21. Yüzyılda Türkiye – Latin Amerika İlişkileri: Yumuşak Güç ve Kamu Diplomasisi Faaliyetleri Kapsamında Bir Değerlendirme

21. yüzyıl, küreselleşme sürecinin de etkisiyle birlikte iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmelerin sayesinde, ülkeler arasındaki mesafelerin en aza indiği, hem ekonomik hem sosyokültürel açıdan sınırların mümkün olduğunca yapaylaştığı bir dönemdir. Böyle bir dönemde devletler, diğer devletlerle olan ilişkilerini geliştirmek amacıyla yumuşak güç araçlarına yönelmiş ve bu araçların kullanımı doğrultusunda dış politikalarını şekillendirmeye başlamıştır. Yumuşak gücün kullanılması hususunda devletler tarafından sıklıkla tercih edilen yöntem kamu diplomasisi faaliyetleridir. 21. yüzyılın uluslararası sisteminde 425 milyonluk nüfusu, 19 milyon kilometre karelik yüzölçümü ve bazı siyasi istikrarsızlıklarına rağmen Latin Amerika bölgesi, her geçen gün büyüyen ekonomik potansiyeli ile birlikte karşımıza önemli bir aktör olarak çıkmaktadır.

Böyle bir aktörle ticari, ekonomik, kültürel ilişkiler geliştirmek Türkiye açısından büyük bir önem arz etmektedir. Türk dış politikasında uzun süre mesafeler bahane edilerek göz ardı edilen Latin Amerika bölgesi için 21. yüzyılda “küresel aktör” olma iddiasıyla uluslararası sistemde yer edinmek isteyen Türkiye’nin artık böyle bir lüksünün bulunmadığı açıkça ortadadır. Bu doğrultuda Türkiye, özellikle son 20 yılda, Latin Amerika’yla olan ilişkilerini geliştirmek için faaliyetlere başlamış ve daha aktif bir politika izlemeye yönelmiştir. İlk kez Joseph S. Nye tarafından ortaya atılan bir kavram olarak yumuşak güç, herhangi açık bir tehdit veya değiş tokuş olmaksızın, başkalarının davranışını ikna veya cazibe ile belirleme gücü anlamına gelmektedir (Nye, 2004). Yumuşak gücün uygulanması da kamu diplomasisi faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ile mümkün olmaktadır. Yani kamu diplomasisi, yumuşak güç araçları tarafından uygulanan, kamuoyuna ve sivil topluma dayalı yeni bir diplomasi sanatıdır. Bu doğrultuda Türkiye, Latin Amerika ülkeleri üzerinde kamu diplomasisinin alt dalları olan insani yardım diplomasisi, kültürel diplomasi, eğitim diplomasisi, diaspora diplomasisi, dini diplomasi faaliyetleri yürütmektedir. İnsani yardım diplomasisi denildiğinde Türkiye’nin en önde gelen kurumlarından biri olan T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı’nın faaliyetlerini incelemek yerinde olacaktır.

Türkiye’nin uluslararası arenada ortaya atmış olduğu “donör ülke” olma iddiası neticesinde, özellikle son on yılda faaliyetlerine hız kazandıran TİKA, Latin Amerika bölgesinde 2014’te Meksika’da Mexico City, 2015’te Kolombiya’da Bogota’da açılışı gerçekleştirilen program koordinasyon ofisleri aracılığıyla insani yardım faaliyetlerini yürütmektedir. Kolombiya’daki ofisin açılmasından sonra TİKA, bölgede eğitim, sağlık, alt yapı ve insani yardım konularında aktif olarak görev almaya başlamıştır. TİKA tarafından yayınlanan habere göre, 2008-2018 yılları arasında Latin Amerika’da başta eğitim, sağlık, tarım ve altyapı olmak üzere toplam 172 proje ve faaliyet gerçekleştirilmiştir [1].

2019 yılı faaliyet raporu incelendiğinde eğitim alanında Uruguay’daki Escuela de Roosevelt Engelli Okulu’na araç temini yapıldığı; sağlık alanında Türkiye – Meksika Dostluğu Sağlık Merkezi’nin inşasının tamamlandığı; idari ve sivil altyapıların geliştirilmesi hususunda Meksika – Türkiye Dostluğu Halk Kütüphanesi’nin donatımının yapıldığı; acil ve insani yardım alanında Kolombiya’da yaşanan sel felaketi sonrası selzedelere insani yardımda bulunulduğu görülmektedir [2]. 2020 yılında dünya genelinde yaşanan ve ağır kayıplara yol açan COVID-19 salgını sırasında Türkiye dünyanın dört bir ucuna yardım eli uzatmış, bu doğrultuda Latin Amerika ülkelerine de çeşitli yardımlarda bulunmuştur. TİKA, Kolombiya’da salgından en çok etkilenen şehir olan başkent Bogota’da, şehirdeki hastanelerin acil bakım ve düşük-orta düzeyli hastalarını tedavi etmek üzere kurulan geçici bakım hastanesine 250 yatak seti temin etmiş, Quibdó şehrinde San Francisco de Asís ESE Hastanesi’nde kullanılacak solunum cihazları sayesinde bölgede salgından etkilenen yoğun bakım hastalarına tedavi imkânı sunulmasını sağlamıştır [3].

