Afganistan’da ‘Sinsi Terör’: IŞİD-K

Afganistan’da süre gelen siyasi krizler, askeri dinamikler, sosyal sorunlar ve etnik yapıya dayalı boşluklar ülkeyi terör örgütlerinin kuluçkası haline getirmede yardımcı oluyor. Özellikle de 2001 sonrasında başlayan ABD’nin askeri müdahalesi, ülkeyi bataklığa iterek kaosa alan açtı. Bunu fırsat bilen terör örgütleri de ülkenin farklı noktalarında yapılanma sürecine girerek, hem yerel hem de hükümet güçlerine yönelik bir çok saldırı gerçekleştirip, işgal altındaki ülkeden pay almanın peşine düştüler.

Bunun sonucunda Pakistan Talibanı’ndan ayrılanlar, Afgan Talibanı’ndan ayrılanlar, Özbekistan İslam Hareketi’nin üyeleri ve yerel selefi gruplar, Afganistan’ın Nangarhar, Kunar ve Cevzcan kırsalında yapılanmaya başlayarak 2014 sonlarına doğru terör örgütü IŞİD’e biat ederek IŞİD-K’yı kurdular. Adını duyurduktan sonra alanını genişletmek için intihar/bombalı saldırıları ve silahlı saldırılara başlayan IŞİD-K, pek çok sivil ve askerin ölmesindende sorumlu tutularak hem ülkede hem de uluslararası arenada terör örgütü ilan edildi.

IŞİD-K’nın Yapısı

Terör örgütü IŞİD-K (Irak Şam İslam Devleti-Horasan), IŞİD’in Orta Asya uzantısıdır. ‘Horasan’ ismi ise ‘Güneşin Ülkesi’ anlamına gelmektedir. Ekim 2014’te, altı eski üst düzey Pakistan Talibanı üyesi, IŞİD lideri Ebubekir el-Bağdadi’ye bağlılık sözü verdi. Ocak 2015’te dönemin IŞİD sözcüsü Ebu Muhammed el-Adnani biat taahhüdünü kabul etti ve IŞİD-K’nın kurulduğunu duyurdu.

Aslında IŞİD-K’nın ilk kuruluş ve yapılanma sürecinin 2010 yılında Afganistan’ın Nangarhar bölgesinde gerçekleştiği belirtiliyor. Bu süreçte, örgütün bünyesindeki çoğunluğun da Pakistanlı militanlardan oluştuğu söylenmektedir. IŞİD-K’nın mevcut yapılanma ve barınma bölgesi, Afganistan-Pakistan sınırını ve Afganistan’ın Nangarhar bölgesini içeriyor. IŞİD-K’nın oluşumunda yerel selefi gruplar, Özbekistan İslam Hareketi, Pakistan Talibanı’ndan ayrılanlar ve Afgan Taliban’ından ayrılanların bulunduğu belirtiliyor.

2014 yılında eski Pakistan Talibanı komutanlarından olan Hafız Said Han, Horasan koluna öncülük etmek üzere emir seçildi. Hafız Said Han, 26 Temmuz 2016 ‘da Nangarhar’da ABD tarafından gerçekleştirilen hava saldırısında öldürüldüğü bildirildi. Bölgedeki diğer sorumlu olan kişiler Abdul Hasib Nisan 2017’de, Ebu Sayed 11 Temmuz 2017’de ve Abu Saad Orakzai ise 25 Ağustos 2018’de öldürüldü. IŞİD-K’nın günümüzdeki liderinin (2020 itibariyle) Shahab al-Muhajir (Şebab El-Muhacir) olduğu söylenmektedir. Şebab El-Muhacir’in meskun mahal savaşı uzmanı olduğu ve Ağustos 2020’de gerçekleşen Celalabad hapishane baskını gibi IŞİD-K’nın daha karmaşık saldırı ve operasyonlarından bazılarının planlanmasında rol oynadığı belirtiliyor.

IŞİD-K’nın, 2015-2021 yılları arasında 6 yöneticisi etkisiz hale getirildi veya yakalandı. 4 tanesi terörle mücadele operasyonlarında etkisiz hale getirilirken, 2 tanesi de yakalanarak tutuklandı. Ayrıca 2015-2019 yılları arasında da, 550’den fazla saha ve eğitim sorumlusu öldürüldü ya da sağ olarak yakalanarak ele geçirildi. IŞİD-K’nın bilinen altı liderinden beşi Pakistanlıydı -3’ü daha önce Pakistan Talibanı’na bağlıydı ve biri de Taliban üyesiydi.

