaydı. Envanterinde 150-200 tank bulunuyordu. Ayriyeten ordunun siyasetle iç içe olmasından dolayı birçok subay tasfiye edilmişti.

21 Temmuz günü Libya 9. Tank Taburu, Sallum’a baskın düzenledi. Tabur kısa sürede pusuya düşürüldü ve taburda bulunan askerlerin yarısı pusu esnasında öldü. Mısır envanterinde bulunan SA-7 ile düşük irtifada uçan Libya savaş uçaklarına hasar verildi. Birkaç saat sonra Mısır tarafından geniş çaplı saldırı başlatıldı.

Albay Adil Naser komutasındaki dört MiG-21 ve 8 Su-7 savaş uçağı, Libya’ya bağlı Cemal Abdülnasır Hava Üssü’ne saldırı düzenleyerek büyük hasar verdi. Bu saldırılar esnasında Mısır, 7 Libya uçağını düşürdüğünü iddia etti. Bir Mısır Su-7’si düşürüldü ve pilotu esir alındı. Mısır mekanize tugayları, Musaid kasabasına doğru ilerleyişlerini sürdürdü. Mısır ordusu, Libya içlerine 24 km kadar girdikten sonra Libya ordusu tarafından durduruldu. Bu süreçte Libyalılar, yaklaşık 60 tank ve zırhlı personel taşıyıcısını kaybetti. Sonraki iki gün boyunca herhangi bir ilerleme olmadıysa da savaş, karşılıklı topçu atışlarıyla devam etti. İki Libya savaş uçağı, Mısır radarına yakalanarak düşürüldü. Mısır Hava Kuvvetleri başta Kufra Hava Üssü olmak üzere birçok askeri üs ve şehri bombardımana tuttu. Mısır jetleri, Libya köyleri üzerinde alçak uçuş yaparak halk üzerinde büyük korku yarattı. Alçak uçuşlardan etkilenen ve sınırda yaşayan insanların önemli bir kısmı Bingazi’ye geçici süreliğine göç etti. Mısırlı komandolar, helikopter desteğiyle askeri tesislere baskınlar düzenledi.

24 Temmuz’da, Libya ordunun tamamını seferber etti. Bu arada Mısır Hava Kuvvetleri, Cemal Abdülnasır Hava Üssü’nde konuşlu olan uçakların önemli bir kısmını imha etti. Libya uçaksavarları 2 Mısır uçağını düşürerek  saldırıya karşılık verdi. Günün sonunda Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat, Mısır’ın avantajlı durumuna rağmen tek taraflı ateşkes ilan etti. Libya içlerine doğru ilerleyen Mısır ordusu, ateşkese uyarak sınıra kadar çekildi. Bu dört gün boyunca Mısır 4 savaş uçağını ve 100 askerini kaybederken, Libya 400 askerini ve 70’in üzerinde askeri aracını kaybetti. Savaş sırasında hiçbir Libyalı sivil öldürülmedi.

Savaş Sonrası Neler Oldu?

Libya ve Mısır, resmi olarak barış antlaşması imzalamadı ancak her iki taraf da ateşkese uydu. Libya Dışişleri Bakanı Abdulmunim El-Huni, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne mektup yazarak Mısırlıların hastaneleri tahrip ettiklerini ve beş kasabaya hasar verdiklerini beyan etti. Güvenlik Konseyi ise konuyu görüşmeyi reddetti. 24 Ağustos’ta, iki ülke arasında esir değişimi yaşandı. Sınırdaki askerler de yavaş yavaş çekildi. Savaşın etkilerinden biri olarak Libya’da yaşayan Mısırlıların çoğu ülkeyi terk etti. Savaş esnasında atılan mayınlar ancak 2006’da tamamen temizlenebildi. Mısır Hava Kuvvetleri’ne meydan okuyamayacağını anlayan Muammer Kaddafi, orduda modernizasyon çalışmalarına başladı. Libya ve Mısır arasındaki ilişkiler, Enver Sedat’ın 1977’de Kudüs’e gitmesiyle tekrardan kopma noktasına geldi. Kaddafi sonraki yıllarda Mısır’a yönelik söylemlerini yumuşatsa da Enver Sedat ve halefi Hüsnü Mübarek’e yönelik sert demeçler vermekten geri durmadı.

Alp Emeç

Stratejik Ortak Misafir Yazar