Kültür ve eğitim diplomasisi alanında Türk kamu diplomasisinin en önemli uygulayıcılarından biri şüphesiz Yunus Emre Enstitüsü’dür. 2009 yılında faaliyetlerine başlayan Yunus Emre Enstitüsü’nün yurt dışında 58 adet kültür merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerde verilen Türkçe eğitiminin yanı sıra, farklı ülkelerdeki eğitim kurumlarıyla yapılan iş birlikleri ile Türkoloji bölümleri ve Türkçe öğretimi desteklenmektedir. 2016 yılı itibariyle Latin Amerika’daki ilk merkezini Brezilya’nın Sao Paulo şehrinde açan YEE, Kurban Bayramı’nda Latin Amerika’nın ilk camisi Mesquita Brasil’de Müslüman cemaatle bayramlaşma konuşması yapılması, 2016’da Rio de Janerio’da gerçekleştirilen yaz olimpiyatlarında ilk kez stand açılarak Türkiye ve YEE promosyon ürünlerinin Brezilya halkı ile paylaşılması, Sao Paulo Başkonsolosluğu, THY ve YEE işbirliğinde, Pera-Esamble konserinin düzenlenmesi ve Brezilya’da Piri Reis ile ilgili bir sempozyum ve resim sergisi organizasyonun yapılması gibi pek çok faaliyeti gerçekleştirmiştir [4].

Aynı zamanda Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı’nın Türkiye Bursları kapsamında pek çok Latin Amerikalı öğrenci, Türkiye’deki üniversitelerde lisans ve lisansüstü öğrenim görme fırsatı yakalamaktadır. Aynı zamanda, henüz devlet eliyle başlatılan bir girişim olmasa da, kültürel etkileşim hususunda Türk dizilerinin Latin Amerika’da artan popülerliği ve izlenme oranlarında yaşanılan inanılmaz artış, Türk kültürünün ve dilinin Latin Amerika halkları tarafından benimsenmesine ve ilgi duyulmaya başlanmasına yol açmaktadır. Latin Amerika’da Türk dizilerinin bu kadar çok izlenmesinin nedeni olarak sosyal yapının benzerliği ve Türkiye’nin doğu – batı sentezini en iyi yansıtan ülkelerden birisi olması verilebilir. Paraguay’da Registro Del Estado Civil adlı nüfus müdürlüğü, ailelerin yeni doğan çocuklarına Şehrazad, Kerim, Kemal, Devran ve Mustafa gibi isimlerin verdiğini açıklamıştır [5]. TRT Español’un kurulması ve  2017 yılında Anadolu Ajansı’nın 13. yayın dili olarak Kolombiya’nın başkenti Bogota’da düzenlenen resmi tören sonrası İspanyolca yayına başlaması Türkiye’nin tanıtımı ve Latin Amerika halklarının bilgilendirilmesi hususunda büyük önem arz etmektedir [6].

Son olarak Türk Hava Yolları, Latin Amerika ile ilişkilerin geliştirilmesi konusuna bir engel olarak görülen mesafelerin kısaltılmasını sağlamış, Türkiye’den Latin Amerika’ya ilk direkt uçuş 2008’de Brezilya’nın Sao Paulo kentine düzenlenmiştir. Günümüzde Kolombiya’nın Bogota, Küba’dan Havana, Arjantin’de Buenos Aires, Brezilya’da Sao Paulo ve Venezuela’dan Karakas, Panama ve Meksika’ya seferler düzenlenmektedir. Türkiye’nin Latin Amerika ile hali hazırda gelişmekte olan ilişkilerini derinleştirmesi ve stratejik ortaklık seviyesine getirmesi, ortaya atılan “küresel aktör” olma iddiasının gerçekleştirilmesi yolunda büyük bir öneme sahiptir. Bu doğrultuda Türkiye sahip olduğu imkanları ve yumuşak gücü en etkili şekilde kullanmalı, Türkiye markasının uluslararası sistemde oturması için kamu diplomasisi faaliyetlerini etkin şekilde uygulamaya devam etmelidir.

[irp posts=”27829″ name=”Latin Amerika’nın Bağımsızlık Mücadelesi”]

 Ezgi Kurtcu 

Stratejik Ortak Misafir Yazarlar