IŞİD-K’nın Hedefi Nedir?

IŞİD-K’nın 2015 yılında yayımlanan bir video klibinde, örgütün bölgedeki misyonu ifade ediliyor. Söz konusu klipte, “Şüphesiz ki Yüce Allah bize Horasan diyarında uzun zamandan beri cihat bahşetmiştir ve Allah’ın lütfuyla Horasan topraklarına giren kâfirlerle savaşmışızdır. Bütün bunlar şeriatı yerleştirmek içindir. Bilin ki İslam Hilafeti belli bir ülke ile sınırlı değildir. Bu gençler batıda, doğuda, güneyde ve kuzeyde her kâfirle savaşacaklar.” ifadeleri yer alıyor.

IŞİD-K’nın ideolojisi ise, topraklarını, Sünni Afgan Ulusal Ordusu’ndan Hazara Şiilerine kadar olmak üzere, “Müslümanları kendi dinine çeviren” yabancı “haçlılardan” ve “mürtedlerden” kurtarmayı amaçlamaktadır.

Kısacası IŞİD-K’nın amacı, IŞİD’in küresel halifeliğinin bir parçası olarak ‘Horasan Vilayeti’ni kurmaktır.

IŞİD-K’nın Gençlik Yapılanması ve Fikir Bağlantısı

IŞİD-K’ye bölgedeki üniversitelerden katılan gençler de bulunuyor. Genellikle, ilahiyat, hukuk, kimya, mühendislik ve edebiyat bölümlerinden katılım sağlanıyor. Örgüte en fazla katılımın sağlandığı üniversiteler ise Kabil Üniversitesi, Nangarhar Üniversitesi ve Al-Biruni Üniversitesi.

IŞİD-K’nın Kabil hücresi ve grubun fikir öncüleri daha geniş olarak, kökleri değişmez bir şekilde Afgan kökenli Selefi şeyhlere kadar uzanır. Aminullah el-Peşavi buna bir örnektir; Selefi neslinin manevi babası olarak bilinir. IŞİD-K’nın kuruluşunun ilk yıllarında etkili olan diğer ‘ideologlar’ ise Şeyh Kasım ve Şeyh Celaleddin’dir. 2016’da Şeyh Kasım ve 2017’de Şeyh Celaleddin, Nangarhar’da etkisiz hale getirilmiştir.

Nangarhar’daki orta düzey liderlik, çoğunlukla yerel eski Taliban komutanlarından oluşuyordu. IŞİD-K’nın 52 komutanın 40 tanesi eski Taliban komutanlarından, 5 tanesi eski Lashkar-e-Islam militanlarından ve 4 tanesi ise eski El Kaide bağlantılıydı.

IŞİD-K’nın Askeri Mevcudiyeti

IŞİD-K’nın bölgedeki askeri mevcudiyetinin 2016’da yaklaşık 4 bin militan olduğu tahmin ediliyordu. Fakat ABD, Afganistan, Pakistan ve Taliban tarafından örgüt üyelerinin hedef alınması sonucunda bu rakam yarıya kadar indirildi.

Ayrıca Birleşmiş Milletler, Ekim 2019-Mart 2020 arasında 1400’den fazla IŞİD-K savaşçısının Afgan veya NATO güçlerine teslim olduğunu bildirdi. 2021 Haziran ayında yayınlanan bir Birleşmiş Milletler raporunda ise Afganistan’ın Kunar ve Nangarhar eyaletlerinde yaklaşık 1.500-2.200 arasında militanın olduğu ifade ediliyor.

2020 sonunda Afganistan’daki IŞİD-K varlığı büyük ölçüde azalmış olsa da hücre yapılanmaları, bombalı ve intihar saldırıları ile kendilerini gündemde tutmaya devam ediyor. Mevcut durumda kaç IŞİD-K militanının aktif olduğunu ve kentsel alanlarda uyuyan hücrelerin sayısını tam ola rak tespit etmek zor gözüküyor.

IŞİD-K’nın Öne Çıkan Saldırıları

Örgütün saldırılarının gündeme gelmesi, sadece Kabil havaalanı saldırısıyla sınırlı değil. Aynı zamanda IŞİD-K, Afganistan ve Pakistan’da gerçekleştirdiği intihar saldırıları ve bombalı eylemlerle de adını duyurmuştu.

2017-2018 yılları arasında IŞİD-K, Afganistan’da 84, Pakistan’da ise 11 saldırı gerçekleştirdi. Afganistan’da en şiddetli saldırıyı Kabil ve Nangarhar bölgelerinde gerçekleştirdi; 15 ilde düzenlenen saldırıda 819 sivil öldürüldü. Pakistan’da ise seçim ve dini kurumları hedef alan saldırılarda 338 sivil hayatını kaybetti. Örgüt, Taliban ile kırsal kesimlerde farklı noktalarda da çatışmalar yaşadı. IŞİD-K, faaliyetlerini çoğunluklu olarak Nangarhar ve Kabil’de gerçekleşirken, Kunar, Jowzjan, Paktia, Kunduz ve Herat illerinde de gerçekleştirilen intihar ve bombalı saldırıları üstlendi.

Afganistan’daki BM Yardım Misyonu, sadece 2021’in ilk dört ayında IŞİD-K tarafından üstlenilen 77 saldırıyı belgeledi. Nisan 2019-Mart 2020 arasında 572 saldırı kaydedilirken, 2020-2021 yılları arasında saldırılarda %80 düşüşle 115 saldırı kaydedildi.

IŞİD-K’nın Üstlendiği/Bağlantılı Saldırılar

• 31 Mart 2018: Kunar’da düzenlenen intihar saldırı sonucunda Kunar İl Meclisi üyesi Shah Wali Himmat ve bir din görevlisi hayatını kaybetti.
• 22 Nisan 2018: Kabil’de bir seçmen kayıt merkezine düzenlenen intihar saldırısında 69 kişi öldü, 120 kişi yaralandı.
• 26 Haziran 2018: Kunar Eyaletinde yerel bir polis kampına düzenlenen intihar saldırısında 13 kişi öldü, 5 kişi yaralandı.
• Temmuz 2018: Pakistan’ın Belucistan Eyaleti, Mastung’da siyasi bir mitinge düzenlenen intihar saldırısında en az 149 kişi öldü ve 189 kişi yaralandı.
• 7 Mart 2019: Kabil’de politikacılar ve yetkililerin katıldığı bir Şii anma törenine düzenlenen havan topu saldırısında en az 11 kişi öldü.
• 20 Nisan 2019: Kabil’de Telekomünikasyon ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı’na yönelik düzenenen bombalı ve silahlı saldırıda 4’ü sivil, 3 güvenlik görevlisi olmak üzere en az 7 kişi hayatını kaybetti.
• 17 Ağustos 2019: Kabil’de bir Şii düğününe düzenlenen intihar saldırısında en az 63 kişi öldü ve 180 kişi yaralandı.
• 26 Şubat 2020: Kabil’de motosikletlere bağlı iki el yapımı patlayıcının patlaması sonucunda en az 9 kişi yaralandı.
• 6 Mart 2020: Kabil’de önde gelen Hazara Şii lideri Abdul Ali Mazari’nin ölümünü anma törenine düzenlenen silahlı saldırıda en az 32 kişi öldü ve 58 kişi yaralandı.
• 25 Mart 2020: Kabil’deki bir Sih tapınağına düzenlenen silahlı saldırıda en az 25 kişi öldü, sekiz kişi yaralandı.
• 12 Mayıs 2020: Afganistan’ın Nangarhar Eyaletinde yer alan Kuz Kunar İlçesinde bir cenazeye düzenlenen intihar saldırısında 32 kişi öldü, 133 kişi yaralandı.
• Mayıs 2020: Şii Müslüman Hazaralar’ın bir doğum kliniğine saldırdı. Bu saldırıda yaklaşık 25 kişi hayatını kaybetti.
• 2 Ağustos 2020: Afganistan’ın doğusundaki Celalabad kentinde Hapishane’ye düzenlenen silahlı saldırıda en az 29 kişi öldü ve 50’den fazla kişi yaralandı. Bu saldırı sonucunda, IŞİD-K ve Taliban üyeleri dahil olmak üzere yaklaşık 400 kadar mahkum hapishaneden kaçtı.
• Mayıs 2021: Kabil ve Pervan bölgelerinde Şii otobüs yolcuları hedef alındı; 6 otobüse saldırı gerçekleştirildi ve yaklaşık 64 kişi hayatını kaybetti.
• 8 Mayıs 2021: Kabil’de Bir intihar bombacısı patlayıcı yüklü bir arabayı okulun kapısına sürerek saldırı gerçekleştirdi Saldırıda en az 68 kişi öldü, 165’ten fazla kişi ise yaraladı.
• 8 Haziran 2021: Baglan’ın kuzeyindeki Shaikh Celal köyü yakınlarındaki bir kampta düzenlediği saldırı sonucunda 11 kişiyi öldürdü ve 15 kişiyi de yaraladı.
• 26 Ağustos 2021: İntihar bombacısı Kabil havaalanı yakınlarında bir saldırı gerçekleştirdi. Saldırıda 13 Amerikan askeri ve 170 sivil hayatını kaybetti.

Taliban ve IŞİD-K Çatışmaları

IŞİD-K ve Taliban arasında kanıtlanmış veya önemli bir işbirliği yok. Taliban; IŞİD-K’yı, “Sadece kendi takipçilerini Müslüman kabul eden ve Harici ataları gibi İslam ümmetinin geri kalanının neredeyse tamamını tekfir eden müfsit bir grup” olarak adlandırırken, örgütün “Dünyada İslami hareketleri sekteye uğrattığı, binlerce Müslümanı öldürdüğü, çarşıları, camileri, eğitim merkezlerini, mabetlerini ve toplantılarını bombaladığı, tüm enerjisini Müslümanları katletmeye odakladığını” açıklamıştı.

IŞİD-K, Taliban’ı Doha Anlaşması nedeniyle ‘Cihad’ı ve savaş alanını terk etmekle’ suçluyor. Taliban militanlarını “mürted” olarak değerlendirirken, öldürülmelerini kendilerine göre meşru görüyorlar. Taliban’ın 2015 ortasına kadar IŞİD-K ile müzakereler yürütme yolu izlediği belirtilerek, dönemin Taliban lideri Molla Mansur’un, IŞİD lideri Bağdadi’ye bir mektup yazarak, Afganistan’da Taliban’ın yürüttüğü mücadeleye engel olmamaları gerektiğini söylediği ifade edili

yor. Taliban’ın bu girişimlerinin sonuçsuz kalmasının ardından Hilmend, Ferah, Gor, Faryab, Cevzcan, Baglan, Kunar, Nangarhar, Kabil, Lagman ve Logar illerinde IŞİD-K ile çatışmalar yaşadı. Taliban, IŞİD-K’ya yönelik operasyonları artırarak ve genişleterek, örgütü bulunduğu bölgelerde etkisiz kılma amacını güttü. Taliban, IŞİD-K’ya yönelik Cevzcan, Nangarhar ve Kunar’da yürüttüğü operasyonlar sonucunda IŞİD-K’nın kontrol ettiği alanları geri kazandı.

Cevzcan

2018 yılında Taliban lideri Heybetullah Ahundzade, ülkedeki IŞİD-K militanlarına karşı kapsamlı bir operasyona karar vererek, IŞİD-K’nın yapılandığı Cevzcan’daki hedeflere yöneldi. 2018 Temmuz’da IŞİD-K varlığı bölgede sona erdi. Bir çok IŞİD-K militanı, Taliban tarafından çatışmalarda öldürüldü veya yakalandı. Taliban’ın IŞİD-K’ya yönelik ikinci büyük operasyonu Nangarhar’da gerçekleştirildi.

Nangarhar

Taliban’ın, 2019 Eylül’de Nangarhar bölgesinde IŞİD-K unsurlarına yönelik başlattığı operasyon, 2019 Kasım ayında IŞİD-K’nın bölgedeki mağlubiyeti ile sonuçlandı. Taliban, IŞİD-K’nın kaçakçılık rotalarında da kontrol sağladı. Bu durum, İŞİD-K’nın Afganistan-Pakistan sınırından Pakistan’a yasadışı ihracatı için bir rotayı engelledi ve IŞİD-K’nın gelirlerini ciddi şekilde etkiledi. Taliban tarafından yürütülen operasyonlarda alan hakimiyeti zayıflayan IŞİD-K militanları, sınırdan geçerek Pakistan içlerine çekildi. Burayı saklanmak için kullanan militanlar, sonra tekrar Nangarhar bölgesinden Afganistan topraklarına girerek bölgedeki varlığını korumaya çalıştı.

Kunar

Taliban’ın IŞİD-K’ya yönelik başlattığı bir diğer operasyon da Kunar bölgesinde gerçekleşti. 2020 Şubat’ta başlayan operasyon yaklaşık 1 yıl sürerek IŞİD-K’nın alan hakimiyetini kaybetmesi ve Afganistan topraklarında zayıflamasıyla son buldu.